En son hangi kitabı okudunuz? (414. sayfa)

Psikolojik olarak getirilen tahliller de son derece sağlam. Kişilerin suç işlerken ruh halinin dengeli olmadığı ve genellikle hastalıklı bir psikolojiye sahip oldukları anlatılıyor. Raskolnikov'un sürekli hastalık halinde olması da okuyucuya ağırlık veren bir etken. Dostoyevski'nin romanını hasta eşinin başında yazıyor olması betimlemeleri sık ancak son derece etkili tutan unsurdur. Karakterlerin verdiği her örnek hayli etkili. Raskolnikov'un kendisinin düşünüp yarattığı makalede ise yazdıkları baş kaldırı niteliğinde. Ezilmiş, yoksul insanların bir manifestosu olarak görülebilir. Muhammed ve Napolyon'u örnek göstererek kafasında tasarladığı insan sınıflaması; beraberinde getirdiği desteklerle beraber neyin suç olup olmayacağı güzel şekilde açıklanıyor karakter tarafından. Tefecinin öldürülmesi ilk bakıldığında kişisel çıkar olarak görülse de, Raskolnikov'un cinayeti işledikten sonra aldığı materyalleri göz ardı ettiği görülebilir. Tümden gördüğü ezilmiş insan görünümünü tikel hale getirerek aslında tüm yoksulların savunuculuğunu üstlenmek ister. Daha sonrasında hayatıa normal devam edebilme düşüncesi, Raskolnikov'un en büyük hatasıdır. Hiçbir suçlu, gizini beraberine alarak yaşayamaz. Zaten kendisinin de yaşayabildiğini söylemek mümkün değil. En sonunda bozkırlara bakması, ileride mutlu insanların olabildiğini düşünmesi ise ahlakının zirvesinde olmasını gösterir. Tüm hikaye boyunca gösterilen karanlığın Sonya'yla beraber biraz da olsa aydınlığa kavuşması... Dostoyevski'nin yarattığı Raskolnikov karakterinde aslında tam da Dostoyevski'yi görürüz.

Dikkatimi çeken kısımları alıntılamak istiyorum.

Yoksulluk ayıp değil bir gerçek. Ama sefillik sayın bayım sefillik yüz karasıdır. Yoksullukta yaratılıştan gelen soylu duygularınızı koruyabilirsiniz, sefillikte ise asla. Sefil bir kimseyi insanlar aralarından uzaklaştırmak için sopa kullanmazlar, süpürgeyle süpürdüler; onu daha çok aşağılamak içindir bu ve hakları da yok değildir böyle davranmakta, çünkü sesin niye düştüğünde kişi oğlunun kendisi hazır olmalıdır kendini aşağılamaya. Meyhanenin çıkış noktası da budur işte!

Acımak ne, çarmıha germek gerek. Çarmıha ger onu en büyük yargıç, çarmıha ger ve sonra acı! O zaman çarmıha gerilmek için kendi ayaklarımla gelirim sana, çünkü ben sevinçlere değil, Aşağılanmalara ve gözyaşlarına susamış bir insanım… ve sen, içki satıcısı, senin şu şişen bana zevk mi veriyor sanıyorsun? Ben bu şişenin dibinde aşağılamaya aradım, aşağılanmayı ne gözyaşını. Buldum da aradığımı, buldum ve tattım. Acımak. bizi ancak, herkese acıyan acıyabilir, herkesi ve her şeyi anlıyor. o tektir ve en büyük yargıçtır. O büyük gün geldiğinde soracaktır: ‘’ veremli ve kötü Yürekli analarına yardım eden, bir başkasının çocuklarını bağrına basıp özünden bilen o kız nerede? Canavarlıklarından korkmadan o iğrenç sarhoşa, babasına acıyan o kız nerede?’’ Ve diyecektir: ‘’Gel. Seni zaten bağışlamıştım. Daha önce.. Şimdi de çok sevdiğin için, günahların bir kez daha bağışlanıyor…’’ Ve Sonya’yı bağışlayacak. Bağışlayacak biliyorum. Geçenlerde ona gittiğimde hissettim bunu. Herkesi, herkesi yargılayacak ve bağışlayacak: İyileri de kötüleri de. Bilgeleri de usluları da. .. Herkesin işi bitince sıra bize gelecek. ‘’Şimdi siz gelin bakalım.’’ diyecek. ‘’Sarhoşlar, reziller, zayıf iradeliler siz gelin!’’ Ve biz utanmadan varıp huzurunda duracağız. Ve o diyecek ‘’Domuzlar! İnsan suretindeki hayvanlar, hayvan damgasını taşıyanlar; siz de gelin bakalım!’’ Bilgeler karşı koyacak buna akıllılar karşı koyacak: ‘’tanrım!’’ diyecekler, ‘’Tanrım bunları niçin kabul ediyorsun?’’ Ve o diyecek: ‘’Onları kabul ediyorum, ey bilgeler, onları kabul ediyorum ey akıllılar, çünkü onların hiçbiri kendini buna değer görmüyor.’’ Ve bize kollarını açacak ve biz yerlere kapanacağız…

Başlangıçta, epey önceleri ama, onu şu sorun düşündürüyordu: Hemen bütün suçlular nasıl oluyor da böylesine kolaycacık ortaya çıkyıro ve hemen bütün suçluların izleri böylesine çabucak bulunabiliyor? Düşündükçe ilginç birtakım sonuçlara vardı: Ona göre bunu başlıca nedeni, suçun gizlenmesindeki maddi olanaksızlıktan çok suçlunun kendinde aranmalıydı; hemen her suçlu, suçu işlediği sırada yani aklın, iradenin, dikkatin en yoğun olması gerektiği anda akıl ve irade yönünden güçsüzlüğe düşüyordu. Akıl tutulması ve iradeyi kaybetme tıpkı bir hastalık gibi geliyordu insana. Gelişip yayılıyordu ve suçun işlenmesinden az önce en yüksek düzeyine ulaşıyordu, suçun işlendiği sırada ve ondan sonra kişiliklere bağlı olarak bu düzeyini sürdürüyor sonra da her hastalık gibi etkisini yavaş yavaş yitirip yok oluyordu.Bu noktada ortaya çıkan soru şuydu: Hastalık mı suçu doğuruyordu, yoksa suç mu kendi yapısına uygun, hastalığa benzer bir şeyleri geliştiriyordu? Şimdilik bu soruyu çözümleyecek güçte bulmuyordu kendisini Raskolnikov.

Bilim ne diyor: Dünyada herkesten çok kendini sev, çünkü dünyada her şey kişisel çıkara dayalıdır. Eğer bir tek kendini seversen, işini gerektiğince yaparsın, kaftanın da bölünmeden bütünüyle senin üzerinde kalır. Bu arada ekonomi, bu bilimsel gerçeğe şunu ekliyor: Toplumda ne kadar çok insanın işleri yolunda olursa, diğer bir deyişle kaftanlar ne kadar bütün kalırsa toplumun temelleri de o kadar sağlam ve genel gidiş o kadar yolunda olur.

Özelikkle de yeni tanıştığınız biri, anlatacağınız şeyi dinlemek için gerektiğinden daha ciddi bir ilgi gösterirse; hele anlatacağınız şey sizin görüşünüze göre karşınızdakinin gösterdiği derin ilgi ile yan yana getirilemeyecek kadar basit ise, bu durum sizi fazlasıyla sıkar, tedirgin eder.

Kepler ya da Newton’un buluşlarını, çeşitli kombinezonlar yüzünden bu buluşların açığa çıkmasına engel olan, bunların yolunu tıkayan bir, on, yüz ya da daha birçok kişinin hayatları feda edilmeden insanlık öğrenemeyecekti diyelim. Bu durumda bence, buluşunu tüm insanlığa iletebilmek için Newton’un bu on ya da yüz kişiyi ortadan kaldırmaya hakkı vardı. Hatta bu onun için bir zorunluluktu. Bundan hiçbir zaman Newton’un önüne geleni asıp kesmeye ya da her gün çarşı pazarda hırsızlık etmeye hakkı olduğu sonucu çıkmaz. Daha sonra, hatırımda yanlış kalmadıysa bu görüşümü şöyle geliştiriyordum: En eskilerden başlayıp Likurg, Solon, Muhammed, Napolyon ve sonrakilerle sürüp giden insanlığın tüm kurucularının, yasa koruyucularının başka hiçbir nedenle değilse bile yalnızca yeni yasalar koydukları, böylece de toplumun kutsal saydığı babadan kalma eski yasaları çiğnedikleri için ayrımsız hepsi birer suçluydular. Doğaldır ki, bunların hepsi amaçlarına yardımı olacağına inandığı anda kan dökmede duraksamamışlardır. Hatta çok ilginçtir, Bu iyiliksever, bu kurucu, yasa koyucu insanların çoğu büyük birer kan dökücüdür. Kısacası ben buradan şu sonuca varıyorum: Büyükler bir yana, toplum içinde birazcık sivrilen, yani topluma söyleyecek birazcık yeni şeyleri bulunanlar doğaları gereği, tabii kimi az kimi çok birer suçlu olmak zorundadırlar. Tersi durumda zaten sivrilmelerini olanak yoktur. Öte yandan sürünün içinde kalmayı da yine doğaları gereği kabul edemezler ki, bence de kabul etmemek zorundadırlar. Kısacası; gördüğünüz gibi buraya kadar söylediklerimde yeni hiçbir şey yok. Binlerce kez tekrarlanmış yazılıp söylenmiş şeyler bunlar Benim, insanları olağanüstüler ve sıradan olanlar diye bölümlememe gelince, bunun biraz keyfi bir bölümleme olduğunu itiraf ederim. Çünkü ben zaten kesin sayılar üzerinde durmuyorum. Ben öne sürdüğüm ana düşünceme inanıyorum. Özü şudur: İnsanlar doğa yasaları gereğince genellikle iki bölüme ayrılırlar: aşağılar (sıradanlar) ki bunların biricik görevleri kendileri gibi olanların çoğalmalarını sağlamak, bu işin aracı olmaktır ve kendi çevrelerine yeni bir söz söylemek yetenek ve dehasında olanlar. Doğaldır ki, bu arada sınırsız sayıda alt bölümleme yapılabilir. Ama bu iki bölümün ayırt edici çizgileri oldukça keskindir. Birinciler, yani kendi gibi olanların çoğalmasına araç olanlar doğaları gereği tutucudurlar, uysaldırlar, boyun eğerek yaşarlar ve boyun eğmeyi severler. Bence de bunlar uysal ve boyun eğici olmak zorundadırlar. Çünkü bu onların görevleridir ve burada onlar için aşağılayıcı bir durum söz konusu değildir. İkinci bölümdekilerse sürekli olarak yasaları çiğnerler, yıkıcıdırlar ya da yeteneklerine bağlı olarak yıkıcılığa yatkındırlar. Bunların işledikleri suçlar, doğaldır ki son derece çeşitli ve görecelidir, ama büyük çoğunluğu birbirinden apayrı nedenler ileri sürerek daha iyi şeyler adına şimdinin yıkılmasını isterler. Bunların, ülkülerini gerçekleştirebilmesi için cesetlerin, kan göllerinin üzerinden atlamaları gerekirse bence kendilerine bu izni vicdan rahatlığıyla verebilirler. Tabii bu söz konusu ülkünün ne olduğuna, boyutlarının ne olduğuna bağlı olan bir şeydir. Bu noktaya dikkatinizi çekerim. İkinci bölümdekilerin kendilerine tanıdıkları hakkı, yığın hiçbir zaman onlara tanımamıştır. Onları en ağır biçimde cezalandırmış, boyunlarını vurmuştur. Bunu yaparken de tümüyle haklı olarak kendi tutucu görevini yerine getirmiştir. Bununla birlikte sonraki kuşaklarda aynı yığın, başları vurulan bu insanların heykellerini dikmiş ve onlara tapınmıştır. Birinci bölümdekiler hep bugünün, ikinci bölümdekilerse hep yarının efendileridir. Birinciler dünyayı korurlar ve onu sayıca çoğaltırlar; ikinciler dünyayı hareket ettirirler ve onu bir amaca doğru yöneltirler. Her iki bölümdekiler de tümüyle eşit yaşama hakkına sahiptirler. Tek kelimeyle her iki yanın da hakları birbirine eşittir.