2001 Türkiye ekonomik krizi nasıl atlatıldı?

Dün akşam biraz araştırdım ve belgeseller izledim, yaşım 22 olduğu için 2001 krizinde halk ne yaşadı nasıl tepki verdi tam olarak bilmiyorum. Yaşı büyük olanlar kriz ortamından ve nasıl atlatıldığından bahsedebilir mi? Belgesellerde çoğunlukla siyasilere yer verilmiş halk tabanı fazla gösterilmemiş. Ayrıca 2001 krizi uzun yıllar sürmemiş kısa sürede atlatılmış lakin 2015 yılından günümüze alım gücümüz ciddi anlamda düşüş yaşadı ve yaşamaya devam ediyor önüne geçemiyoruz. Bunun sebebi ne?

Amerikan merkez bankası dedi ki 10-15 yıllığına dolar saçacağım. Gelişmekte olan ülkeler bunu değerlendirsinler. Alt yapı, teknoloji yatırımları yapsınlar. Ama 10-15 yıl sonra bu paraları geri çekeceğim. Dünya piyasasında bir dolar bolluğu yaşandı. Her ülkeye yatırımlar gitti. Polonya, Türkiye, Fas gibi ülkeler bolca yatırım aldı. Polonya sanayisini geliştirdi, Fas yenilenebilir enerji yatırımlarıyla enerji bağımlılığını azalttı. Bunun gibi bir çok ülke bu fırsatı değerlendirdi. İyi yerlere yatırım yapanlar iyi geliştiler. Bu işten en çok karlı çıkan Amerikan şirketleri oldu. Ucuz iş gücü olan ülkelerde düşük maliyetli ürün ürettiler. Ama paraları geri çekme zamanı gelince, yatırımları iyi değerlendiremeyen ülkeler zora girdi. Mevcut durumda Amerikan dolarının zaten değeri düşük olduğu için yine aynı şekilde bolluk oluşturacağını sanmıyorum. Ama başka şekilde yatırımlarını çoğaltabilir. Doların tekrar değer kazanması için bir miktar diğer ülkelere yatırım imkanı oluşturabilir. Yine de 2001 gibi olacağını sanmam.

Peki İmf programları bir gereklilik miydi yoksa bir seçim miydi? Yani başka bir şekilde bu kriz atlatılamaz mıydı?

Sizce mevcut koşullarda yatırım imkanı oluşabilir mi? Ekonomimizin düşüşünü durdurmak ( en azından doları 5 liraya sabitlemek) mümkün mü?

2001 krizinde ülkenin kendine yetebilen yüzlerce kurumu vardı, dışa bağımlılık bu düzeyde değildi. IMF kontrolü ve amerikanın parasal genişleme politikası tüm gelişmekte olan ülkeleri o yıllarda kalkındırdı. Yabancı yatırımcılar geldi. Şu an kendine yetemeyen ve büyük oranda dışa bağımlı bir ülke haline getirildik. Kurumların hepsi özelleştirilip batırıldı. Yabancı yatırımcılar yangından kaçar gibi kaçıyorlar. Bu hükümetin krizi çözmek için hiç bir yetisinin olmadığını çocuklar bile görüyor artık.

Makarnaya salça koy da ye dedik, hala kuru kuru yiyorsun   

Yanlış... Yazarkasa fırlatılarak atlatıldı

Bu arada 2071 hedeflerinde de sapma yok dimi?

Pataşur içerisinde Çerkez Tavuğu ve smotili ejderya suyu ile

CEHAPE yazmayı unutmuşsun..

Oynama varmış,ne olacakmış zaman gösterecekmiş.Dur bakayım tahmin edelim.O zaman 2023 yılı mı acaba ?

Amma sallamışın. Sanki dik duruşun bedelini ödüyoruz. Salakça planlar ve sermayenin boşa harcanmasının bedelini ödüyorsun.

Ayrıca istediğin kadar diren adamlar gerçekten uğraşsalar ekonomin değil direnmek kısa sürede ezilip giderdi. Sermayeyi kaçıranda hükümet eldeki kaynakları ota moka yatıranda hükümet. Yok vazgeçiremediler falan filan hikaye. Suriyede operasyonun abddeki malvarlıkları konusu açılınca nasıl bitiverdiğini görmedik sanki. Askeri harcamalar mevzusu zaten palavra bütçenin sadece %5i savunmaya gidiyor.

Kısaca anlatayım.

Bankacılık sistemi tam anlamıyla denetimsiz bir kurtlar sofrası konumundaydı.

Bankalardan bazıları milliyetçi mukaddesatçı geçinen ailelere peşkeş çekilmişti. Daha da fenası mevduatlara tam devlet garantisi vardı. Banka patronları istedikleri gibi paraları yurtdışına kaçırsa da garantisi var nasıl olsa diye anormal faizler verilebiliyor, offshore hesaplar ve riskli yatırımlar rekor kırıyordu.

Özal'ın sadece yurtdışında okudular diye benim de tanıdığım bazı über tecrübesiz gençleri banka genel müdürü olarak ataması, (Özal'ın prensleri diye aratabilirsiniz) Murat Demirel'in kişisel kredi başvuruları bile reddedilirken devlet bankası kredisiyle banka sahibi olması sistemsizliğin zaten göstergesiydi.

(bu hakkaten sembolü diyebilirim o dönem banka peşkeşlerinin) Ecevit'in o büyük tabloda bir suçu yoktu fakat finansal sistemi derhal düzeltmesi gerektiğini de göremedi.

Bazı banka sahiplerini ağır terste kıstırdılar ve olan oldu. Siyasiler de gayet sorumsuz ve yanlış davrandılar.

Ama biz biliyorduk ki finansal sistemde yapısal reformlar yapılırsa çok rahat düze çıkarız. Kemal Derviş geldi, yapısal reformları yaptı. Mehmet Şimşek ve Ali Babacan da bu reformları bence doğru yönde geliştirdiler geldikten sonra. IMF desteği de şarttı ve açıkçası o dönemde doğruydu.

Devletin elinde çok güçlü ve değerli kurumlar da vardı. Telekom, Tüpraş, Petkim, limanlar, fabrikalar.

Valla umudumuz hep vardı. Bugünkü gibi ağır bir genç işsizliği filan da yoktu ve hatta asgari ücretle 10 civarı çeyrek altın alınabiliyordu.

Ben bugünler gibisini hiç görmedim diyebilirim. Bu kadar uzun süren sıkıntılı ağır işsizlik tablosu mesela hiç olmamıştı.

2001 de atlatılan bir şey yok. çöken ekonomi ve iflaslar var.

2002 yılında ak partinin ekonomi yönetimi ile toparlanma olabildi.

Akparti yazanlar olmuş. Akp öncesi hazırlanan imf planıyla atlatıldı.

3 kasım 2002'de iktidar olan akp nasıl bir program uygulamış ki krizi atlatmış? Bu soruya cevap gelmez.

Birde 2001'de atlatılan birşey yok yazan çıkmış. 2002'de gsmh 2001'e göre yüksek. Demek ki kriz etkisi geçiyordu. Bahçeli stepne olarak erken seçim istemişti yoksa akp zor iktidar olurdu %33 oyla.

2001 krizi bu kadar büyük bir krizse 2 senede nasıl atlatıldı onu da anlatsalardı. Akpliler 2001 krizini abartırlar o krizden çıkışı kendi partilerine yazdıkları için. Yok yüzde bilmem kaç faiz falan derler. Yok bilmem ne bankaları batmışmış. O faiz oranları sanki senelik faizdi, sanki o batan bankalar kriz bitince tekrar açıldı.

Gerçekten çok güzel özetlemişsiniz, bravo. Ben de biraz ekleme yapayım, bugüne nasıl gelindiğini özetleyeyim.

2001, ekonomik krizden çok bir finans kriziydi, aynı Amerikanın ve sonra dünyanın 2008-2009 da yaşadığı kriz gibi.

Finans piyasası ve bankacılık sektörü aynı mortgage krizi gibi naylon fatura ve belgelerle çekilen ve geri ödenmeyen kredilerle bir krizin içine girdi, Türkiye tarihinin en büyük finansal batığı ortaya çıktı.

Ancak, imalat, tarım ve konut sektörlerinde bir kriz yoktu. Devalüasyon nedeniyle sorun yaşayanlar, dövizle borçlanan şirketler ve vatandaşlar tabi ki krizden fazlasıyla etkilendi, ancak bugünkü gibi tüm sektörlere sirayet etmemişti.

Kriz finans sektöründe olduğu için çözüm yolu da daha çok para ile ilgiliydi; önce batıkta olan tüm şirketlerin iflası sağlandı ki kurtarma operasyonu milyarlarca dolara malolacaktı. (Günümüzde devletin en büyük hatası, batıktaki şirketleri kurtarmaya çalışmasıdır aslında.)

Sonrasında IMF ten borç alındı ve reçeteleri (o günlerde böyle adlandırılıyordu) harfiyen uygulandı.

Devlete ait pek çok firma özelleştirildi. Burada en önemli nokta, o zamanlar özelleştirmeler şimdiki gibi şaibeli ve peşkeş çekerek kapalı zarf usulüyle değil, saat 14.00 da TRT2 den canlı yayınlanarak yapılırdı. İzlemesi bile zevkliydi.

Yabancı yatırımcıya kolaylıklar sağlandı, hatta bir dönem yabancıların borsadaki payı %75 ler seviyesine kadar çıkmıştı.

Bu anlattıklarım 2002-2009 döneminde yaşananlar. 2009 da, önce Amerikada sonra dünya genelinde yaşanan finansal kriz sonrası, Amerika, uluslararası piyasaya çok düşük faizli ve ortalama 5 yıl ödemesiz dolar enjekte etti. Diğer arkadaşların dediği gibi gelişmekte olan ülkeler genel olarak bu sıcak parayı yatırıma dönüştürürken biz amiyane tabirle betona ve yola gömdük. Parayı sanki geri ödemeyecekmiş gibi çarçur ettik, üstüne de yolsuzluklar yüzünden kamu kurumları da daha çok borçlandı.

2013 te FED başkanı, sıcak para akışını kesmeye karar verdiğinde ve alınan 5 ve 10 yıllık borçların da vadeleri dolmaya başladığında, ülkemizin de ekonomik açıdan gerileme dönemi başlamış oldu. Nakit dövizin sürekli azalması, borçların ödeme günlerinin gelmesi, ülkemizin bulunduğu coğrafyada yaşanan sorunlar ve ekonomik daralma yüzünden CDS primimizin yükselmesi ve buna bağlı yeniden borçlanma maliyetinin yükselmesi, yine bu sorunlar yüzünden yabancı yatırımcının gelmemesi ve mevcudun da ülkeyi terketmesi bizi bu günlere getirdi.

Yani kısaca şöyle özet geçelim; 2001 finans krizi şeffaflık ve reformlar sayesinde atlatıldı. 2009 Amerika krizi iyi yönetilemediği için ve şefaflıktan ve reformlardan vazgeçildiği için de bugünkü kriz yaşanıyor.