***BİOS NEDİR VE AYARLARI***

Question

GEREKLİ OLACAĞINI DÜŞÜNDÜM VE ELİMDEKİ KAYNAKTAN AKTARDIM UMARIM YAYRARLI OLUR ARKADAŞLAR İÇİN

BIOS NEDİR? NE İŞE YARAR?
"Basic Input/Output System" (Temel Giriş/Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelen BIOS, PC'nizin çalışması için gereken temel yapı olarak özetlenebilir. Sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılmış bir yazılım olan BIOS, anakartınızın özelliklerini yönetebilmeniz/ kullanabilmeniz, diğer donanımlar arasında bir bağ kurması için görev yapar.
"Sadece Okunabilir Bellek" üzerinde olmasından dolayı, burada kalıcıdır. Kalıcı olmasının bir sebebi ise, her defasında PC'nizi açtığınızda BIOS'un işlem yapmasıdır. İşletim sisteminiz ile diğer donanımlarınız arasında bir bağ kurmaya olanak sağlar. Örneğin ses kartı, modem gibi parçaları üzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, anakartınızın üzerine takılı olan aygıtların listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen bir donanımı iptal ettiğimizde ise (örneğin, BIOS'dan anakartın ses özelliğini iptal ettik) işletim sisteminiz bu aygıtı artık görmeyecektir. Diğer taraftan, BIOS bir yazılım olduğundan, anakartın dengeli + performanslı çalışması için kullanıcılara ayar yapma olanağı sunuyor.
Bu paragraftan çıkartacağımız sonucu ise şöyle özetlersek daha kalıcı olabilir: "BIOS, anakartınızın özelliklerini ve üzerine takılı olan donanımların çalışması için gereken parametreleri, kullandığınız işletim sistemine aktaran, minik bir işletim sistemidir."
BIOS'lar ufak işletim sistemi gibidir dedik ya, farklı farklı markaların ürettikleri farklı BIOS'lar var. Bunlar: AWARD, AMI ve Phoenix BIOS. Phoenix BIOS ile AWARD BIOS birleşerek, bazı anakartlarda ikisinin ortak ürünü olan BIOS'lardan kullanılmaya başlandı.

BIOS İLE DİĞER DONANIMLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ
BIOS'un minik bir işletim sistemini öğrendikten sonra, diğer donanımlar ile arasındaki bağa biraz daha yakından bakarsak, bu konuyu biraz daha pekiştirmiş olacağız. BIOS'un görevlerini kategorize etmek mümkün. Anakartın üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini tayin etmek ve anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak-açmak ve bu özelliklerini değerlerini değiştirmek, gözlemlemek.
BIOS, üzerine takılı olan donanımların çalışma adreslerini, kullandığınız işletim sistemine bildirerek, onların doğru düzgün çalışmasına olanak tanıyor. Normal şartlarda BIOS, aygıtların çalışma adreslerini biraz cömert davranarak işletim sistemine yaptırmayı uygun görüyor. Ama bu her zaman işleyen bir yöntem değil. Kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde, bazı donanımların "çalışma adresleri", kullandığınız işletim sistemi tarafından aynı atanınca, çakışma dediğimiz olay ortaya çıkıyor. Donanımlar kendi aralarında, "burası benim, şurası senin" gibi kavga ederler ara sıra. Çoğu zaman, aynı "çalışma adresine" sahip donanımlar kendi aralarında bu yeri paylaşarak sorun çıkartmazken, bazılar ise inatçılık eder ve "yok arkadaş burası illa benim; sen git başka yere yerleş" şeklinde uyumsuzluk çıkarabilir. Bu sayede iki donanımda birbirine küser ve ikisi de çalışmaz. Ama, BIOS'a girip, aygıtların kullanması gerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.) kendiniz belirlediğinizde bütün her şey kuzu kuzu çalışmasına devam eder. Diğer taraftan, örneğin, anakartın açılışta ilk olarak hangi aygıtı (HDD, Floppy, SCSI) kullanmasını istiyorsanız, bunu BIOS'dan halledebilmeniz mümkün. İşte bu örnekte olduğu gibi, anakartınızın desteklediği özelliklerini bu şekilde kullanabiliyorsunuz/değiştirebiliyorsunuz.
Bu anlattıklarımızdan sonra, PC'yi açtıktan sonra nelerin olduğunu az çok kestirebilmemiz mümkün. Güç Düğmesine bastıktan hemen sonra, BIOS devreye giriyor ve POST (Power On Self Test) denen kısa bir analiz-test yapıyor. Bu analiz ile birlikte, üzerine takılı olan PnP (Tak ve Çalıştır) aygıtları tanımaya olanak sağlıyor. Bir aksilik olduğunda bunu size yazılı mesaj olarak ya da ses ile bildiriyor. Tahmin edeceğiniz üzere, BIOS, -diğer anlamda- PC'nizin boot etmesi için gereken bir sistemdir. BIOS olmaz ise, sistem açılmıyor. Bu konulara ilerleyen sayfalarda ayrıntısıyla değineceğiz.
İlk etapta, BIOS'da yer alan ayarların ne anlama geldiğini ve hangisi kullanmanın avantajlı olduğuna bakarsak, ilerde anlatacağımız performans ipuçlarına hem yabancı kalmazsınız, hem de artık ayar yaparken fazla zorlanmazsınız.

BIOS AYARLARI
BIOS ayarlarını, BIOS Setup adı verilen bir arabirim aracılığı ile yapıyoruz. Farklı firmaların BIOS'unun bulunduğundan bahsedip, bunların AWARD, AMI ve Phoenix olduğunu söyledik. Hemen aklımıza bir soru gelecektir: BIOS ayarları, bu BIOS sistemlerine göre farklılık göstermiyor mu? Hepsinde aynı görevleri yapan ayarlar bulunuyor. Ama bazen ifade edilme tarzları farklılık gösterebiliyor. Bazı firmalar ise, BIOS'una kendine has özellikler ekleyebiliyor. Mesela Abit, kendi anakartlarındaki BIOS'larına Soft Menu II&III bölümünü ekleyerek, işlemci hız-voltaj ayarlarının buradan yapılmasına olanak sağlıyor.
Bir de arabirim farklılığı olabiliyor. Örneğin AWARD BIOS'un şu anda iki farklı sürümü bulunuyor. Birisi Moduler diğeri ise Medallion. Award Moduler BIOS, hepimizin aşina olduğu BIOS arabirimine sahip. Award Medallion BIOS ise, Phoenix BIOS'un arabirimi ile AWARD BIOS'un özelliklerinin karışmasından oluşmuş. Zira belli bir süre önce Award BIOS ile Phoenix BIOS birleşmişti. Diğer taraftan ise, anlatacağımız ayarlar bütün BIOS'lar için geçerli. Farklı ayarlar söz konusu olduğunda ayrı bir paragraf açıp bunları işaret edeceğiz.
Şimdi işlemlere başlıyoruz. PC'niz tam POST ekranındayken, Del veya F2 tuşlarına basarak BIOS Setup'a girebilirsiniz. AWARD Moduler BIOS ile AMI BIOS'un başlangıç görüntüleri aynı olacaktır. AWARD Medallion BIOS ise daha önce bahsettiğimiz gibi farklı.
NOT: Anlatacağımız BIOS ayarları, Award Moduler&Medallion BIOS Ver.6.00 ve AMI BIOS Ver.1.21C baz alınarak hazırlanmıştır.
STANDART CMOS SETUP
Ön-Not 1: Ayarları değiştirmek için <+> ve <-> tuşlarını kullanabilirsiniz.
Ön-Not 2: Enabled: Etkin, Disabled: İptal edilmiş anlamına geliyor.

Bu bölümde, IDE aygıtlarını ayarlayabilir/tanıtabilir, saat/tarihi değiştirebilir, hata kontrol denetiminin özelliklerini değiştirebilirsiniz. Anakartınızı yeni aldığınızda yada pili bittiğinde, genelde bu bölüme girip IDE aygıtlarımızı tanıtır, saati ve tarihi ayarlarız. Diskimiz hangi porta takılıysa, örneğin Primary Master portunun üzerine gidip ENTER tuşuna basmamız yeterli oluyor. Bu şekilde diskimizin kafa sayısı, silindir sayısı otomatik olarak algılanacaktır. Fakat bazı eski tip sabit disklerde, bu ayarları kendimiz ayarlamak zorundayız. Bu ayarları kendiniz ayarlamak istiyorsanız, ilgili porta gelip ENTER tuşuna basın ve Access Mode veya Type'ı user defined yaparsanız, Kafa sayısı gibi ayarları kendiniz ayarlayabilecek konuma geleceksiniz.
Dediğimiz gibi, eğer aygıtları otomatik olarak algılatmak istiyorsanız, ilgili IDE portunun üzerine gelip ENTER'a basın. Eğer, IDE aygıtı takılmayan kanallar var ise, bu bölümleri <-><+> tuşları ile None konumuna getirin.
o Drive A/B: Bu bölüm disket sürücünüz içindir. Eskiden PC'lerde iki tane disket sürücü bulunabildiğinden A ve B seçenekleri konmuş. Ama artık tüm PC'lerde bir tane disket sürücü var. Bu durumda bunlardan bir tanesini ayarlayıp, diğerini None (yani sürücü yok) yapmanız gerekiyor. Günümüzde disket sürücüler genelde 1.44 MB 3.5 in. Olduğundan bu ayar bu şekilde yapılır. Bazı sürücüler 2.88 MB'lık disketleri de okuyabilmesine karşın, bu diskler piyasada yok. Eğer A'yı None yapıp, B'yi 1,44 MB 3.5 in olarak ayarlarsanız, disket sürücünüz harfi A değil, B olur.
o Floppy 3 Mode Support: 1,2 MB'lık bazı disketleri okuyabilen disket sürücüleri kullanmak istediğimiz zaman kullanacağımız bir özellik. Genelde Japonya'da kullanılan bir standart. Normalde Disabled olarak gelir. Disket sürücünüz bu standardı destekliyor ise, tanımladığını disket sürücü harfine göre A veya B'yi seçerek, bu özelliği aktif hale getirebilirsiniz.
o Video: Bu seçenek ekran kartınızın türünü belirler. CGA 40, CGA 80, Mono türündekiler artık çok eskide kaldığından bu ayar EGA/VEGA şeklinde kalmalıdır.
o Halt On: Sistem açılırken, BIOS'un karşılaştığı hangi bir hatada/hatalarda, sistemi durduracağını belirler. "All Errors" seçeneği aktif iken, BIOS'un karşılaştığı her hatada sistem durur ve size hata mesajı belirtir. "All, But Diskette" seçeneği, disket sürücü hataları hariç diğer hataların hepsine sistem kendini açılışta durdurur. "No Errors" seçeneği seçildiğinde, sistem herhangi bir hatayı gözetmeksizin açılışına devam etmeye çalışır.
Fakat hataları görebilmek amacıyla, bu seçeneğin "All Errors" şeklinde kalması tavsiye edilebilir.

ADVANCED BIOS
FEATURES SETUP
Sistem özelliklerini belirleyen ayarları bu bölümden değiştirebilir, iptal edebilir, etkin hale getirebilirsiniz. Bu bölümdeki bazı ayarlar, default halde, yani BIOS'un kendisinin önerdiği halde kalmalıdır. Bu arada, ekranın alt bölümünde, ayarları nasıl değiştireceğiniz ve nasıl yardım alabileceğiniz ile ilgili ayarlar mevcut.
o Virus Warning: Eğer bu ayar etkin edildiğinde (enabled), sabit disk(ler)inizin boot bölümüne bilgi yazılmaya çalışıldığı zaman bir uyarı mesajı çıkarır. Bu özellik normalde iptal edilmiş halde [Disabled] geliyor. Eğer işletim sistemi yüklerken sorun çıkmamasını istiyorsanız, bu ayarın [Disabled] konumunda olmasına özen gösterin. İşletim sistemini yükledikten sonra bu ayarı aktif konuma [Enabled] getirebilirsiniz.
o CPU Internal Cache: Şu saatten sonra takacağınız tüm işlemciler dahili önbelleğe (Internal Cache), yani Level1 önbelleğe sahip olduğundan, bu ayar Enabled konumunda olmalıdır.
o External Cache: Kullandığınız işlemci eğer Level2 önbellek taşıyorsa, ki artık satılan tüm işlemciler taşıyor, bu ayarı da Enabled konumuna getirmeniz gerekiyor. Eğer Celeron 266 gibi, Level2 önbelleğe sahip olmayan bir işlemci kullanırsanız, bu ayarı Disabled konumuna getirebilirsiniz. Aksi takdirde bazı sorunlar yaşabilmeniz olası. Performans açısından bu ayar çok önemli olduğundan, bu ayara dikkat etmenizi öneriyoruz.
o CPU Level2 Cache ECC Checking: Level2 Cache (2. seviye önbellek) hata düzeltme özelliğini kapatıp açmaya yarar. Açık konumda tutmanız daha mantıklıdır [Enabled]
o BIOS Update: Bu özellik, BIOS'a yerleştirilmiş, işlemciyi gereken bilgiyi güncelleme yapan bir özelliktir. Bu ayar varsayılan olarak [Enable]'da iken, boot esnasında bütün işlemci bilgisini yükleyecektir.
o Processor Number Feature: İşlemci seri numarası, herhangi bir numara olup, üretilen her Pentium III işlemcide bulunup, Internet üzerinden kullanıcıyı ayrıt etmeye yaramakta. Eğer gelişmiş güvenlik işleriyle ya da Internet üzerinden iş yapıyorsanız bu ayarı [Enable] yapın. Aksi takdirde [Disabled] konumuna getirebilirsiniz.
Not: Bu ayar sadece Pentium III işlemcili bir bilgisayarda etkindir.
o Quick Power On Self Test: Bu ayar aktif konumda iken [Enabled], BIOS, test-analiz etme süresini kısaltarak açılışı kısaltarak, bilgisayarın açılmasını hızlandırabilirsiniz. Örneğin bu ayar [Enabled] konumunda iken, bellek sadece 1 kere sayılacaktır. Aksi takdirde 3 kere sayılır.
NOT: AWARD Medallion BIOS'da, "Quick Power On Self Test" ayarı, Boot menüsünde bulunuyor.
o First/Second/Third Boot Device: Sisteminiz açılırken, ilk olarak hangi aygıttan açılmayı deneyeceğini ayarlamak içindir. First Boot Device ayarını [HDD-0] moduna getirirseniz, BIOS diğer boot edilebilir aygıtları aramadan işletim sisteminizi yükleyecektir. Bilgisayarınız Disket veya CD-Sürücüden açmanız icap ettiğinde, First Boot Device seçeneğini değiştirebilirsiniz.
NOT: AWARD Medallion BIOS'da, Boot sırasını seçmek için Boot menüsüne gitmeniz gerekiyor.
o Boot Other Device: Bu ayara [Enabled] edildiğinde, BIOS; belirlediğiniz birinci, ikinci ve üçüncü boot aygıtlar içinde boot edilebilir bir ortam bulamaz ise, boot edilebilir bir medya bulabilmek için diğer aygıtlara bakar.
o Swap Floppy Drive: Eğer sisteminizde iki tane Disket Sürücü var ise, bu ayarı etkin ederseniz [Enabled], A sürücüsü B gibi; B sürücüsü de A sürücüsü gibi davranacaktır.
o Boot Up Floppy Seek: Eğer bu ayar [Enabled] konumuna getirilirse, BIOS disket sürücünüzün 40 veya 80 izli olup olmadığını kontrol eder. Sadece başlangıçta bu kontrol yapılır. [Disabled] ederseniz, sistem çalıştığı esnada, kafası estikçe disket sürücüyü kontrol edebilir. Dolayısıyla bu ayar [Enabled] konumunda kalmalıdır.
o Boot Up Numlock Status: Bu ayar aktif hale geldiğinde [Enabled], açılışta otomatik olarak Num Lock'u açar. [Enabled] olarak kalmasını öneririz.
o Gate A20 Option: Bu ayar ile A20 kapısının nasıl işleneceğini belirler. A20 kapısı, 1 MB'tan büyük bellekleri adreslemek için, önceden klavyelerde kullanılan bir aygıt idi. Şu anda anakartlar bu özelliği kendi üzerilerinde taşımaktadır. Bu ayarı önerilen seçenekte bırakmak faydalı olacaktır.
o Typematic Rate Setting: [Enabled] konumundaysa, aşağıdaki iki ayarı değiştirebilirsiniz.
o Typematic Rate: Basılı tutulan klavye tuşlarını sistemin algılama hızını belirler. Örneğin, 6 seçiliyse, bir tuşu basılı tuttuğunuzda saniyede 6 karakter yazar.
o Typematic Delay: Bir klavye tulu basılı tutulduğunda, ilk karakterin görüntülenmesi ile ikinci karakterin görüntülenmesi arasındaki gecikme süresini belirler. Bu ayar 250, 500, 750 ve 1000 milisaniye olarak seçilebilir.
o Security Option: BIOS'a şifre koyduğunuzda, güvenlik sorgulamasını nerede yapacağını buradan seçiyorsunuz. Örneğin [Setup] ayarı seçildiğinde, BIOS'a şifre koysanız bile, sistem normal bir şekilde açılacak ama BIOS Setup'a girdiğinizde şifre isteyecektir.
Aynı şekilde, [System] ayarı seçilirse, şifre sorgulaması açılışta da yapılacaktır. İlerleyen bölümlerde , sisteme nasıl şifre koyacağınızı anlatacağız.
o OS Select for DRAM > 64 MB: Eğer 64 MB'dan fazla bellek ile IBM'in OS/2 işletim sistemini kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] konumuna getirmelisiniz. Aksi takdirde, [Disabled] konumunda olmalıdır.
o Video BIOS Shadow: [Enabled] konumunda iken, Ekran Kartının BIOS bilgilerini RAM'a aktararak, bu bilgilere hızlı ulaşımı sağlar.
o xxxxxx - xxxxxx Shadow: Sisteminize taktığınız diğer ROM'a sahip kartların ROM bilgilerini RAM'a aktarmak için kullanılan ayardır. Bu işlemi yapabilmek için, kartların bulunduğu adresleri bilmeniz gerekiyor. Ayrıca, her ROM'un belleğe aktarımı, 640K ile 1024K arasında bir bellek alanı tükettiğinden, bu ayarların hepsinin [Disabled] konumunda olması önerilir.

ADVANCED CHIPSET FEATURES
Bu bölümde, anakartınızın ve sistemi oluşturan parçaların kritik özellikleri hakkında oynamalar yapacağınız bölüm. Çoğu değer, varsayılan ayarlarında bırakılmalı. Eğer yanlış bir ayar yapılırsa, sistemde stabilite sorunları vs. baş gösterebilir. Dolayısıyla, vereceğimiz önerilere kulak vermeniz, menfaatiniz icabıdır.
o SDRAM Configuration: SDRAM Modüllerinizi hızlarını ve özelliklerini bu menüden ayarlayabiliyorsunuz. [By SPD] ayarına getirirseniz, bellek modülünüz üzerinde bulunan SPD (s****l Presence Detect) entegresi tarafından sağlanan bilgiler eşliğinde, kullandığınız bellek zamanlamaları belirleniyor. Award Moduler BIOS'da bu ayar yok. Dolayısıyla aşağıda açıklayacağımız bölümlerde, Bellek ayarlarını değiştirecekseniz, çok dikkat etmeniz gerekiyor. Award Medallion BIOS'da var. Eğer bu ayarı [User Define] yaparsanız, aşağıdaki ayarlar aktif olacak ve bellek zamanlamalarını siz kendiniz ayarlayabileceksiniz.
o Bank x/x+1 DRAM Timing: Güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunan bu seçenek, farklı DIMM slotlarına taktığınız bellekler için, farklı farklı zamanlamalar atayabiliyorsunuz. Bu ayar normalde, [10ns] modunda geliyor ve bu ayarlarda sorun yaşamıyorsunuz. Belleğinizin üzerinde yazan verilere göre ve bulunduğu DIMM slotuna göre, erişim süresi ayarlarını buradan değiştirebilirsiniz.
o SDRAM Cycle Length: İşte bellek performansınızı etkileyecek bir ayar. Varsayılan olarak [3] ns şeklinde geliyor. SDRAM Cycle Length, kabaca, bilgisayarınız bellekte bir arama emri verdikten sonra bu bilginin aranmasına kadar geçen gecikme süresine denir. Düşük olması daha iyidir. Kaliteli belleklerde bu süre 2 ns olduğundan, belleklerinizin üzerinde yazanlara göre, bu ayarı 2 ns yapmanız önerilir. Eğer stabilite sorunları yaşarsanız, tekrar [3] ayarına getirin.
o SDRAM RAS to CAS Delay: SDRAM aktif komutu ile oku/yaz komutu arasında geçen gecikmedir. Not: Bu ayar AWARD Moduler BIOS'da kullanılmamaktadır. AWARD Medallion BIOS'da bulunmaktadır.
o SDRAM RAS Precharge Time: Bu ayar, SDRAM'ın görevsiz kaldığı zamandan, komut gelene kadar geçen zamanı kontrol eder. Normalde 3 ns şeklinde kalmalıdır.
o SDRAM Cycle Time: Bu ayar, SDRAM parametreleri olan Tras ve Trc yönetimi için kullanılır. Tras, SDRAM'ın aktif komutu ile hazır olma durumuna geçene kadar gereken minimum saat vuruş sayısı kontrol eder. Trc ise, SDRAM'ın aktif olması ile tekrar aktif olması için gereken minimum saat vuruşu sayısını belirler. Bu ayarları anakartınız kitapçığında tavsiye edilen şekilde kullanmanızı öneriyoruz.. NOT: Bu ayara, AWARD Medallion BIOS'da rastladık.
o DRAM Clock: Kullandığınız belleğin çalışma hızını bu ayar ile belirleyebilirsiniz. Bu ayar Güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunuyor. Bu ayar ile, belleklerinizi, sistem çalışma hızıyla asenkron çalıştırabileceksiniz. Örneğin Celeron işlemci kullandığınızda, normal de sistem hızı 66 MHz'dir. Bu ayar normalde [HostCLK] modunda geldiğinden, bellekleriniz de 66 MHz'de çalışacaktır. Fakat bu ayarı, [HostCLK+33MHz] moduna getirirseniz, bellekleriniz 33 MHz daha hızlı yani 100 MHz de çalışmaya başlayacaktır. Aynı şekilde, 100 MHz sistem veriyolu hızı ile çalışan bir işlemci kullandığınızda, [HostCLK+33MHz] moduna geçtiğinizde bu sefer bellekleriniz 133 MHz'de çalışacak ve belleklerinizden maksimum performansı alacaksınız. [HostCLK-33MHz] ayarını seçerek ise, belleklerinizi 66 MHz de çalıştırabilirsiniz. 133 MHz sistem veriyolu hızında çalışan bir işlemci kullandığınızda, bellek hızınızı artık daha fazla arttıramıyorsunuz ve seçenek olarak sadece [HostCLK ve [HostCLK-33 MHz] kalıyor. NOT: Bu ayar, güncel VIA yongasetli anakartlarda bulunmaktadır.
Yukarıda bahsettiğimiz ayar, AWARD Medallion BIOS'a "System/SDRAM Frequency Ratio" şeklinde aktarılmış. Burada ise, oran seçiyoruz. Örneğin, 100 MHz'lik bir işlemci kullandığımızda, bu ayarı 4/3 moduna getirirsek, 133 MHz de çalışmış olacağız. "Bellek çalışma hızı = FSB X Seçtiğiniz Oran" şeklinde bir formül çıkarmak mümkün.
o Memory Hole (Memory Hole At 15M-16M): Bu ayar, bazı ISA genişleme kartlarının performanslarını arttırmak için ihtiyaç duyduğu adres boşluğunu ayırmaya olanak tanır. Adres boşluğunu belli bir ayara getirirseniz, bu seçilen bellek boşluğu sistem için kullanılamaz olacaktır. Genişleme kartları sadece 16MB'a kadar belleğe erişebilir. AWARD Moduler BIOS için Seçenekler: [Disabled] [15M-16M], AWARD Medallion BIOS için Seçenekler: [Enabled] [Disabled]
o P2C / C2P Concurrancy: Bu ayar, bellek/işlemci/PCI komutlarının uyuşması için konulmuştur. [Enabled] konumunda bulundurulması önerilir.
o Fast R-W Turn Around: DRAM için hızlı yazma/okuma döngüsünü aktivite etmek için kullanılır. Varsayılan ayar olan [Disabled]'da kalması tavsiye edilir.
o System BIOS / Video RAM Cacheable: Anakart BIOS bilgilerini belleğe atıp atmayacağını kontrol etmek içindir. Daha önce bahsedilen, Video ROM BIOS Shadow'un aksine, Ekran kartının belleklerinde (ROM'unda değil) olan bilgiyi belleğe aktarıp aktarmayacağını belirlemeniz içindir. Bu şekilde, ekran kartınızda bir performans artışı yaşamanız mümkün. İki ayarı birden [Enabled] konumuna getirmenizde fayda var.
o AGP(Graphics) Aperture Size: AGP grafik kartı tarafından kullanılabilecek Sistem Belleğini belirlemeniz içindir. Normal olarak, 64MB seçilidir. Bu ayarda kalmasının bir mahsuru yok.
o AGP-4X Mode: AGP-4X destekli bir ekran kartı kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] durumuna getirin. AGP-2X destekli bir ekran kartınız var ise, stabilite problemleri yaşamamak için [Disabled] konumuna getirmeniz mantıklı olacaktır.
o AGP Driving Control: AGP çalışma ayarlarını kontrol etmekte kullanılan bir ayar. [Auto] seçeneğinde bırakmanız faydalı olacaktır.
o AGP Fast Write: Bu ayar ile, Fast Write özelliğini açarak, ekran kartı performansınızda bir artış edebilmeniz mümkün. Fast Write modunun özelliği , bilgiyi işlemciden direkt AGP veriyoluna aktarması. Araya sistem belleğini katmıyor. Bunda dolayı, performans artışı söz konusu olabilir.
o On Chip USB: Eğer sisteminizde USB aygıt var ise, bu ayarı [Enabled] yapın. Eğer yok ise [Disabled] yapabilirsiniz. AWARD Medallion BIOS'da bu ayar biraz geliştirilmiş bir şekilde sunuluyor. Seçenekler için sunulan [Auto] modu, sisteminizde USB aygıt olup olmadığını kendisi kontrol ediyor ve ona göre USB özelliğini devre dışı bırakıyor veya etkinleştiriyor. Ama USB aygıt kullanıyorsanız bu ayarın [Enabled] kalması mantıklı olacaktır.
o USB Keyboard Support: Eğer USB Klavye kullanıyorsanız, bu ayarı [Enabled] konumuna getirin.
o CPU to PCI Write Buffer: [Enabled] konumuna getirildiğinde, PCI veriyoluna 4 dize değerine kadar bilgi, işlemci kullanılmadan yazılabilir. Eğer [Disabled] konumuna getirilirse, direkt yazma olayı kullanılmaz ve PCI veriyolu "ben veri almaya hazırım" sinyali verene kadar işlemci okuma devri tamamlanmaz. [Enabled] ayarında olmasını tavsiye ederiz.
o PCI Dynamic Bursting: [Enabled] konumunda iken, tek komut ile çok fazla bilgi PCI veri yoluna aktarılmak istendiğinde, bu özellik devreye girerek performans arttırmaya yarıyor. Bu ayarın, [Enabled] modunda olmasını tavsiye ediyoruz.
o Memory Parity/ECC Check: Kullandığınız belleklerin hata bulma ve düzeltme özelliği var ise bu ayarı [Enabled] konumuna getirmelisiniz.
o In Order Queue Depth: Yeni anakartların bazılarında bulunan bu ayar, performans açısından önemli. Bu ayar ile, CPU komutları işlemden önce kaç tane komutun kuyruğa alınabileceği ayarlanabiliyor. İki seçenek var. [1] ve [4]. [4] olarak bırakmanız performansı arttıracaktır Fakat biraz önce de işaret ettiğimiz gibi, bu ayar her anakartta bulunmuyor.
o High Priority PCI Mode: Asus CUSL2'de rastladığımız bu ayar [Enabled] konumuna getirilirse, 1. PCI Slota daha fazla öncelik tanınacak ve IEEE1394 kartı gibi bol miktarda veri bant genişliği isteyen donanımlarda performans arttırabilecek.
o Diğer Ayarlamalar: Advanced Chipset Features bölümünde bulunan:
- PCI Master 0 WS Write
- PCI Delay Transaction
- PCI #2 Access #1 Retry
- AGP Master 1 WS Write
- AGP Master 1 WS Read
ayarlarını, anakartınızın kitapçığında önerilen değerlere getirerek kullanın. Önemli olan ve değiştirebileceğiz ayarları biz yukarda belirttik.
i815/i815E yongasetli anakartlarda, entegre edilmiş grafik çekirdeği olduğunda, bu grafik çekirdeği ile ilgili ayarları yapabilmeniz mümkün. Bu ayarların bir kısmı, AIMM (AGP Inline Memory Module) kartını takınca ortaya çıkıyor. Örneğin Display Cache ayarları AIMM kartı kullanmazsanız ortaya çıkmıyor. Tabii ki entegre grafik çekirdeğini kullanmak gerekiyor bu ayarları yapabilmeniz için.

INTEGRATED PERIPHERALS
Bu bölümde, anakartınızın üzerinde bulunan giriş/çıkış portları, IDE portları gibi aygıtların yönetimini yapıyorsunuz.
o OnChip IDE Channel 0/1: Birinci/İkinci IDE portunu etkin/iptal edebilirsiniz. [Enabled] şeklinde kalması tavsiye edilir. Bazen BIOS güncellemelerinden sonra, bazı IDE aygıtların çalışmadığında şikayet edilir. Bu bölüme girip IDE Portlarının iptal edilip edilmediğine bakmanız iyi olur.
o IDE Prefetch Mode: Bu modu destekleyen IDE aygıtlar ile bu ayar kullanılırsa, aygıtların performansından iyileşme smz konusu olabilir. [Enabled] ayarında olması tavsiye edilir.
o Primary/Secondary Master/Slave PIO: Taktığınız aygıtların PIO modlarını bu bölümde belirleyebilirsiniz. [Auto] seçeneğinde bırakırsanız, ilgili IDE aygıtı için uygun olan PIO Modu otomatik olarak seçilecektir.
o Primary/Secondary Master/Slave UDMA: Ide aygıtların direkt bellek erişimini kontrol edebileceğiniz ayar. [Auto] sekmesinde kalması, her IDE aygıt için uygun olan modun otomatik seçilmesi bakımından faydalı olacaktır.
o Init Display First: Bu ayar ile, sisteme güç verdikten sonra hangi görüntü aygıtının ilk olarak kontrol edileceğini belirtir. AGP ekran kartı kullanıyorsanız [AGP], PCI ekran kartı kullanıyorsanız, [PCI Slot] ayarlarını seçmeniz mantıklı olacaktır.
o IDE HDD Block Mode: Eğer IDE aygıtınız bu modu destekliyor ise, IDE aygıtlara erişimi hızlandırabilir.
o OnBoard PCI Audio/Modem: Eğer anakartınızın üzerinde entegre edilmiş ses/modem entegresi var ise, bu ayar ile onları etkinleştirebilir / iptal edebilirsiniz.
o Onboard FDC Controller: Disket Sürücü kontrolcüsünü iptal/etkin etmek için kullanılan ayardır. [Enabled] konumunda kalmalıdır.
o Onboard s****l Port 1/2: Seri Portlarınız için IRQ değerini ve bellek adresini atamanız için bu ayar konmuştur. 1. seri portu için varsayılan ayar 3F8/IRQ4'dür. 2. seri portu için ise, 2F8/IRQ3'dür.
o POWER ON Function: Bilgisayarınızı nasıl açacağınızı belirlemek için bu menü kullanılabilir. Örneğin klavye ile bilgisayarınızı açmak istediğinizde, klavyenin hangi tuşları ile bilgisayarınızı açmak istediğinizi buradan tanımlıyorsunuz. Mouse'dan ve klavyeden açma özellikleri USB Klavye ve Mouse ile işlemiyor. Bunun için PS/2 Mouse ve Klavye kullanmak gerekiyor. Ayrıca Klavyeden ve Mouse'dan bilgisayarınızı açabilmek için, bazı anakartlarda jumper oynaması yapmanız gerekebiliyor.
o UART Mode Select: Infrared portu destekleyen anakartlarda bulunan bir özellik. Kızılötesi aygıtların gerektirdiği özelliklere göre, bu ayar [IrDA] veya [ASKIR] moduna getirilebilir. Infrared aygıt kullanılmayacak ise [Normal] moda getirilmesi tavsiye edilir.
o UART2 Duplex Mode: UART Modu olarak IrDA veya ASKIR seçildiğinde bu ayar aktif olur. Bu şekilde full-duplex veya half-duplex transfer modunu seçebileceksiniz.
o IR Transmittion delay: IR durumu olan Rx'den Tx moduna veya Tx'den Rx moduna geçiş için gecikmeyi açar/kapatır.
o Onboard Parallel Port: Paralel portun çalışma adresini belirlemek için bu bölüm kullanılır. Varsayılan ayarı 378H/IRQ7'dir.
o Parallel Port Mode: Paralel portun çalışma modunu belirler. "EPP" maksimum hızda çift yönlü çalışma hızıdır. "ECP", paralel portun iki yönde maksimum transfer hızından da hızlı çalışmasına izin verir. "ECP+EPP", normal hızda iki yönlü çalışmaya izin verir. SPP ise Standart Paralel Port anlamına geliyor. Eğer bağladığınız paralel aygıt, yüksek performans istiyor ise, aygıtın türüne göre, EPP veya ECP seçilmelidir. ECP Modu direkt bellek erişimine ihtiyaç duyduğundan, EPP modu seçildiğinde, sizden bir DMA adresi atanması istenecektir. BIOS'un önerdiği ayarda kalmasında bir sakınca yok. EPP modunu seçerseniz, EPP modu seçmeniz gerekecek. Eğer kullandığınız paralel aygıt, EPP modunu istiyor ise, hangi EPP modunda çalışacağını kullanım kılavuzunda belirtmiştir.
o PWRON After PWR Fail: Bu ayar [Enabled] konumuna getirildiğinde, bilgisayarınız çalışırken elektrik giderse, elektrik geldiğinde bilgisayarı tekrar otomatik olarak açıyor. [Disabled] konumunda kalmasını tavsiye ediyoruz.

POWER MANAGEMENT SETUP
Güç tüketimini ve(ya) tasarrufu ayarlamanız için konulmuş bir menü. Bilgisayarınız açma olaylarını da buradan kontrol edebilirsiniz.
o ACPI Function: Bu ayar ile, Gelişmiş Güç ve Konfigürasyon Yönetimini etkin/iptal edebilirsiniz. Bazı Anakartlarda desteklenen, STR (Suspend To RAM) gibi özelliklerin çalışabilmesi için, hem BIOS'dan ACPI fonksiyonunun etkinleştirilmesi hem de işletim sisteminin ACPI desteğinin olması gerekiyor.
o Power Management: Bu bölüm ile güç yönetim özelliklerini yönetiyorsunuz.[Max Saving] modunda, sisteminiz bir süre aktivitesiz kalırsa, güç koruma moduna geçiyor. [Min Saving] ayarı ise, yine güç koruma moduna geçiriyor ama, güç koruma moduna kadar gereken aktivitesiz kalma zamanı daha fazla. [User Define] modunda ise, güç koruma ayarlarını kendiniz seçiyorsunuz. Bu ayar normalde [User Define] modunda geliyor ve şu özellikleri ayarlayabiliyorsunuz: HDD Power Down - Doze Mode - Suspend Mode. Buradaki ayarlar ile, sistemin askıya alınması için gereken zaman aşımı miktarını belirleyebiliyorsunuz.
o ACPI Suspend Type: Bu ayar ile, sisteminizi nasıl askıya alınacağınız belirliyorsunuz. Örneğin, anakartınız STR özelliğini destekliyor ise,STR özelliğini kullanabilmek için bu ayara STR moduna getirmeniz lazım. Fakat STR özelliğinin çalışabilmesi için, sisteminizde kullandığınız diğer aygıtların kendilerinin ve sürücülerinin bu modu desteklemesi lazım. Aksi takdirde sorunlar yaşayabilmeniz olası.
o PM Control By APM: Yeni nesil Windows işletim sistemlerinde (9x & ME & Win2K) yapılarında olan APM(Advanced Power Management) özelliği bulunuyor. Eğer bu özelliği [Enabled] yaparsanız, güç yönetimi Windows tarafından yönetilir.
o Video OFF Option: Ekran görüntüsünün ne zaman devreden çıkarılacağını belirler. "Suspend->Off" seçeneği, sistemi askıya alınca devreye sokar. "Always On" seçeneği, Windows'tan belirlediğiniz ürede aktivite olmazsa ekran görüntüsünün kapanmasını sağlar.
o Video Off Method: Yukarıdaki Video Off yöntemini belirler. Ekran kartınız DPMS özelliğini destekliyorsa, BIOS görüntü kartını kontrol edebilir; bu durumda DPMS seçeneklerinden birisi seçilebilir. "Blank Screen" seçeneği, güç koruması veya Energy Star desteği olmayan monitörlerde sadece ekranı karartır. V/H SYNC+Blank seçeneği ekranı karartır, yatay ve dikey taramayı da kapatır.
o MODEM Use IRQ: Eğer sisteminiz askıya alınmış vaziyetteyken, gelen çağrılar ile sisteminizi tekrar normal moduna geçmesini istiyorsanız, bu ayar ile hangi IRQ'nun kullanılacağını seçin. Varsayılan olarak seçilen IRQ numarası [3]'dür.
o Soft-Off by PWRBTN: Bu ayar ile sisteminiz kapatırken, güç düğmesinin davranışını belirliyorsunuz. [Instant-Off] ayarı seçildiğinde, güç düğmesine dokunduğunuz anda PC kapanır. Fakat, [Delay 4 sec.] ayarı seçildiğinde ise, sistemi kapatmak için güç düğmesine 4 saniye basılı tutmanız gerekiyor. Yani yanlışlıkla güç düğmesine bassanız bile, sisteminiz kapanmaz. Düşünsenize, onlarca sayfalık doküman yazıyorsunuz ve güç düğmesine yanlışlıkla eliniz değiyor ve gidiyor güzelim yazdığınız şeyler.
o Wake UP Events: Bilgisayarınız açılma veya askıdayken hangi durumlarda normal moda geçeceğini buradan belirliyorsunuz. Örneğin LPT&COM portunda bir aktivite olduğunda sistemin askı durumundan normal moda geçmesini sağlayabilirsiniz. Veya, Wake ON LAN, Wake On Modem Ring gibi, ek donanımlar ile sisteminizin açılması için gereken özellikleri buradan yönetebiliyorsunuz. Automatic Power Up seçeneği ile, belirlediğiniz saatlerde veya tarihlerde PC'nizi otomatik açılmasını ayarlayabilirsiniz.
Bazı anakartlarda bulunan IRQ Activitiy Monitoring bölümü işe, kullanılan IRQ'ları toplu halde görebilirsiniz.

PNP/PCI CONFIGURATION
Tak Çalıştır desteği olan aygıtların ve PCI veriyolu ile ilgili ayarları bu bölümden yapıyoruz.
o PNP OS Installed: Bu bölümde, kullandığımız işletim sisteminin PnP (Tak ve Çalıştır) destekli bir işletim sistemi kullanıp kullanmadığınız belirtmek içindir. Örneğin Win9x, Win2000 gibi işletim sistemi kullanıyorsanız, bu ayarı [Yes] konumuna getirin. PnP desteksiz işletim sistemi kullanırken ise [No] konumuna getirmeniz gerekiyor. Bu şekilde çakışmaların önüne geçebilmek mümkün.
o Reset Configuration Data: Eğer bu ayarı [Enabled] yapıp, sistemi yeniden başlatırsanız, BIOS Setup'da bulunan PnP bilgileri bellekten temizleniyor. [Disabled] konumunda kalması daha mantıklı.
o Resources Controlled By: Bu ayar [Auto] moduna getirilirse, sisteme taktığınız PnP aygıtlar için gereken DMA ve IRQ ayarları otomatik olarak atanır. Eğer PnP olmayan bir ISA kart taktığınızda otomatik olarak kaynak atanamıyor ise, bu ayarı [Manual] moduna getirip el ile ayarlamak gerekir.Bu ayarın [Auto] modunda kalması tavsiye edilir.
o PCI/VGA Palette Snoop: Bazı MPEG kartları ve 3D hızlandırıcıları gibi standart olmayan Vga veya Add-On kartlar, renkleri bozuk gösterebilir. Eğer öyle bir sorun yaşanırsa, bu ayarın [Enabled] konumuna getirilmesi önerilir. Aksi takdirde bu ayar [Disabled] şeklinde kalmalıdır.
o Assign IRQ for VGA: Bu ayar mutlaka [Enabled] konumuna getirilmelidir. 1997 yılında sonra üretilen tüm ekran kartları, doğru düzgün çalışabilmesi için IRQ'ya ihtiyaç duyarlar. Bu ayar ile VGA için IRQ atanıyor.
o Assign IRQ for USB: Eğer USB aygıt kullanıyorsanız bu ayarı da [Enabled] konumuna getirmelisiniz.

PC HEALTH STATUS/
HARDWARE MONITOR
Bilgisayarınızda olan fanların dönüş hızı, işlemcinizi sıcaklığı, işlemci voltajı gibi PC'nizin durumunu gözetleyebiliyorsunuz.

NOT: Markalara göre farklılık göstermekte olup, işlemci ayarlarını BIOS'dan yapılmasına izin veren anakartlarda bölüm ismi farklılık gösteriyor. Örneğin, Abit anakartlarda Softmenu II(I); IWill anakartlarda SmartCPU şeklinde özel bir menü atanmıştır. Yeni Asus anakartlarda işlemci hız/voltaj ayarlarını Advanced bölümünden yapıyorsunuz. Yani, sözün özü, anakartınıza göre bazı ayarlar farklılık gösterebilir.
LOAD FAIL SAFE DEFAULTS
Bu ayarlar, donanımlarınızın stabil çalışması için gereken minimal ayarları yüklüyor. Eğer sisteminizde bir sorun var ise, bu ayarları yüklemeyi deneyin. LOAD FAIL SAFE DEFAULTS'un üzerine gelip, Enter tuşuna basın.Y tuşuna basarsanız, güvenli ayarlar yüklenecektir. Ancak güvenli ayarlar optimum ayar değildir, sadece başa çıkılamayan sorunlarda teşhise yardımcı olması için kullanılır.

LOAD OPTIMIZED DEFAULTS
Optimum ayarları kurmak içindir. Ancak bu yapılırken genel bir PC dikkate alınır. Yüklendikten sonra disk, sürücü ayarları, bellek hızı ayarları (bellek modeli tam biliniyorsa) vs. kendi donanımınıza özgü ayarları yaparak performansı artırmanız mümkündür. Tabii Optimized Defaults üzerine donanımınıza uygun olmayan ayarları yaparsanız stabilite sorunları çıkabilir. Hangi değişiklikleri yaptığınızı unutursanız LOAD OPTIMIZED DEFAULTS'u tekrar yükleyerek baştan ayar yapabilirsiniz.

SET SUPERVISOR
& USER PASSWORD
Şifre koymak için bu menüler kullanılabilir. Supervisor şifresi koyarsanız, başkaları BIOS'a girip her ayar değiştiremezler. User Password ise, sisteme şifre koyuyor. Bu şifreleri iptal etmek için, yine bu bölümlere gelip Enter tuşunu basıp şifre istediğinde, şifre kutusunu boş bırakıp Enter tuşuna basmanız yeterlidir.

SAVE AND EXIT SETUP
Ayarları kayıt edip çıkmak için burayı kullanın.

EXIT WHITOUT SAVING
Değiştirdiğiniz ayarları kayıt etmeden çıkmak için kullanın.
BIOS GÜNCELLEME NEDİR?
GEREKLİ MİDİR?
Biraz önceki ayarlarda gördüğümüz gibi, BIOS'dan donanımlarınız ile alakalı ayarları değiştirebiliyoruz. Tıpkı işletim sistemlerinde olduğu gibi BIOS'lar da hata içerebilir. Eğer anakartınız bir donanım ile çalışmayı reddediyorsa, veya uyumsuzluk yapıyorsa, bu sorunları ve(ya) hataları BIOS güncellemeleri ile gidermek mümkün. BIOS güncellemesi, anakartınızın üreticisinin çıkardığı daha yeni BIOS sürümünü, kullandığınız BIOS ile değiştirmektir. Çalışıyorsa, elleşme mantığını kullanarak, ortada bir sorun yokken BIOS güncellemek pek mantıklı değil. Ama bakarsınız, yeni özellikler gelmiştir, kritik sorunlar giderilmiştir, o zaman güncelleriz. Tabii sırf sorunları gidermek için yapılan bir şey değil BIOS güncelleme. Örneğin yeni bir işlemci çıktı, anakartımız teorik olarak bu işlemciyi destekliyor. Ama işlemciyi taktığımızda, işlemcinin yanlış algılandığını görüyoruz. Yeni BIOS güncellemesi ile bu işlemcinin tam anlamıyla desteklendiğini görürsünüz.
BIOS, sadece okunabilir bellek (ROM) üzerine yazılı olduğunu söylemiştik. Eğer sadece okunabilir bir belleğin üzerindeyse, nasıl güncelleme yapacağız? Aslına bakarsanız, günümüzde, BIOS'lar EEPROM üzerine yazılıdır. EEPROM (Electrically Erasable Programmable ROM), elektrik yoluyla kendini programlamamıza olanak veren bir tip bellek. Dolayısıyla anakart üreticimizin çıkardığı BIOS güncellemelerini yapmamız mümkün oluyor. Bu güncelleme işini, BIOS yazılımının türüne göre veya anakart üreticisine göre farklı farklı yazılımlar ile yapabilmemiz mümkün. Örneğin, AWARD BIOS kullanan bir kişi, BIOS güncelleme yaparken AWDFLASH programını kullanır. Anakart üreticine göre de değişir demiştik. Asus anakartlar AWARD BIOS kullanmasına rağmen, AFLASH adında kendilerine has bir program kullanırlar.

BIOS GÜNCELLEME İŞLEMİ
İÇİN NELER GEREKLİDİR? RİSKLİ MİDİR?
Öncelikle sabırlı olmalısınız. BIOS güncelleme işlemi, eğer kurallara uyulmaz ise riskli bir iştir. Kurallara uyarsanız gayet basit bir işlem. Eğer anakartınızın üreticisinin sayfasında yazılanlara harfiyen uymazsanız, BIOS yazılma işlemi başarısız olarak sisteminiz tekrar açılmayabilir. Sözün özü, BIOS güncelleme olaylarına girişmeden önce, anakart üreticinizin yazdığı uyarılara iyice uyun. Piyasadaki popüler anakart markaları için ayrı ayrı güncelleme işlemlerini beraber gerçekleştireceğiz; dolayısıyla olayın mantığını kavramanız açısından önemli olur diye düşünüyoruz.
Gerekli olan ve bilmeniz gereken şeylere topluca bir göz atalım:
- Anakartınızın markası & modeli
- Anakartınızın üreticisinin Web sitesi
- Anakartınız için gereken BIOS dosyaları ve sistem disketi
Tekrarlıyoruz, BIOS güncelleme işlemi sırasında bir aksaklık olması, elektrik gitmesi ile BIOS bilgileri uçabilir ve sisteminiz açılmayabilir. İşin özü, bu iş deneyim ister ve olabilecek sorunlardan PC Magazine dergisi sorumlu tutulamaz.

ÖN HAZIRLIKLAR
Birkaç ön hazırlık yapmamız gerekiyor. Bu konuda size anakart kitapçığınız destek olacaktır ama bunları özetlemek gerek. Örneğin bazı anakartlarda, bazı virüslerden dolayı BIOS uçmasın diye, BIOS Flash koruması koymuşlardır. Anakartınızın kitapçığında bu belirtilmiştir. Daha doğrusu, anakartınız için çekeceğiniz BIOS dosyasının yanında olan benioku dosyalarında bu işlemler açıkça belirtilmiştir. BIOS güncelleme işlemi yapmak için, bellekte çalışan programın olmaması gerekiyor. Dolayısıyla bu ortamı sağlayabilmek için bir sistem disketi şart. Win9x işletim sistemi kullanıyorsanız bu kolay; fakat Windows Me veya Win2K işletim sistemini kullanıyorsanız durum biraz karışık. Tek çözüm, bir arkadaşınızdan veya en yakın bir bilgisayarcıdan sistem disketi rica etmek olacaktır. Bazı firmalar, "Canlı Güncelleme" olayına el attıklarından, bazı markaların kullanıcıları şanslı sayılabilecek. Bu konuya ilerleyen bölümlerde bahsettik. Artık bazı ünlü markaların BIOS'larının nasıl güncellediğini adımlar halinde anlatabiliriz.

BIOS DOSYA ADRESLERİ
Anakart üreticilerinin BIOS dosyaları için sunduğu direkt adresler ve programların adresleri işte aşağıda:

Asus:http://www.asus.com.tw/products/
motherboard/bios.html
GigaByte:http://www.gigabyte.com.tw/support/
mbbios_index.htm
Abit:http://www.abit-usa.com/english/download/
bios%20update/main.htm
MSI:http://www.msi.com.tw/support/bios/main.htm
Soyo:http://www.soyousa.com/686bios.html
Intel:http://support.intel.com/support/
motherboards/desktop/
IWill:http://www.iwillusa.com/support/
ProductSupport.asp?SupportID=8
FIC:http://www.fic.com.tw/techsupport/drivers/
searchbios1.asp
SpaceWalker (Shuttle):http://www.
spacewalker.com/english/download.htm
Tyan:http://www.tyan.com/support/html/
bios_support.html

BIOS GÜNCELLEME PROGRAMLARI
AFLASH programının son sürümü:http://cgi.asus.com.tw/cgi-bin/dl.asp?filename=mb/flash/AFLASH.exe
AWDFLASH programının son sürümü:http://www.hwstation.com/files/pcmag/awdflash.exe

Buradan çekeceğiniz AWDFLASH programı, Asus hariç, diğer AWARD BIOS kullanan anakartlar içindir.

ASUS ANAKARTLAR

o ASUS anakartlarda, genelde AWARD BIOS kullanıyor. Sadece, şu an için eski bir kart sayılan ASUS K7M'de AMI BIOS kullanılmıştı. Onun haricinde, AWARD BIOS kullanılıyor. Fakat ASUS, P3B-F dahil olmak üzere ondan sonra çıkan tüm anakartlarında, alışık olduğumuz AWARD Moduler BIOS'un aksine, AWARD Medallion BIOS kullanılmış. BU BIOS'dan geçtiğimiz sayfalarda bahsetmiştik. ASUS anakartların BIOS'unu güncellemek için, ASUS'a özel olan AFLASH programını kullanmak gerekiyor. K7M serisi için ise, Flash822.exe dosyasını kullanmak gerekiyor.
Genel olarak baktığımızda, Asus anakartların BIOS'unu güncellemek için iki adet dosyaya ihtiyacımız var. AFLASH.exe ve güncel BIOS dosyası.

ADIM ADIM ASUS BIOS GÜNCELLEMESİ
Örnek Anakart: ASUS CUSL2
Önce sistemi boot edebilecek bir disket hazırlamamız gerekiyor. Bunun için Win9x kullanıyorsanız, disket sürücünüze boş bir disket koyup, Başlat-Programlar-MS-DOS komut istemi yolunu izleyip, format a:/q/s komutunu verin. Bu şekilde bir sistem disketimiz olmuş oldu. PC'yi bu disket ile açmamız gerektiğinden, BIOS'a girip BOOT menüsünden boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Böylece sistemi disketten boot edebileceğiz.
Anakartınızın modeline göre, kutucukta belirtilen BIOS dosyalarının adresine gidip, sizin anakartınız için en güncel olan BIOS dosyasını çekin. Ayrıca, yine AFLASH programını çekmeniz gerekiyor. Çekeceğiniz BIOS dosyası sıkıştırılmış olarak geleceğinden¸ bu dosyayı disket sürücünüzün içine açın. AFLASH programını da diskete kopyalayın. Ayrıca BIOS'a girerek, önemli ayarları bir kenara not edin.
Bilgisayarı disketten açtıktan sonra, komut satırına:
AFLASH
yazıp Enter'a basın.
Ekrana iki seçenek gelecek. Birincisi: Şu anki BIOS sürümünü bir dosyaya kaydet; ikincisi: BIOS'u güncelle.
Her ihtimale karşı, siz şu anda kullandığınız BIOS'u yedekleyin. İlerde belki bu eski BIOS'lar ile koleksiyon yaparsınız. Şaka bir tarafa, acil durumlarda gerekli olabilir. Birinci seçeneği seçtikten sonra, sizden şu anda kullandığınız BIOS sürümünün yedeklenmesi için dosya ismi isteyecek. Eskibios.bin yazabilirsiniz mesela.
Daha sonra 2. seçeneğe geçin. Sizden, Internet'ten çektiğiniz BIOS dosyasının ismini ister. Bunu buraya yazın ve Enter'a basın. İlk etapta, güncellemek istediğiniz BIOS dosyasının anakartınız ile uyumlu olup olmadığı kontrol edilir. Bu doğrulama esnasında size şöyle bir mesaj verebilir: "Notice: Boot Block is Different". Size güncelleyeceğine emin misiniz diye sorulduğunda Y tuşuna basıp devam edebilirsiniz. Bu mesajı neden verdiğini daha sonra anlatacağız. İşlem başarılı olursa, "Flashed Successfully" mesajı belirecektir.
Eğer bir hatayla karşılaşırsanız, bilgisayarınızı yeniden başlatmayın. Güncelleme işlemini tekrar yapın. Sorun yine devam ederse, bu sefer AFLASH programı ile kayıt ettiğimiz eski BIOS'u yüklemek zorunda kalacağız.
Eğer ola ki işlem başarısızlıkla sonuçlandığı halde sisteminizi kapatıp açarsanız, Boot Block'un durumuna göre sistem açılır veya açılmaz. Boot Block, BIOS'da bir bölüm olup bilgisayarınız açılması için gereklidir. Eğer güncelleme işleminde Boot Block zarar görürse, sisteminiz açılmayacaktır. Aklınızda bulunsun diye söyleyeyim; anet haber gurubundan bir arkadaş, ASUS P3V4X ile BIOS güncelleme işlemi yaparken hata vermiş ama bilgisayarını kapatıp tekrar açtığında sorun yokmuş. Demek ki Boot Block korunmuş. Bu konuya ileriki sayfada olan "BIOS Kurtarma" adlı bölümde değiniyoruz.
BIOS güncelleme işlemi başarı ile biterse,BIOS'a girerek, Load Setup Defaults ayarını seçerek, Enter'a basıyoruz. Daha sonra, daha önce değiştirmiş olduğumuz BIOS ayarlarını tekrar el ile ayarlıyoruz.

NOT: Güncellemeleri yapmadan önce, sitedeki uyarılara dikkat edin. Örneğin Asus CUSL2 kullanıcılarına şöyle bir uyarı yapılmış:
"Eğer AFLASH programının 1,27 versiyonunu kullanarak, BIOS versiyonu 1001.A veya daha önceki sürümden yeni sürümlere güncelleyecek iseniz, BIOS'dan Advanced-PCI Configuration-VGA BIOS Sequence ayarını [PCI/AGP] yapın. Aksi takdirde sistem doğru bir şekilde başlayamayacaktır. Böyle bir durumda, AGP veya PCI yuvasına taktığınız ekran kartını çıkartarak, Clear CMOS jumper'ı ile CMOS bilgilerini silin. Anakart üzerine entegre olan ekran kartı ile bilgisayarı açıp, Load Setup Defaults yaptıktan sonra, Add-On ekran kartınızı kullanabilirsiniz."

GIGABYTE ANAKARTLAR
Anlayacağınız, önemli uyarılar bunlar; dikkat etmek lazım.
o GigaByte anakartlarda genelde karşılaşacağınız BIOS, AWARD BIOS'dur. Güncel bir Gigabyte anakartınız varsa, AWDFLASH programının en son sürümün kullanmanız gerekiyor. Zira son 3-4 aydır çıkan, sadece GigaByte için değil, hemen hemen tüm anakartlarda AWARD BIOS'un 6,0 sürümü kullanılıyor. Dolayısıyla yeni BIOS sürümünü güncellemek için yeni bir güncelleme dosyası kullanmak lazım.
ADIM ADIM GIGABYTE BIOS GÜNCELLEMESİ
Örnek Anakart: BX2000+
Önce sistemi boot edebilecek bir disket hazırlamamız gerekiyor. Bunun için Win9x kullanıyorsanız, disket sürücünüze boş bir disket koyup, Başlat-Programlar-MS-DOS komut istemi yolunu izleyip, format a:/q/s komutunu verin. Bu şekilde bir sistem disketimiz olmuş oldu. PC'yi bu disket ile açmamız gerektiğinden, BIOS'a girip ADVANCED BIOS FEATURES menüsünden, boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Böylece sistemi disketten boot edebileceğiz.
Anakartınızın modeline göre, kutucukta belirtilen BIOS dosyalarının adresine gidip, sizin anakartınız için en güncel olan BIOS dosyasını çekin. Ayrıca, AWDFLASH programını çekmeniz gerekiyor. Çekeceğiniz BIOS dosyası içinde normalde AWDLFLASH dosyası da bulunuyor ama her ihtimale karşı bu dosyayı çekmiş olmanızda fayda var. BIOS dosyası, sıkıştırılmış olarak geleceğinden¸ bu dosyayı disket sürücünüzün içine açın. AWDFLASH programını da diskete kopyalayın. Ayrıca BIOS'a girerek, önemli ayarları bir kenara not edin.
Bilgisayarı disketten açtıktan sonra, komut satırına:
awdflash dosya_adı.xxx
yazıp Enter'a basın. dosya_adı.xxx yerine, anakartımız için Internet'ten çektiğimiz BIOS dosyasının ismini yazacağız. Örneğin:
awdflash bx2000p.f3
AWDFLASH programına girdiğinizde, size alt bölümde bir soru soracak: "Do You Want To Save Bios?" Şu anda kullandığınız BIOS'u kayıt edip etmeyeceğinizi soruyor. "Y" tuşuna basarak bunu kabul edin ve kayıt edilmesi için bir dosya adı girin . Örneğin: eskibios.bin
Bu işlem bittikten sonra, alt bölümde ikinci bir soru belirecek: "Are you sure to program?". BIOS'u güncellemek istediğinize emin olup olmadığınızı soruyor. "Y" tuşuna basıp devam ediyoruz.
Olay kendi kendine bitecektir. Bu esnada arkanıza yaslanıp, rahatlayın. Sorun olur mu o tartışılır; ama gerçek bir şey var ki, GigaByte'ın güncel modellerinin hemen hemen hepsinde çift BIOS kullanılıyor ve bir sorun olsa bile, ikinci BIOS devreye girerek sizi kurtarıyor. Bir sorun olsa dahi BIOS Kurtarma bölümüne bakarak sorunu halledebilirsiniz. GigaByte, bu teknolojiyi ilk olarak BX2000 anakartında kullanmıştı ve bu anakartın çıktığı dönemlerde en çok satılan anakart haline gelmişti. Daha sonraları bir çok firma benzer teknolojiler ile olaya el attı.
İşlem bittiğinde, bilgisayarınız yeniden başlatarak BIOS'a girin ve LOAD SETUP DEFAULTS seçeneğini uygulayın. Değiştirmek istediğiniz ayarları değiştirip, kayıt edip çıkın.

ABIT ANAKARTLAR
o Abit Anakartların hemen hemen hepsi AWARD BIOS kullanıyor. Her şeyden önce belirtmememiz gereken bir şey var. Abit Anakarta sahipseniz, Internet karmaşasında yolunuz bir nevi bulmuşsunuz demektir: Abit'in sitesi Türkçe olarak ta hizmet veriyor. Bu anlamda Abit'i tebrik etmek gerekir.
Abit'in Türkçe sayfalarınahttp://www.abit.com.tw/turkish/index.htm adresinden ulaşabilirsiniz.
Önceden, Abit anakartların BIOS'unu update etmek için 3 adet dosya gerekiyordu; ama şimdi o sistem yok. İki dosyaya ihtiyaç duyacağız. Birincisi AWDFLASH programı, ikincisi ise BIOS güncellemede kullanacağımız yeni BIOS dosyası.

ADIM ADIM ABIT BIOS GÜNCELLEMESİ
Örnek Anakart: ABIT SE6
Önce sistemi boot edebilecek bir disket hazırlamamız gerekiyor. Bunun için Win9x kullanıyorsanız, disket sürücünüze boş bir disket koyup, Başlat-Programlar-MS-DOS komut istemi yolunu izleyip, format a:/q/s komutunu verin. Bu şekilde bir sistem disketimiz olmuş oldu. PC'yi bu disket ile açmamız gerektiğinden, BIOS'a girip ADVANCED BIOS FEATURES menüsünden, boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Böylece sistemi disketten boot edebileceğiz.
Anakartınızın modeline göre, kutucukta belirtilen BIOS dosyalarının adresine gidip, sizin anakartınız için en güncel olan BIOS dosyasını çekin. Ayrıca, AWDFLASH programını çekmeniz gerekiyor. BIOS dosyası, .EXE uzantılı olarak geliyor. Dolayısıyla bu dosyanın üzerine çift tıklayıp kendiliğinde açılmasını sağlayın. Sonra oluşan bu dosyayı disket sürücünüze kopyalayın. AWDFLASH programını da diskete kopyalayın. Ayrıca BIOS'a girerek, önemli ayarları bir kenara not edin.
Bilgisayarı disketten açtıktan sonra, komut satırına:
awdflash dosya_adı.xxx
yazıp Enter'a basın. Dosya_adı.xxx yerine, anakartımız için Internet'ten çektiğimiz BIOS dosyasının ismini yazacağız. Örneğin:
awdflash SE6_SW.BIN
AWDFLASH programına girdiğinizde, size alt bölümde bir soru soracak: "Do You Want To Save BIOS?" Şu anda kullandığınız BIOS'u kayıt edip etmeyeceğinizi soruyor. "Y" tuşuna basarak bunu kabul edin ve kayıt edilmesi için bir dosya adı girin . Örneğin: eskibios.bin
Bu işlem bittikten sonra, alt bölümde ikinci bir soru belirecek: "Are you sure to program?". BIOS'u güncellemek istediğinize emin olup olmadığınızı soruyor. "Y" tuşuna basıp devam ediyoruz.
İşlem bittiğinde, bilgisayarınız yeniden başlatarak BIOS'a girin ve LOAD SETUP DEFAULTS seçeneğini uygulayın. Değiştirmek istediğiniz ayarları değiştirip, kayıt edip çıkın.

Abit, bu işi otomatikleştirmek için birkaç komut daha yazmamızı daha mantıklı buluyor. Bilgisayarımızı hazırladığımız sistemi disketiyle açtıktan sonra komut satırına şunu yazmak olacak:

awdflash SE6_SW.BIN /cc /cd /cp /py /sn /cks /r
Buradaki harflerin anlamları ise şöyle:
cc: Güncelleme işlemi bittikten sonra CMOS bilgilerini sil
cd: Güncelleme işlemi bittikten sonra DMI bilgilerini sil
cp: Güncelleme işlemi bittikten sonra PnP bilgilerini sil
py: BIOS'u Güncelle
sn: BIOS yedeği alma
cks: Güncelleşmiş dosyayı eskisi ile karılaştır
r: Güncelleme işlemi bittikten sonra sistemi yeniden başlat.

Bir sorun yaşarsanız, ilerideki BIOS Kurtarma bölümüne bakın.

o MSI, anakartlarının bir çoğunda AWARD BIOS kullanıyor. Fakat AMI BIOS kullanan bazı modelleri de yok değil. MSI, BIOS güncelleme işini kolaylaştırmak için, bütün dosyaları aynı dosya içinde sıkıştırıp sitesine koymuş. Anakartınızın modeline uygun dosyayı indirdikten sonra, bunu bir klasöre açın.
Bu klasörün içine baktığınızda, Autoexec.bat dosyası göreceksiniz. İşte güncelleme işleminin otomatik olacağının göstergesi. Sistemi disketimize, klasörümüzde yer alana tüm dosyaları kopyalayın, ve sistemi yeniden başlatın. İşlem bittiğinde bilgisayarınız yeniden başlayacaktır. Ben buna gelemem, klasik yöntem bana daha hoş diyorsanız, eğer AWARD BIOS'lu MSI anakarta sahipseniz, GigaByte anakartlarda uyguladığımız prosedürün aynısını MSI anakartlarda da uygulayabilirsiniz.

Bir de, MSI'nin AMI BIOS kullanan anakartları var. Bunlar için güncelleme işlemini adım adım anlatalım:
Bir sistem disketi yaratın. Internet çekeceğiniz dosyayı diskete kopyalayın. Aynı diskete yine MSI'nin sitesinden çektiğiniz AMIFL634.EXE dosyasını diskete kopyalayın.
Yeni BIOS dosyasının adı şu şekilde olmalı: A54MS10.ROM. Bu dosyanın bir kopyasını başka bir diskette saklayın ve dosya ismini AMIBOOT.ROM olarak değiştirin. Acil durumlarda işimize yarayacak çünkü.
Sistem disketi ile sistemi açın ve şunları yazın:
AMIFL634 xxxxxx.rom
xxxxx.rom olan yere BIOS dosyasının ismini yazacaksınız.
"Y" tuşuna bastığınızda, güncelleme işlemi başlayacaktır. Programlama işlemi başarılı olursa, "Flash EEPROM Program Successful" mesajı görünecektir. Bir tuşa bastığınızda sistem yeniden başlayacaktır. İşte bu kadar.
AMIBOOT.ROM dosyasının nasıl kullanılacağını, BIOS Kurtarma bölümünde bahsettik.
o Intel, hemen hemen tüm yeni anakartlarında Phoenix BIOS kullanıyor. Phoenix BIOS, başta da belirttiğimiz üzere, genelde markalı PC'lerde kullanılan bir BIOS markası. Ve Phoenix BIOS, anakartınızın markasını belirleyebileceğiniz kod numaraları da sunmuyor. Ama, eğer Intel marka anakarta sahipseniz, açılışta Intel anakarta sahip olacağınız gösteren koskocaman bir logo ile karşılaşacaksınız. Modelini ise "CTRL+ALT+EXC" tuş kombinasyonunu kullanarak POST ekranına geçtiğinizde en üstte göreceksiniz.
Intel, BIOS güncelleme olayında diğer markalara göre biraz daha değişik bir yol izliyor. Örneğin tek dosya indiriyorsunuz, ve bu dosyayı açtığınızda, karşınıza bir kaç dosya çıkıyor. Ve bunların bazıları tekrar açılıyor. Bakalım nasılmış...
Önce sistemi boot edebilecek bir disket hazırlamamız gerekiyor. Bunun için Win9x kullanıyorsanız, disket sürücünüze boş bir disket koyup, Başlat-Programlar-MS-DOS komut istemi yolunu izleyip, format a:/q/s komutunu verin. Bu şekilde bir sistem disketimiz olmuş oldu. PC'yi bu disket ile açmamız gerektiğinden, BIOS'a girip BOOT menüsünden, boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Böylece sistemi disketten boot edebileceğiz.
Yukarıdaki kutucuktan, Intel anakartlar için olan BIOS dosyaları bölümünden, anakartınız için olan BIOS dosyasını çekin. Bu dosyayı sabit diskinizde ayrı bir dizine koyduktan sonra, üzerine çift tıklayın ki dosya açılsın. Çift tıkladıktan sonra "Bios.exe" ve "Mk_bootz.exe" adında iki dosya çıkacak.
"Bios.exe" dosyasına çift tıklayın açılan dosyaları diskete kopyalayın.İngilizce biliyorsanız, buraya açılan Readme.txt dosyasını okumanızda fayda var.
Yeni disketimiz ile sistemi açmadan önce, BIOS'a girip tüm ayarları bir kenara not etmenizde fayda var.
Intel bizim için farklı bir açılış disketi hazırlamış; ekrana gelen menüde Enter tuşuna basın.
6. "Update Flash Memory From a File" seçeneğini seçin.
7. "Update System BIOS" seçeneğini seçin.
Yeni BIOS dosyanızın ismi sorulacak. Buraya güncellenecek BIOS dosyasının ismini yazın. İşlem bitene dek bekleyin ve işlem bittiğinde disket sürücüden disketi çıkartarak bilgisayarı başlatın ve BIOS'a girin. Not aldığınız ayarları tekrar düzenleyin.
o SOYO anakartlar benim gördüğüm kadarıyla hep AWARD BIOS kullanmıştır. Soyo anakartların BIOS'unu güncellemek için gereken dosyalar iki tane: AWDFLASH programı ile SOYO'nun sitesinden indirdiğinizi, anakartınıza uygun yeni BIOS dosyası.
Önce sistemi boot edebilecek bir disket hazırlamamız gerekiyor. Bunun için Win9x kullanıyorsanız, disket sürücünüze boş bir disket koyup, Başlat*Programlar*MS-DOS komut istemi yolunu izleyip, format a:/q/s komutunu verin. Bu şekilde bir sistem disketimiz olmuş oldu. PC'yi bu disket ile açmamız gerektiğinden, BIOS'a girip ADVANCED BIOS FEATURES menüsünden, boot sırasında birinciliği disket sürücünüze verin. Böylece sistemi disketten boot edebileceğiz.
Anakartınızın modeline göre, kutucukta belirtilen BIOS dosyalarının adresine gidip, sizin anakartınız için en güncel olan BIOS dosyasını çekin. Ayrıca, AWDFLASH programını çekmeniz gerekiyor. Çektiğiniz BIOS dosyası sıkıştırılmamış halde gelecektir. Dolayısıyla dosyayı direkt olarak diskete kopyalayabilirsiniz. AWDFLASH programını da diskete kopyalayın. Ayrıca BIOS'a girerek, önemli ayarları bir kenara not edin.
Bilgisayarı disketten açtıktan sonra, komut satırına:
awdflash dosya_adı.xxx
yazıp Enter'a basın. dosya_adı.xxx yerine, anakartımız için Internet'ten çektiğimiz BIOS dosyasının ismini yazacağız. Örneğin:
awdflash 6ba-2b1.bin
AWDFLASH programına girdiğinizde, size alt bölümde bir soru soracak: "Do You Want To Save Bios?" Şu anda kullandığınız BIOS'u kayıt edip etmeyeceğinizi soruyor. "Y" tuşuna basarak bunu kabul edin ve kayıt edilmesi için bir dosya adı girin . Örneğin: eskibios.bin
Bu işlem bittikten sonra, alt bölümde ikinci bir soru belirecek: "Are you sure to program?". BIOS'u güncellemek istediğinize emin olup olmadığınızı soruyor. "Y" tuşuna basıp devam ediyoruz.
İşlem bittiğinde, bilgisayarınız yeniden başlatarak BIOS'a girin ve LOAD SETUP DEFAULTS seçeneğini uygulayın. Değiştirmek istediğiniz ayarları değiştirip, kayıt edip çıkın.

Genel hatlarıyla BIOS güncelleme işleri bu kadar. Sahip olduğunuz anakartın üreticisinin Web sayfalarına giderek, aslında çok daha ayrıntılı bilgi alabilirsiniz. Çünkü modelden modele değişiklikler arz ediyor. Bunu en kolay anakartın üreticisinin Web adresinden öğrenebilmek mümkün.

BIOS GÜNCELLEME İÇİN İPUÇLARI!
BIOS güncellerken işinize yarayacak şöyle birkaç ipucundan bahsedelim.

BIOS güncelleme işleminden önce, BIOS güncelleme programı sizlere: "Kardeşim, bu dosya sizin sisteminizle uyuşmuyor" gibisinden bir mesaj verirse, eğer güncellemek istediğiniz dosyanın doğruluğundan eminseniz, BIOS güncelleme programınızın (flash programı) sürümü tutmuyor olabilir, daha günceli ile deneyin.

Bazı anakartlarda, BIOS güncelleme işleminden önce CPU Level1 ve CPU Level2 önbelleklerin BIOS'dan [Disabled] edilmesi önerilir. Zira L1 veya L2 önbellekte kalan bilgiler BIOS kopmasına neden olabilir ve BIOS'unuz kullanılmaz hale gelebilir.

Intel marka Flash ROM'a sahip bir anakartın BIOS'unu güncellerken, BIOS güncelleme esnasında bununla ilgili bir hata görebilirsiniz. Bu bir problem değil. Intel FLASH ROM'ların yapısından kaynaklana bir özellik. Intel marka FLASH ROM'ların Boot Block bölgesi yazma korumalı olduğundan bu mesaj belirir. Boot Block, sisteminizin açılması için gereken birkaç ufak bilgi içerir ve güncellenmesi gerekmiyor.

BIOS'un güncellendiğini nasıl anlarım? Böyle bu soru çoğumuzun aklına gelmiştir. Çoğu anakartta, "AWARD Moduler BIOS V.6.00 , copyright xxxx" yazan yerin hemen altında sırasıyla şu ifadeler bulunur:
Anakart Modeli - BIOS Versiyonu
Mesela, Asus CUSL2 anakartta BIOS güncelleme öncesi "ASUS CUSL2 ACPI BIOS Revision 1001" yazarken, BIOS'u güncelledikten sonra, "ASUS CUSL2 ACPI BIOS Revision 1002" yazdı. İşte buradaki 1002 rakamı, benim BIOS'u güncellediğimi gösteriyor. Intel anakartlarda ise, en üstte bu versiyon belirtilir. Dediğimiz gibi, ifade standarttır: Anakart Modeli - BIOS Versiyonu. Eskisi ile yenisin karşılaştırdığınızda hemen olayı anlayabiliriz.

Okurlarımızın sık sorduğu sorulardan biri şu: Mevcut BIOS sürümünüz üzerine birden fazla güncelleme çıkmış. Çıktıkları sırayla üst üste hepsini mi yüklemek gerekiyor, yoksa sonuncusunu yüklemek yeterli mi? Sonuncusunu yüklemek yeterli, BIOS güncellemesi bir yama değildir, her biri tek başına birer sürümdür. Ancak bazı BIOS'larda (örneğin Medallion BIOS'larda) güncelleme sonrasında yeni özelliklerin geldiğini (yani güncellemenin yapıldığını), aynı zamanda bazı seçeneklerde önceden elle seçtiğiniz ayarların da sıfırlanmadığını, aynen seçtiğiniz şekilde kaldığını görürsünüz. Yani bazı BIOS güncellemeleri önceki sürümün ayarlarını da aklında tutup yeni sürüme aktarabilirler.

Ezberci olmayın! Anakartınızın üreticisinin talimatlarına uymanız sizin yararınıza olacaktır. Dikkat etmediğiniz en ufak bir nokta, size sorun yaşatabilir. Dolayısıyla okuyun.

ANAKARTIMIN MARKASINI VE MODELİNİ NASIL ÖĞRENİRİM?

BIOS güncelleme işlemini anakartımızın markasına ve modeline göre yaptığımız öğrendik. Peki, ya anakartımızın markasını ve modelini bilmiyorsak?
Satın aldığımız sistemin özelliklerine bakarız ve hiçbir şeyin yazılı olmadığı görülür. Aslında en kısa yoldan size önereceğimiz yol, kasanızın içini açıp, anakartın üzerinde isim aramak olacaktır. Bazı üreticiler, anakartın üzerine marka yerine bazen model yazabiliyorlar. Dolayısıyla markayı anlamak güçleşiyor. Bazı sistemlerde ise kasanın açılması, sistemi garanti dışı bıraktığından, kullanıcının kös kös oturup birisinin çözüm sunmasını beklemekten başka çaresi kalmıyor. Ama, biraz çaba ile, kasanızı açmadan anakartınızın markasını ve modelini nasıl öğreneceğinizi gösteriyoruz!
Peki bu nasıl olacak diye sorarsanız, açıklarız. Aslında mantığı gayet basit. Anakart üreticilerini, kullandığı AWARD ve AMI BIOS'lar sayesinde anlıyoruz. PC'nizi açtıktan sonra RAM'ınızın sayıldığı ekran iken Pause tuşuna basarak ekrandakileri inceleyin. En altta, ilk bakışta vasıfsız gibi duran bir ton rakam-harf bulunuyor. İşte her üreticinin kendine has bir id(kimlik) numarası bulunuyor. Her üreticinin kimlik numarası farklı ve bu numara aşağıda vasıfsız gibi duran bir dizi rakam ve harfin içerisine gizlenmiştir.
Fakat günümüzde çıkan son model anakartlarda, bu işlemlere fazla gerek kalmıyor. Markalı bir anakart aldıysanız, POST ekranındayken, anakartınızın markası ve modeli çok açık bir şekilde meydandadır. Örneğin Asus CUSL2'nin BIOS ekranı gibi.
Fakat çoğu anakartta, kodlar yer alıyor. Örneğin yukarıdaki resimde altını çizdiğimiz ve işaretlediğimiz yerlerde, marka ve model yerine, genelde kodlar yer alıyor ve biz bu kodları kullanarak anakartımızın markasını bulacağız ya da bulduracağız.
Dikkat ettiyseniz, bulduracağız dedik. CTBIOS adlı bir program, eğer AWARD BIOS'lu bir anakarta sahipseniz, bu kodları kendisi analiz ederek, anakartınızın markasını sizlere söylüyor. Ama modelini söyleyemiyor. Olsun, anakartın markasını bulmak önemli olan; her üreticinin sayfasında, anakartın modelini nasıl bulacağınız ile ilgili bilgiler yer almakta. Bu programı,www.hwstation.com/files/pcmag/ctbios.zip adresinden çekebilirsiniz. Anakartımızın markasını nasıl bulacağımıza gelelim şimdi. Award BIOS'lar için, altını çizip 1 diye işaretlediğimiz yerde yazan yazıya bakın bakın: CUSL2. Çoğu anakartta, bunun yerine, 6A6LJE19C şeklinde bir ifade yer alır. Buradaki ilk 5 karakter, yani 6A6LJ anakartta kullanılan yongaseti hakkında bilgi verir. Bundan sonraki 6. ve 7. karakterler ise, yani E1, anakartınızın üreticisinin kod adını taşımaktadır. Örneğin E1, ECS'yi temsil ediyormuş. Son 2 karakter işimize yaramıyor. Bu kodlar her anakartın üreticine göre farklılık gösterir. Siz kendi anakartınızdaki bu kodu edindikten sonrawww.motherboards.org/moboidtools.html adresine giderek, BIOS String ID bölümüne bu kodu yazacaksınız ve sonuca ulaşacaksınız.
Bazı anakartlarda, 2 nolu işaretlediğimiz yerde, Kuzey ve Güney Köprüsü bilgileri yer almakta. Ama i815, i820 gibi hızlandırılmış mimariyi kullanan yongasetli anakartlarda yongasetinin ismi yer alır.
3 nolu yerde ise, bazı anakartlarda şu mantık işleniyor: Anakart Modeli - BIOS versiyonu. Örneğin, 6BXC V.2.9 şeklinde. 6BXC burada model, V.2.9 ise kullanılan BIOS'un sürümünü belirtiyor. Bu anlattıklarımız, AWARD BIOS'u kullanan anakartlar için geçerliydi. AMI BIOS kullananlarda ise durum pek farklı değil. Yine, POST Ekranında en altta duran gereksiz rakam ve harflerden yararlanıyoruz. 1991 yılından sonra çıkan ve AMI BIOS kullanan anakartlarda, şöyle bir ifade olmalı: 51-0102-zz1526-0010111-071595-XXXX-XXX-X. Altı çizili olan rakamı,www.motherboards.org/moboidtools.html adresine giderek, BIOS String ID bölümüne yazarak sonuca ulaşıyoruz.
Phoenix BIOS'da ise böyle bir tanımlamak için kod barındırmıyor.
Son olarak, anakartınızın markasını ve modelini öğrendikten sonra yapacağınız işlem artık çok basit. Yukarıda verdiğimiz adresten ID Stirng'e göre sonuçlarınız adlığınızda, size bu markanın Web sitesi adresini de verecektir. Anakartınızın üreticisinin Web adresine gidip, ürünler bölümünden sizin anakartınız ile olan ilgili sayfaya gitmek. Oradan, anakartınızın nasıl bir şey olduğunu öğrenin; yani slot yapıya mı, yoksa soket yapıya mı sahip? Intel mi yoksa VIA yongasetli mi?
Bunları öğrendikten sonra, anakartınızın üreticisinin BIOS sayfalarından, anakartınız için olan BIOS dosyalarına ulaşabilirsiniz.

BIOS KURTARMA
Hay Allah, BIOS güncelleme sırasında bir sorun oldu. Sistem açılmıyor. Ne yapmalı? Heyecana kapılmadan, "Meşru zeminde çözüm tükenmez!" lafından ilham alarak çözüm arayışına girmekten başka çare yok. İşte biz size, yapabileceğiniz yöntemleri şöyle bir anlatalım. Ama sonda söylememiz gerekenleri başta söyleyelim: Bu anlatacağımız işlemler, anakart markasına göre değişebilir. Zaten eğer anakartınız için bir kurtarma yöntemi var ise, bu işlemler anakartınızın üreticisinin Web sitesinde, kıyıda köşede belirtilir. Lafı fazla uzatmadan hemen konuya girelim.
Önce şanslı kullanıcılardan başlayalım. Intel Flash ROM'lu anakarta sahip kullanıcılar, biraz şanslı.Zira, Intel Flash ROM'un Boot Block denilen bölge için yazma korumasına sahip. Boot Block, çok kaba bir tabirle, bilgisayarınızın açılabilmesi için bir takım algoritmalara sahip, BIOS yongasında çok ufak bir yer kaplayan sistemcik. Dolayısıyla aslında bu bölümün güncellenmesi gerekmiyor.

Boot Block, çok kaba bir tabirle, bilgisayarınızın açılabilmesi için bir takım algoritmalara sahip, BIOS yongasında çok ufak bir yer kaplayan sistemcik. Dolayısıyla aslında bu bölümün güncellenmesi gerekmiyor. Intel, kendi ürettiği Flash ROM'larda (BIOS yongası diyebiliriz ) bu boot block koruma özelliğini koymuş ve bu Flash ROM'u kullanan anakartlarda, BIOS güncellemesi sonucunda sorun yaşama ihtimalinin yok denecek kadar az. BIOS güncelleme esnasında elektrikler gitti diyelim. BIOS'unuzun Boot Block bölümü hasar görmediğinden, bilgisayarınız yine açılacaktır ve güncelleme işlemini tekrardan yapmanız istenecektir. Çünkü, BIOS güncelleme olayının ilk bölümünde, BIOS yongasındaki bilgiler silinir, ikinci adımda ise bilgiler tekrar yazılır. Yani yarıda kalan işlem sonucunda tekrar BIOS güncelleme yapmazsanız, olmaz. Örneğin Intel, kendi anakartlarında doğal olarak Intel Flash ROM'ları kullanıyor ve eğer BIOS güncelleme esnasında bir sorun yaşarsanız, uygulayacağınız bir kurtarma prosedürünü sizlere sunuyor. Bunu kısaca anlatalım:
1. Intel anakartların üzerindeki "flash recovery" olarak tanımlanan jumper'ı bulun ve recovery (kurtarma) pozisyonuna getirin.
2. Yukarıda, Intel anakartlar için hazırladığımız disket ile sistemi açın.
3. O da ne?Görüntü yok. Olsun biz işimizi kasa speaker'ı ile halledeceğiz. Bip sesi duyduğunuz anda Disket Sürücünüzün ışığı yanıyor ise, işlem başlamıştır demektir. Floppy ışığı söndüğünde işlem bitmiştir.
4. Sistemi kapatın ve jumper'ı eski konumuna getirin.
5. Sisteminizi tekrar açaraktan, tekrar Güncelleme işlemine başlayın.
Intel anakartlarda kurtarma prosedürü böyle. Anakartınızın üreticisinin Web sitesine gidip, sizin anakart Intel Flash ROM kullanıyorsa, kurtarma prosedürlerine göz atmanız mümkün olabilir.
Şimdi anlatacağımız çözüm ise, AWARD BIOS kullanan bir çok anakart kullanıcıları için geçerli olacak bir çözüm (Asus hariç). Bu çözüm bir çok anakart üreticisinin Web sitesinde açıklanan bir çözüm fakat genelde doküman okumakta biraz zorluk çektiğimizden bu tür ince ayrıntıları genelde es geçeriz. Geçenlerde, ANet haber sunucusunda, bir arkadaş tarafından gündeme getirildi bu yöntem. Zaten bu yöntemi kullanarak, bazı anakart üreticileri BIOS güncelleme işlemini yapmamızı öneriyorlar (örneğin Abit ve MSI). AWARD BIOS'a sahip anakartlarda işe yarayan bir kurtarma olayı otomatikleştirilmiş bir olay. Şimdi adım adım bu olayı anlatarak, sizlere bunun çalışma mantığından bahsedelim.
BIOS güncelleme sırasında, elektrik kesilmesi gibi bir sorun oluştu ve bilgisayarınız açılmaz hale geldi. Heyecanlanmadan, Internet erişimi olan başka bir bilgisayar buluyoruz ve işlemlere başlıyoruz. (Award BIOS'a sahip anakartlar için - Asus hariç )
1. İlk olarak bir sistem disketi yaratmanız gerekiyor: format a:/q/s
2. Anakartınızın üreticisinin Web adresine gidin ve sizin anakartınız için olan yeni BIOS dosyasını indirin. AWDFLASH programını da indirin. AWDFLASH programını ve BIOS dosyasını (BIOS dosyası sıkıştırılmış ise açmanız lazım) diskete kopyalayın. Ve sisteminizdeki Autoexec.bat dosyasını da diskete kopyalayın. Şimdi Disket Sürücünün içindeyken, Autoexec.bat dosyasına sağ tuş tıklayıp düzenle deyin. Autoexec.bat içerisindeki tüm satırları silin. Ve şunları yazın:
A:AWDFLASH dosya_adı.xxx /SN /PY /CP /CD /CC
Örneğin:
A:AWDFLASH W6334VMS.bin /SN /PY /CP /CD /CC
Sonda olan parametrelerin ne anlama geldiğini geride kalan sayfalarda bahsetmiştik. Biz bu arada AWRDFLASH programının AWDFLASH.EXE şeklinde bulunacağını varsayarak, AWDFLASH yazdık. Ama AWDFL770 gibi isimlerle de bulunabilir. Çektiğiniz AWARD BIOS güncelleme programının ismine göre, verdiğimiz komut satırını değiştirmemiz gerekiyor. Örneğin:

A:AWDFL770 w6334VMS.bin /SN /PY /CP /CD /CC

Autoexec.bat dosyası içindeki değişiklikleri yaptıktan sonra, bunu kayıt edin.
3. Bu disket ile, BIOS'u rahmetli olan anakartın takılı olduğu sistemi açıyoruz. Ekrana görüntü gelmeyecektir. Bip sesiyle beraber, Disket Sürücü ışığının yanmasıyla işlem başlayacaktır. 1,5 - 2 dakika arası sürecek bir işlemden sonra, disket sürücünün ışığı sönecektir. Ve sistemi artık başlatabilirsiniz!
İşlemimiz gayet basit. Sadece BIOS'un, disket içindeki AWDFLASH programının kullandığı parametreleri anlayarak, siz hiç elleşmeden, BIOS otomatik olarak güncelleme işlemini yaptı. Ama dediğimiz gibi; bu yöntem her anakartta çalışmıyor. Ben Abit BP6 anakartta denedim, çalıştı.GigaByte anakartlarda da çalıştığını duyduk. MSI ve SOYO, bir sorun olduğunda bu yöntemi öneriyor.
Bu anlattıklarımız AWARD BIOS'lu anakartlar için geçerliydi. Peki AWARD BIOS'a sahip ASUS anakartlarda bu durum ne alemde? Bu soruyu da cevaplamaya çalışalım.
Daha önce bahsettiğimiz gibi, ASUS, kendi anakartlarındaki BIOS güncelleme işlemini yapabilmemiz için AFLASH programını bizlere sunuyor. Kilit nokta şu: AFLASH programını çalıştırdığınızda, karşınızda duran ikinci seçenek: "Update BIOS Including Boot Block and ESCD" Bunun Türkçe'si şu: "Boot Block ve ESCD dahil BIOS'u güncelle". Boot Block'un sistemin boot edebilmesi için gerekli olduğunda bahsetmiştik. Öyleyse, Asus Anakartların BIOS'unu güncellerken bir sorun çıkarsa, Boot Block'un zarar görmüş olması ihtimaller arasında. O zaman sisteminiz açılmayacak anlamına gelir. Tabii her zaman böyle olacak diye bir kaide yok. Boot Block gerekli olduğu vakitlerde güncelleniyor. Eğer şanslı gününüzde iseniz, Boot Block'a zarar gelmemiştir ve PC açılır. Zira, ANET haber gurubunun sürekli müdavimlerinden olan bir arkadaş, ASUS P3V4X anakartının BIOS'unu güncelledikten sonra, AFLASH programı "Data Compare Failure" şeklinde bir hata vermiş. PC'yi yeniden başlattığında, sistem sorunsuz açılmış. Zaten, bir tane kesintisiz güç kaynağına sahip olsanız, öyle çok uğraşmanız gerekmiyor. Zira güncelleme programı hata verirse, yükleyin eski BIOS'u gitsin.
Lafı fazlaca dolamadan AMI BIOS'a gelelim. AMI BIOS'lar için genelde ortak bir kurtarma yöntemi var. Bu yöntemin çalıştığını bildiğimiz anakart markaları şunlar: MSI, Shuttle, Tyan.
1. AMI BIOS'u olan anakartınızın markasına ve modeline göre, anakartınızın üreticinizin adresinden yeni BIOS dosyasını çekin. Bu dosyanın ismi şuna benzer bir şey olur: A54MS10.ROM
2. Bu dosyanın ismini, AMIBOOT.ROM olarak değiştirin. Sonra bunu boş bir diskete kopyalayın.
3. Diskete sistem dosyalarını transfer ETMEYİN. Diskette sadece ve sadece AMIBOOT.ROM dosyası olacak. Açılmayan sisteme bu disketi koyduktan sonra, CTRL ve HOME tuşlarını nasılı tutarken sistemi açın. Disket Sürücünün ışığı yandıktan sonra elinizi bu tuşlardan çekin.
4. Sistem, BIOS güncelleme olayını yaklaşık 35-40 saniye içinde bitirecek. İşlem bittiğinde birkaç bip sesi çıkacaktır. Daha sonra sisteminizi açabilirsiniz!
BIOS kurtarma olayları genel hatlarıyla böyle. Sizin anakartınızda bir sorun olduğunda, anakartınızın üreticisinin Web sayfasına gidip, kurtarma prosedürlerine bakıyorsunuz. Genelde bizim anlattıklarımız geçerlidir; farklı bir prosedür var ise onu uygulamak lazım. Bunlardan hiç biri işinize gelmezse, biraz eliniz BIOS yongası söküp takmaya yatkın olacak. Şimdi bu yöntemi de burada anlatırsak, yazı uzayıp gidecek. Sizi iyisi mi şu adrese gidin:http://www.hwstation.com/Acemiler/bioskurtarma/bioskurtarma.htm
BIOS terfisi ile son olarak sarf etmek istediğim cümleler ise genelde nasihat niyetinde olacak. Sakın ola ki, anakartınızın kitapçığında, Internet sitesindeki uyarılar uymadan BIOS güncelleme olayına girişmeyin. Sadece gerektiği zaman güncelleme yapın. Fantezi olsun diye BIOS güncelleme yapmak mantıklı değil. İngilizce'niz iyiyse, birazda deneyime sahipseniz, işin altından çok rahat bir şekilde kalkarsınız. Acemi arkadaşlar ise olayı yavaştan almalı ve yanlarında şöyle işin ehli birisi olmadıkça BIOS güncelleme olayına pek bulaşmamalı.

PERFORMANS-STABİLİTE
İÇİN BIOS AYARLARI
BIOS güncelleme olayını bitirdik gibi. Şimdi ise, BIOS'dan yapacağımız ayarlar ile, bilgisayarımızı açılışını, performansını ve stabilitesini nasıl arttıracağımızdan bahsedelim.
Genelde çoğu kullanıcı BIOS ayarlarına dokunmayarak, sistemin açılışını ve performansını frenliyor ve bunun farkında değil. Tabii bu hızlandırmayı tek bir ayarla yapmıyoruz. Toplu halde birkaç değişiklik yapınca, performans farkını hissedebileceksiniz.
Ekim ayında, Levent bazı BIOS ayarlarında bahsetmişti. Biz o ayarlara burada da yer verelimde toplu halde bulunsun.

IDE AYGITLARINIZ
ÖNCEDEN TANIMLAYIN
o Standart CMOS Features (MAIN MENU) bölümüne girdiğinizde IDE kanallarına bağlı olan aygıtların tanımlamasını yapabiliyorsunuz. Normalde her IDE kanalı için ayar AUTO şeklindedir. Auto ayarındayken, bilgisayarınız her açılışta her kanalda aygıt olup olmadığını kontrol edecek ve sistemin açılma hızın yavaşlatacak. Örneğin, Primary Master kanalına Sabit disk, Secondary Master kanalına DVD sürücü bağlı ise ve diğer IDE kanallarında aygıt bağlı değil ise, kullanılmayan IDE kanalının üzerine gelip, Enter'a basın ve seçeneklerde [None] ayarını seçin. IDE aygıtlarının bağlı olduğu kanalların üzerine gelip, Enter'a bastığınızda aygıtlar otomatik tanır. İşin özü, olmayan donanım aranmasın.

SAHİP OLDUĞUNUZ ÖZELLİĞİ ETKİN; SAHİP OLMADIĞINIZI İPTAL EDİN
o BIOS'larda genelde, kullanıcı sorun yaşamasın diye bazı ayarlar genelde hep [Auto] şeklinde gelir. Ama, bu her zaman hayırlı bir şey değildir. Çünkü bir ayar [Auto] yapıldığı zaman, ilgili port/kanalda aygıt olup olmadığına bakılır ve sistem açılış hızı yavaşlar. Örneğin, BIOS'larda bulunan, USB Function (USB özelliği) [Auto] olarak gelir. Eğer USB aygıtınız var ise bu ayarı [Enabled] yapın. Zaten var olan donanımı neden arasın ki? Eğer USB aygıtınız yok ise, [Disabled] yapın. Aynı kural PS/2 Mouse, USB Keyboard Support özellikleri için de geçerli. PS/2 Mouse'a sahipseniz, [Enabled] yapın; sahip değilseniz [Disabled].
Diğer taraftan, ECC belleğe sahipseniz, ADVANCED CHIPSET FEATURES menüsünden Memory Parity/ECC Check ayarını [Enabled] yapın; sahip değilseniz [Disabled] yapın. Eğer ECC belleğe sahip olmayıp, bu ayarı [enabled] yaparsanız, bellek performansınızda bir düşüş yaşarsınız.

İŞLEMCİ TAMPON
BELLEKLERİ AÇIK OLSUN
o İşlemcinin performansını belirleyen ve etkileyen en önemli faktör kuşkusuz 1. ve 2. seviye tampon belleklerdir. Hatta sırf bu yüzden, 2. seviye tampon belleğe sahip olmayan ilk Celeronlar hiç sevilmemişti ve MMX işlemcilere göre pek bir performans artışı getirmemişti. Ama 2. seviye tampon belleğe sahip Celeronlar çıkınca, aynı hızdaki P-II'lerin tozunu attırmaya başlamıştı. Uzun lafın özü; İşlemci Tampon bellekleri, performansta önemli paya sahiptir. Eğer işlemcinizin yapısında 1. ve 2. seviye tampon bellek var ise, ki şu anda bütün işlemcilerde var, ADVANCED BIOS FEATURES menüsünden, CPU Internal ve External Cache ayarları [Enabled] olmalı. Eğer eski tip, yani 2. seviye tampon belleğe sahip olmayan bir Celeron işlemciye sahipseniz, CPU External Cache [Disabled] olmalı. Ama CPU Internal Cache, yani 1. seviye tampon bellek yine [Enabled] olmalı.
Aynı bölümde olan "CPU Level2 ECC Checking" ayarının durumunu ne olacak diye bir soru aklımıza gelir. Anakart üreticilerinin bazılarını bunun [Enabled] olması gerektiğini söylerken, bazıları [Disabled] olması gerektiğini savunur. Bizce, stabilitenin performanstan ağır bastığı bir durum olarak, bu ayarın [Enabled] kalmasını tavsiye ediyoruz.

POST EKRANI
ÇABUK GEÇSİN
o BIOS ayarlarını hiç kurcalamadıysanız, bilgisayarınız POST ekranında iken,bellekleri 4 kere sayar ve siz de bekle Allah'ım bekle olursunuz. BIOS'da ADVANCED BIOS FEATURES bölümünde bulunan Quick Power ON Self Test ayarını, [Enabled] yaparsanız POST ekranında bellekler sadece 1defa sayılacak ve bazı donanım kontrol rutinleri es geçilecektir. Dolayısıyla sistemin açılışında ciddi bir zaman kazancı elde edersiniz.

AÇILIŞI
GECİKTİRMEYİN!
o ADVANCED BIOS FEATURES bölümünde, first boot device ( birincil boot aygıtı ) olarak, [HDD-0]'ı seçerseniz, açılışı bir miktar hızlandırmanız söz konusu olabilir. Zira, birincil boot aygıtı olarak Disket Sürücü veya başka aygıt seçilirse, ilk başta onlar kontrol edileceğinden sistemin açılma süresi uzar. Sistemi disketten açmanız gerektiğinde ise, yine aynı yere gelerek, birinci boot aygıtı olarak [Floppy]'i seçersiniz.
Bir diğer ayar ise, Init Display First Ayarı. Ekran kartınız PCI ise bu ayarı [PCI/AGP] yapın. AGP kullanıyorsanız [AGP/PCI]. Sistem açılırken diğer veriyolunu kontrol etmesini bu şekilde önleyebilirsiniz.

İŞLEMCİNİZE
PERFORMANS DOPİNGİ
o Yeni BIOS'ların sadece bazılarında bulunana "In Order Queue Depth" ayarı ile CPU, komutları işlemden önce kaç tane komutun kuyruğa alınabileceği ayarlanabiliyor. 4 olarak kalması performans olarak önemli bir avantaj sağlayacaktır. Bazı anakart üreticileri, yeni BIOS güncellemelerinde bu ayarı BIOS'a dahil ediyor.

KULLANMADIĞINIZ
AYGITLARI İPTAL EDİN
o Günümüzde bazı anakartlar, bütünleşik ses ve(ya) ekran kartları ile geliyor. Genelde bu bütünleşik aygıtları pek kullanmayız. Eğer kullanıyorsanız, ona diyecek sözümüz yok. Ama kullanmıyorsanız, BIOS'da "Integrated Peripherals" veya "Advanced I/O Configuration" bölümünde Onboard PCI Audio/Modem ve Onboard VGA ayarlarını [Disabled] konumuna getirin. Hem bu aygıtların sistem kaynaklarını tüketmesini engellerseniz, hem de olası çakışma riskini azaltmış olursunuz.

BELLEKLERİNİZE
MAKSİMUM PERFORMANS
o VIA KT133/KX/Apollo Pro 133(A) Kullanıcıları için: Güncel VIA yongasetlerinde alışık olmadığımız bir özellik dikkati çekiyor: Bellek hızını, FSB hızıyla asenkron çalıştırabiliyorsunuz. Örneğin, FSB hızının 66 MHz iken, bellekleri 100 MHz de çalıştırabilme olanağınız var. Bu ayarı Advanced Chipset Features bölümünde bulunan DRAM Clock ayarıyla yapıyorsunuz. (AWARD Medallion BIOS'da bu ayar, Advanced bölümünde bulunan System/SDRAM Frequency Ratio ayarıyla yapılıyor.) Sisteminiz 66 MHz FSB ile çalışıyorsa, bellek hızını maksimuma taşımak için bu ayarı [+33MHz] ayarına getirin. Böylece bellekleriniz 100 MHz'de çalışacak. Aynı şekilde eğer sisteminizi 100 MHz FSB'de çalışıyorsa, eğer bellekleriniz kaliteli ise, maksimum bellek performansı için bu ayarı yine [+33MHz] konumuna getirin. Eğer sisteminiz 133 MHz FSB ile çalışıyorsa, [+33MHz] seçeneğini seçemiyorsunuz. Eğer sisteminizi 133 MHz de çalışırken sık sık bellek hatası oluşuyorsa, bu ayarı [-33MHz] konumuna getirerek bu sorunu halledebilmeniz mümkün.
i815 yongasetli anakartlarda bu ayar o kadar ayrıntılı değil: sisteminiz 66 MHz FSB hızında çalışırken, bellekleriniz 100 MHz de çalışıyor. Sistem 100 MHz FSB'de iken, bellek hızlarını 133 MHz'e çıkaramıyorsunuz. Ama sisteminiz 133 MHz'de iken bellekleriniz 100 MHz'e indirebiliyorsunuz. Eğer belleğinizi 133 MHz' dayanamıyorsa, i815 yongasetli anakart bu ayarı ile size şans tanıyor.
Bütün güncel yongasetlerini taşıyan anakartların BIOS'unda bulunan, kullandığınız SDRAM'ların zamanlamaları ile ilgili ayarlar da performans konusunda önemli paya sahip. Bellekler adresleme işlemleri CAS Latency Timer, RAS to CAS Delay, RAS Precharge time şeklinde ayarlarla birbirinden ayrılırlar. Bunların hepsi gecikme ve(ya) tekrar şarj süresini belirliyor. Yani bu ayarlar için seçilen değerler ne kadar küçükse o kadar iyidir. Ama bütün bellekler aynı değildir. Farklılık gösterir. Bu ayar için iki seçenek vardır: 2 ve 3. En iyi belleğin bu zamanlamaları sırasıyla 2/2/2'dir. Tabii, bu tür belleği ülkemizde nerede buluruz da bir soru işareti. Peki kendi belleğinizdeki bu zamanlamaları nerden bileceksiniz? Eğer kalitesiz olmayan bir bellek türüne sahipseniz, üzerinde SPD yongası bulunacaktır. Eğer BIOS'da SDRAM Configuration menüsünde [By SPD] şeklinde bir ayar varsa, bellek üzerinde bulunan SPD entegresinden bilgiler okunacaktır. O konuda rahatsınız. Fakat her anakartta [By SPD] ayarı bulunmuyor. Ayarları denemek lazım. İlk başta 2-2-2 yapın. Olmazsa 3-2-2. Sorun çıkarsa, 3-3-2 ve yine sorun çıkarsa mecburen 3-3-3 ayarını kullanacaksınız. VIA yongasetli bazı anakartlarda bu ayarlardan sadece CAS Latency ayarı bulunuyor. SDRAM Cycle Length şeklinde bir ifadeyle de karşılaşabilirsiniz. Bu ayarı 2 olarak deneyin. Sorun çıkarsa tekrar 3'e dönersiniz. Son olarak, bazı anakartlarda bulunan SDRAM MA Wait State ayarını [Fast] yapma önerisinde bulunacağız. Sorun çıkarsa [Normal] ayarına dönersiniz.

PCI AYGITLARI İÇİN
PERFORMANS DOPİNGİ
o Advanced Chipset Features bölümünde bulunan "CPU to PCI Write Buffer" ayarını [Enabled] konumuna getirerek, işlemciden PCI veriyolunda bulunana bir aygıta yazma/okuma komutu verilmesi ile uygulanması için arada geçen süreyi azaltır.
Yine aynı şekilde, aynı yerde bulunan "PCI Dynamic Bursting" ayarı, [Enabled] konumunda iken, tek komut ile çok fazla bilgi PCI veri yoluna aktarılmak istendiğinde, bu özellik devreye girerek performans arttırmaya yarıyor. Bu ayarın, [Enabled] konumunda olmasını tavsiye ediyoruz.
ISA Slota sahip anakartlarda bulunan ve Advanced Chipset Features bölümünde "Delayed Transaction" ayarı gayet önemli. PCI veriyolunu çalışma darbeleri ile, ISA veriyolunun çalışma darbelerini buluşturmak içindir. ISA veriyolu, PCI veriyolunda çok yavaştır. Dolayısıyla gecikme süresi de gayet fazladır. Bu gecikme süresinin fazlalılığı PCI veriyolunu da etkiliyor. Bu ayarı [Enabled] yaparak, Anakart 32 bit'lik yazma tampon belleğini devreye sokarak bu yavaşlamayı engelliyor. Böylece, ISA veriyoluyla bir işlem yapıldığında PCI veriyolu etkilenmiyor. Dolayısıyla bu ayar, daha fazla performans için [Enabled] yapılmalı. Bu ayarı etkin yaptıktan sonra ISA ve PCI aygıtları arasında bir sorun çıkarsa, [Disabled] yapmanız gerekecek. (Tabii ISA aygıt kullanmıyorsanız, bu ayarı es geçin)

SABİT DİSK
İÇİN AYARLAR
a. "IDE HDD Block Mode" ayarını [Enabled] ettiğiniz takdirde, eğer diskliniz destekliyor ise, tek sektörden veri transferi etmek yerine, birden fazla sektörden veri transferi yapılarak disk performansına hafiften katkısı oluyor. Eğer desteklemediği takdirde siz bu ayarı [Enabled] yaparsanız, yine sorun yok; BIOS kendisi ayarlıyor. Microsoft NT4.0 işletim sisteminde, bu ayarın [Enabled] edilmesi halinde veri bütünlüğünde sorunlar oluyormuş; Dolayısıyla NT4.0 işletim sistem kullanıyorsanız bu ayarı [Disabled] etmekte fayda var.
b. Aynı şekilde, diskiniz destekliyor "IDE Prefetch Mode" ayarını da [Enabled] yapın. Bu şekilde disk performansı biraz arttırabilirsiniz. Tabii bu özelliğin diskiniz tarafından destekleniyor olması lazım.

VİDEO ROM'UNU
BELLEĞE ATMALI MI?
o Ekran kartınızın üzerinde bulunana ROM üzerindeki bilgileri belleğe atabilmek için bir ayar bulunuyor: Video ROM BIOS Shadow. Eğer bu ayarı [Enabled] yaparsanız, ROM'daki bilgiler belleğe atılarak sistem hızlanır fakat video ile ilgili olan kavramlar yavaşlar, örneğin oyunlar. Yani oyuncular bu ayarı [Disabled] yapmalı.
Evet, performansı arttırabilmek için BIOS'dan bulduğumuz ve bizim kullandığımız ayarlar böyle. Aslına bakarsanız, kendi sisteminiz için kendi ayarlarınız geliştirebilmeniz mümkün. Geride kalan sayfalarda, BIOS'daki ayarların açıklamasını sizlere verdik. Eh artık kurcalarsınız biraz.

ANAKART-İŞLETİM
SİSTEMİ İLİŞKİSİ
Yeni anakartımızı aldık, sistemimize taktık ve babalar gibi seçimimize göre işletim sistemimizi de kurduk. Hemen burada duruyoruz.
LX/BX veya daha önceki bir yongasetini taşıyan bir anakarta sahip bir sisteme işletim sistemi kurduğumuzda, anakartımızla ilgili hiçbir sürücü yüklemezdik. Ama BX'den sonra çıkan i810, i820 ve i815; VIA Apollo Pro 133(A), KT/KX133 yongasetli anakartlara sahip sistemlere işletim sistemi yükledikten sonra, sürücü yüklememiz gerekiyor. Çoğu kullanıcı bu sürücüleri adam akıllı yükleyemediği için sistemlerinin performansı düşük oluyordu ve stabilite sorunları yaşıyordu. Sonra, aha işte bu anakart beş para etmez, şu yongaseti iyi değil gibi laflar çoğaldı. Bunun yadırganacak bir tarafı yok: nasıl diğer donanımlar için sürücü yüklüyorsak, bilgisayarın en önemli donanımı olan anakart için de sürücü yüklemek şart.
Intel i8xx yongasetli anakartlara sahip kullanıcılar rahat; sürücülerin sadece kurulum dosyalarını çalıştırmaları yetiyor. Intel i8xx için 2 sürücü yüklersiniz. Biri yonga seti için, diğeri IDE Bus Master Sürücüsüdür. Intel i8xx sürücüleri şu adresten ulaşabilirsiniz:http://support.intel.com/support/chipsets/driver.htm
VIA'da ise olay biraz vahim. Öyle programı çalıştırıp kurunca olmuyor. VIA'nın IDE Busmaster - AGP - IRQ Routing - INF sürücülerini tek sürücü altında toplayan 4-in-1 sürücüsünü kurduğunuzda IDE BusMaster sürücüleri yüklenmiyor. Win9X için IDE BusMaster sürücüleri şart. Yoksa disk performansı düşük olur, diskin işlemci kullanımı yüksek olur vs...
Önce hangi işletim sisteminde, hangi sürücüleri kuracağınızı söyleyelim. Sonra kurulumunu anlatırız. Win98 için size gerekecek olan dosyalar:
o IDE Busmaster Sürücüleri:http://www.viatech.com/drivers/580_2149.EXE
o VIA 4-in-1 Sürücüleri:http://www.viatech.com/drivers/4in1424a.zip
o Win 2000 için sadece AGP sürücüleri gerekiyor:http://www.viatech.com/drivers/
agp403.exe

Windows ME için ise:
o INF Utility:http://216.122.141.7/
drivers/inf102.exe
o AGP Sürücüsü:http://www.viatech.
com/drivers/agp403.exe

İşletim sisteminize göre bu sürücüleri çekin. Win9x haricinde, diğer işletim sistemlerinde bir problem olmayacak. Yani dosyaları tek tek kurmanız yetecek. Çünkü VIA sürücülerindeki en büyük sorun IDE Bus Master sürücülerinin yüklenememesi. Ama WinMe ve Win2k IDE Bus Master sürücülerini kendisi yüklediğinden bize sadece AGP sürücüsünü kurmak kalıyor.
Bu sürücüleri, diğer donanım sürücülerini yüklemeden kurun. Win9x için yapacağınız işlemler şunlar:
1. İlk olarak IDE Bus Master Sürücülerini kurun. Kendisinin sunduğu ayarları aynen kabul edin ve işlem bitince sistemi yeniden başlatın.
2. Sistem yeniden başladığında VIA 4-in-1 sürücülerinin kurulumunu başlatın. Fakat karşınıza gelen 4 seçenekten en başta olan VIA ATAPI Vendor Support Driver kutucuğunun yanındaki işareti kaldırın.
Kurulum programının bundan sonra sorduğu seçenekleri kabul edin ve işlem bittiğinde sistemi yeniden başlatın.
IDE Bus Master sürücülerini ayrı yüklediğimizden, bir problem olmayacaktır, Sistem özelliklerinde diskimiz kendi ismiyle gözükecektir.
Bu işlemlerden sonra, diğer donanımların sürücülerini yükleyebilirsiniz.
Sonunda yazıyı bitirebildik. Bu konu gerçekten çok geniş. Üzerine yazılacak daha bir çok şey var. Fakat yerimiz bu kadar; hatta fazla bile yazdık. Size iyi BIOS kurcalamalar. Ben de gidip ders çalışayım. Malum ÖSS hazırlığı. Gelecek aya başka bir yazıda görüşmek üzere...

NOT: Yazıyı hazırlamak için kullandığımız ASUS CUSL2 anakartı sağlayana Çizgi Elektronik'e, Shutle AV14 ve ME21 anakartını sağlayan Plato Bilgisayar'a teşekkürler.

CANLI BIOS GÜNCELLEME

Artık, sistem disketi oluşturup, Internet'ten anakartınızın modeline uygun yeni BIOS dosyası aramak tarihe mi karışıyor ne? Yavaş yavaş karışıyor diyebiliriz ama tamamen kurtulmamız mümkün değil (bkz. BIOS Kurtarma). Her neyse, esas konumuz bu değil. Bazı anakart üreticileri, şu an için Asus, GigaByte ve MSI, bazı anakart modelleri için, "Canlı BIOS Güncelleme" olayını sunuyor. Neden "Canlı BIOS Güncelleme" dedik, onu biraz açalım.
BIOS güncellemenin artık son zamanlarda bir gereklilik olduğu bir dönemdeyken Asus, GigaByte, MSI gibi firmalar BIOS güncelleme konusunda kullanıcılarına daha kolay bir ortam hazırlamak için elleri sıvamış gözüküyor. Bu firmaların yazdığı özel programcıklar sayesinde anakartınızın BIOS'unu fazla uğraşmadan, ve teknik bir bilgiye sahip olmadan güncelleyebiliyorsunuz.
Firmaların kendi anakartları için hazırladıkları programlar farklılık gösteriyor ama genelde mantık aynı: Anakartın modelini otomatik olarak algılayıp (veya siz göstereceksiniz), Internet'ten uygun yeni BIOS dosyasını çekip, güncellemeyi yapmak. İşin güzel tarafı, bu programların Win 9x /NT4,0/Win Me ve Win 2000 altında çalışabiliyor olması. Hani, DOS tabanlı olmayan bir sisteme sahipseniz ve BIOS güncellemek istiyorsanız, sistem disketi yaratacağım diye kafayı sıyırmıyorsunuz.

Asus ve GigaByte'ın programları benzer mantıkta. 2 farklı şekilde BIOS'unuz güncelleyebiliyorsunuz. Eğer daha önceden yeni BIOS'u Internetten çekmediyseniz, bu programlar aracılığı ile, Internetten uygun BIOS dosyasını çekebiliyorsunuz. Dolayısıyla anakartınızın üreticisinin Web sayfasına gidip, harıl harıl BIOS dosyası aramaktan kurtulursunuz. Bu programlar, anakartınızın modelini otomatik olarak belirliyor. Fakat her anakart "Canlı" BIOS güncelleme olayını desteklemiyor da.

İkinci yöntem ise, dosyayı ayrıca çekmek ve bu programa "Kardeşim ben dosyayı çektim; sen Internet'te arama, al sana BIOS dosyası" şeklinde bir komut verdiğinizde, BIOS güncelleme işlemi yapılıyor. Tabii bu işlemler Windows altında yapılmıyor. Bu programlar, bellekte kendisinden başka çalışan hiçbir program bırakmadıklarından, riski en aza indirmeyi hedeflemişler.
Genel hatlarıyla Asus ve GigaByte'ın programlarının kullanış şekli böyle. Yalnız, Asus'un programı olan "Asus Update" programı, GigaByte'ın "@BIOS" programından daha başarılı ve kullanıcı arabirimi çok daha güzel.

MSI ise kısmen farklı bir yol izlemiş. MSI bu işi programla yapıyor ama Web üzerinden. Programı Web üzerinden yüklüyorsunuz, ve anakartınızın modeli program üzerinde değil de, Web üzerinde tanınıyor ve ona göre BIOS dosyası çekiliyor. Geri kalan işlemler ise benzer.
Canlı BIOS Güncelleme acemi kullanıcılar için ve BIOS dosyası aramakla uğraşmak istemeyen kullanıcılar için oldukça ideal. Ama anakartınızın üreticisin bunu desteklemesi lazım. Örneğin ben Asus MEW-L ve Asus CUSL2 ile yaptığım denemelerde başarılı oldum.
Hem de bu işlemleri yapmak çok basitti. GigaByte'ın @BIOS programını, elimde GigaByte anakart olmadığı için deneyemedim; Dolayısıyla kullanışlığı bakımından bir şey diyemeyeceğim. Duyduğuma göre, @BIOS programında "Internet Update" seçeneği seçildiğinde, bazen Server'lara bağlanamama problemleri oluyormuş.
Bu durum ben denerken de başıma geldi. Biraz zorlayınca Server'a bağlandı. Ama kullandığım anakart GigaByte olmadığından, program bana "hop" diyerek, nazikçe sen bu işlemi yapamazsın kardeş dedi. MSI'nin Live BIOS olayını uygulayabilmek için biraz İngilizce bilgisi şart.

Asus UPDATE:
http://www.cizgi.
com.tr/sss/
sssliveupd-1.htm

GigaByte @BIOS:
http://www.gigabyte.
com.tw/home/a_bios.htm

MSI Live BIOS:
http://www.msi.com.
tw/support/feature/
livebios/livebios.htm

BIOS HATA SİNYALLERİ

PC'niz açıldığında bip sinyal sesleri geliyorsa, bu seslere bakarak hatanın nerede olduğunu anlayabilirsiniz:

AWARD BIOS İçin:
1 uzun: Bellek Problemi. Bellek modüllerinin yerine oturup oturmadığını kontrol etmek, bellek modüllerini farklı bir yuvaya takmak, belleği değiştirmek çözüm olabilir.
1 uzun 2 kısa: Görüntü hatası. BIOS ekran kartına ulaşamıyor olabilir. Ekran Kartının yerine oturup oturmadığını kontrol etmek gerekebilir.Ekran Kartı, Ekran Kartı belleği hatası veya anakart ile ilgili bir problem de olabilir.
1 uzun 3 kısa: Yukarıdaki ile aynı.
Sürekli bipleme: Bellek veya görüntü hatası. İşlemci ısısının yükselmesi de olabilir. Diğer donanımları da kontrol etmek gerekir.

AMI BIOS
1 Bip: Bellek tazeleme hatası
2 Bip: Bellek parite devre hatası
3 Bip: 64"base" RAM hatası
4 Bip: Sistem Saati hatası
5 Bip: İşlemci hatası
6 Bip: Klavye Denetçisi hatası
7 Bip: İşlemci veya anakart hatası
8 Bip: Görüntü kartı belleği hatası
9 Bip: BIOS yongası hatası
10 Bip: CMOS Hatası
11 Bip: Önbellek Hatası

VIA YONGASETLİ ANAKARTLARDA AGP 4X ÇÖZÜMÜ

Via Apollo Pro133A, KT/KX133 yongasetlerinin kullanıldığı anakartlarda, AGP 4X destekli ekran kartıyla birlikte Win9X, ve Win2000 kullandığınızda bir sorun ortaya çıktı. Anakart ve ekran kartı AGP4x'i desteklemesine rağmen, AGP veriyolu 2X modunda kullanıyordu.
Aslında, AGP 2X ile 4X arasında fazla bir performans farkı olmamasına rağmen, biz kullanıcıları bu durum gıdıklıyordu: AGP 4X desteğim var ama neden kullanmayayım? Bunun için Registry'i de birkaç ayarlamak yapma gerekiyor. Win9X için Regedit'i açıp:

HKEY_LOCAL_MACHINESoftwareNVIDIA
CorporationGlobalSystem
bölümüne gidip bir dword ekliyorunuz:
"EnableVia4X"=dword:00000001

Win2000 için yine Regedit'i açıp
HKEY_LOCAL_MACHINESYSTEMCurrentControlSetServices
v4Device0
bölümüne gidip bir dword ekliyorunuz:
"EnableVia4X"=dword:00000001

Aslında daha kolayı var. NVMAX adlı bir program, bu sorunlara kökten çözüm getiriyor. Programın son sürümünüwww.hwstation.com/files/pcmag/
nvmax0963.exe adresinden çekebilirsiniz. Çok sık güncellenen bir program. Programı çalıştırdığınız ilk anda, siz farkında olmadan donanımların özelliklerini analiz ederek hafızasına yerleştiriyor. (Ekran kartınızın, Nvidia'nın grafik işlemcilerinden bir tanesini kullanması lazım) NVMAX ile AGP FastWrites özelliğini açabilir (bazı anakartların BIOS'unda bu özelliği açmak için bir seçenek yok), Athlon ile Win2K arasında olan sorunu giderebilir, yukarıda bahsettiğimiz AGP 4X sorununu giderebilir, ve resimde de göreceğiniz diğer ayarlara ulaşabilirsiniz. Ayrıca DirecxtX ve OpenGL ayarlarında değişiklik yapabiliyorsunuz. Yani demek istediğimiz mükemmel bir programcık!
Programda değişlikleri yaptıktan sonra, bilgisayarınızı yeniden başlatın ve olay bitmiştir.
Tabii, bunları yapmadan önce, BIOS'dan AGP4X'in [Enabled] konumunda olacağını unutmuyorsunuz.
Mesela, ekran kartımızı overclock etmek için hep 3. parti yazılımlar kullanılırız. Ama bu programla, resimde gördüğünüz bölümden Enable Coolbits kutucuğu işaretlerseniz, ekran kartınızı overclock etmek için 3. parti yazılımlar ile uğraşmıyorsunuz. Masaüstüne sağ tuş tıklayıp: - Ayarlar - Gelişmiş Özellikler- Additional Properties - Hardware Options bölümünden overclock sekmesine ulaşabilirsiniz! Yani size tekere teker Athlon ile Win2k arasındaki ayarları anlatmak yerine bu programı çekip, kolayca düzeltin diyoruz.
i815 yongaseti bu konuda daha sorunsuz. Hiçbir ayarlama yapmadan, sürücüleri adam gibi yükleyince, AGP4X kendiliğinden etkin konuma geldi.

NOT: Eğer AGP 4X destekli bir ekran kartına sahip değilseniz, yaptığınız işlemler stabilite bozukluklarına neden olabilir. Dolayısıyla NVMax programı ile ilgili bölümlerden işaretleri kaldırın.
alıntıdır...

Answer

Emeğine sağlık, ama bu yazı forumda en az 3-4 yerde var.

Answer

+1

Answer

sabitlenmesini dusundugum bir konu

Answer

BU KONUDA TEBRİK ETMEK İSTİYORUM COK GUZEL VE ACIK OLMUS.TEŞEKKÜR EDERİM.

Answer

ilk defa bu kadar faydalı bir horta rastladım. açana ve hortlana tebrikler.

Answer

Güzel paylaşım..

Answer

Emeğine sağlık

Answer

Emeğine sağlık

Answer

cidden güzel ve yararlı paylaşım tşkler

Answer

ellerina saglik tsk

***BİOS NEDİR VE AYARLARI***

Benzer içerikler

BİOS NEDİR VE AYARLARI