HI - FI ile ilgili temel bilgiler | DonanımHaber Forum

HI - FI ile ilgili temel bilgiler - Sayfa 13

KillForYou! · 2005-08-30T18:59:47.0000000+03:00

Son günlerde ses sistemleri bölümünde HI-FI ile ilgili soruların artması nedeniyle böyle bir konu açma gereği duydum.Burda HI-FI sektörüne yeni giren siz kullanıcalara faydalı olacağını düşündüğüm makaleleri bir araya toplayıp yazacağım.Şu an elimde olan onlarca makaleden en çok ihtiyaç duyulan bir kaçını yayınlayacağım.Gün geçtikçe yeni makaleler eklenecektir. BÖLÜM I - HI-FI NEDİR? HI-FI Nedir ? HiFi, Ingilizce'deki "High Fidelity" yani yüksek sadakat kelimelerinin kisaltmasidir. Bazi teknik açilardan hata payi belirli oranlarin altinda olan (yani HiFi normlarına uygun) ve evde kullanilmaya yönelik müzik sistemleri HiFi sistemler olarak kabul edilmektedir. Ancak HiFi normlari oldukça düsük standartlardir, ayrica teknik ölçümlerle algilanan ses kalitesi arasinda bugüne kadar pek bir iliski saptanamamistir. Sonuç olarak son yillarda daha yüksek bir performans düzeyini ifade etmek için High End ve Ultra-Fi gibi iki kavram daha gelistirilmistir. Ancak bunlar arasinda kesin ayirimlar yoktur. Yüksek sadakatle ne ifade edilmek istendigini daha iyi anlamak için müzisyenlerin icrasindan bizim algilayisimiza kadar sesin ne gibi islemlerden geçtigine bir göz atmakta fayda vardir: 1. Müzisyenler içinde bulunduklari stüdyo veya konser salonunun akustik özelliklerine göre müzigi duyarlar ve icra ederler. Örnegin reverberasyon süresi kisa olan bir ortamda bir müzisyen bir notayi daha kisa süreyle duyar ve müzigin temposunu ona göre ayarlar. (Music of Sound, James Boyk) 2. Mikrofon adedi, tipi ve yerlestirilisine göre dogrudan gelen ve yansiyarak gelen sesler mikrofonlarca farkli oranlarda, farkli zaman araliklariyla algilanir. 3. Herbir mikrofonun algiladigi ses elektrik enerjisine çevrilerek bir kayit cihazina iletilir ve bu cihaz tarafindan genellikle birer manyetik kayit ortamina kaydedilir. Son yillarda söz konusu sinyallerin çok sayida (Ör: 44100/saniye) örnegi alinarak, tamaminin aslina uygun (analog) olarak kaydedilmesi yerine, tamamini temsil ettigi varsayilan örneklerin kaydedildigi dijital sistemler yayginlasmistir. (Bu sistemlerin ilk ticari örnekleri gelistirildiginde saniyede 44100 örnekle temsil edilen bir sinyalle orijinali arasinda insan kulagi tarafindan fark algilanamayacagi iddia edilmekte idi. Bu sistemleri gelistirmis olan firmalar bugün saniyede 192 bin örnekleme yapan sistemler üzerinde çalismaktadirlar.) 4. Kaydedilen sesler, faydasinin zararindan fazla oldugu kabul edilen ton ayari, reverberasyon etkisi ekleme, sikistirma gibi islemlerden geçirilir. Bunlarin en önemlisi sikistirmadir. Çogu canli müzikte en alçak sesle en yüksek ses arasindaki fark mevcut teknolojilerin kapasitesinden büyüktür. Ayrica ev kosullarinda orijinali kadar yüksek sesle müzik dinlemek pek mümkün olmayacagindan alçak seslerle yüksek sesler arasindaki farkin azaltilmasi anlamina gelen sikistirma islemi uygulanmaktadir. Uygulanmadigi takdirde sesi ya alçak sesleri duyamayacagimiz kadar kismamiz ya da yüksek seslerin bizi, komsularimizi rahatsiz edecegi kadar açmamiz gerekir. Uygulanmasi kaçinilmaz olan sikistirma isleminde çok önemli olan bir husus vardir. Sikistirma islemi her bir ses için ayri ayri yapilmalidir. Ayri ortamlara kaydedilmis sesler birlestirildikten sonra sikistirma yapilirsa müzigin akisi sirasinda ortaya çikan yeni bir ses devam etmekte olan seslerde anlamsiz bir zayiflamaya sebep olacaktir. (Compression In Mastering, Bob Katz) 5. Bu sekilde islenmis olan sesler stereo bir sistemde sag ve sol kanal dengeli olacak sekilde birlestirilir. Stereo sistemlerin amaci yalnizca iki ses kanali kullanarak insan isitme sisteminin yön algilama becerisinin aldatilmasi ve bu sayede ikiden fazla adette ses kaynagi varmisçasina bir sahne görüntüsü olusturulmasi seklinde açiklanmaktadir. Ancak ayni maliyetle üretilecek iki kanalli bir sistemin tek kanalli bir sisteme göre daha düsük kalitede olmasi kaçinilmazdir. Sonuç olarak sahne görüntüsü elde etmenin müzikten alinan zevke olumlu katkisi olabilecegini bile kabul etsek ses kalitesinin diger açilardan düsmesinden daha önemli bir katkisi olacagi gayet süphelidir. Ayrica kulagimiza çok sayida yerden ses gelmesiyle, o hissi yaratacak sekilde iki yönden ses gelmesi kesinlikle tam ayni etkiyi yaratamaz. Örnegin tüm zil seslerinin bir kanala kaydedilmis oldugu bir stereo sistemi dinledigimizde sanki diger taraftaki kulagimiz tikali gibi hissederiz. Bu nedenle büyük çogunlukla gerçekçi sahne görüntüsünden fedakarlik yapilarak kayitlarin daha rahat dinlenebilir olmasina öncelik verilmektedir. Örnegin sanki davul seti sahnenin bir ucundan digerine kadar uzuyormus gibi bazi zil sesleri sag, bazisi sol, bazisi da ortadan gelecek sekilde kayitlar yapilmaktadir. (Piyasaya sürülecek ürün tasinabilir müzik sistemlerinden, çok yüksek kaliteli sistemlere kadar çesitli ortamlarda kullanilacagi için 4 ve 5. maddelerde belirtilen islemler tüm bu ortamlar gözönüne alinarak yapilir. Yapimci sirketler ürünlerini pazarlama stratejilerine göre farkli düzeydeki sistemlere göre optimize ederler.) 6. Yapilmis olan kayitlar evimizdeki HiFi sistemde sese dönüstürülür. 7. Odanin akustiginden de çesitli sekillerde etkilenen sesler kulagimiza ulasir. 8. Beynimiz kulak tarafindan kendisine iletilen sesin özelliklerini o anki ruh halimiz, deneyimimiz, beklentilerimiz, dikkatimiz dogrultusunda seçici olarak algilar ve yorumlar. Örnegin dikkatimizi sesin ne kadar detayli olduguna yönelttigimiz sirada diger özellikleri degerlendiremeyiz. Görüldügü gibi müzigin icrasindan kulagimiza ulasana dek ses önemli degisikliklere ugramaktadir. Kayit islemleri, ve muhtemelen HiFi sistem üreticilerinin tasarim çalismalari sesin aslina sadik kalinmasindan çok, pratikte en rahat ve zevkle dinlenebilir sonuçlari elde etmeye yöneliktir. Hi-Fi Aletleri Satın Alırken Dinleme Kosullari ve Yöntemi Bir müzik sistemini mümkün oldugunca gerçekçi degerlendirebilmek için dinleme kosullariyla ilgili bazi hususlara özen göstermek gerekir: Dinleme islemi sessiz, sakin bir ortamda gerçeklestirilmelidir. Odada mümkünse yalnizca dinlenmekte olan kolonlar bulunmalidir. Çünkü diger kolonlarin hoparlörleri kendilerine ulasan ses dalgalarinin etkisiyle titresir ve bu titresimleri sesin kaynaginda durmasindan sonra, kisa da olsa bir müddet devam eder. Diger kolonlar ayrica sesin tonu, yönü gibi hususlari da çesitli sekillerde etkilerler. Eger odada baska kolonlarin bulunmasi kaçinilmaz ise bu kolonlarin girisinin kisa devre edilmesi durumunda sorun bir miktar azalir. Bunu bir kolonun bas hoparlörünün diyaframina parmaginizla hafifçe vurarak deneyebilirsiniz. Kolonun girisi kisa devre iken daha az ses çikacaktir. Esasen ideal olan çözüm test edilecek sistemin ileride kullanilacagi ortamda dinlenmesidir. Dinleme islemi en az iki güne yayilmali ve bir kaç saatten kisa olmamalidir. En az iki gün önerilmesinin sebebi kisinin beklentilerinin ilk dinleme ile daha sonraki dinleme arasinda çogunlukla degismesidir. Ayrica kisinin alisik oldugu müzik sistemine göre çok yüksek kaliteli oldugu tahmin edilen (bu tahmin örnegin fiyata dayali olabilir) sistemlerin gerçek kalitesinin ve degerinin anlasilmasi için bir kaç hafta boyunca araliklarla dinlenmesi gerekebilir. Çünkü farkin çok büyük olmasi, normalizasyonun etkisiyle genellikle mevcut farkin dogru yorumlanabilmesini güçlestirmektedir. Dinleme islemi çesitli müzik türleri ile gerçeklestirilmeli, kaynak seçiminde insan sesi içeren ve çok sesli sanatsal müzik içeren kayitlara mutlaka yer verilmelidir. Eger bir karsilastirma yapilacaksa önce bir sistem en az 15 dakika dinlenmeli, daha sonra diger sisteme geçilmelidir. Çok hizli bir sekilde bir sistemden digerine geçis ses tonu gibi bazi farklarin algilanmasini kolaylastirmakla birlikte özellikle müzige iliskin kriterlerin algilanmasini güçlestirir. Algilanan sesin kayit, CD player veya baska bir kaynak, amplifikatör, kolonlar, oda ve kisinin o anki beklenti ve ruh halinin bir sonucu oldugu hiçbir zaman unutulmamalidir. Özellikle akustik açidan özel önlem alinmamis çogu odanin ses tonuna elektronik cihaz ve kolonlardan çok daha fazla etki ettigini unutmamak gerekir. Tek bir cihazin performansinin degerlendirilmesinde onun diger cihazlarla hem teknik (örnegin empedans uyumu) hem de ses karakteri açisindan uyumu konusunu da dikkate almak gerekir. Dinleme sirasinda dikkatimizi yöneltecegimiz kriterleri sese iliskin ve müzige iliskin olarak iki gruba ayirabiliriz. Sese iliskin kriterleri dinleme Sesin karakteri: Canli müzikte çok çesitli sesler vardir. Ayrica kayitlar da firmadan firmaya hatta albümden albüme küçümsenmeyecek farkliliklar gösterirler. Eger bir müzik sistemi her albümde benzer ses veriyorsa kayittaki farkliliklari örten kendine özgü bir ses karakteri var demektir. Örnegin bir müzik sistemi her zaman yumusak ses veriyorsa bu durum bir hatayi göstermektedir. Bir müzik sistemi gerektiginde sert ses de yumusak ses de verebilmelidir. Dinleme esnasinda sesin karakteri ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir konu da insan sesleridir. Insan kulaginin en aliskin oldugu seslerden biri dogal olarak insan sesidir ve bu nedenle bir müzik sisteminde sesin karakterinin ne kadar degistigini anlamak için erkek ve bayan sesleri içeren albümler de dinlenmelidir. Sesin netligi: Müzik sistemlerinde kalite arttikça sesin netligi de artacaktir. Ancak bir müzik sisteminde tiz seslerin abartilmasiyla sesin netliginin daha yüksek algilanacagi da unutulmamalidir. Ayrica yüksek kaliteli sistemlerin net ve keskin sesinin düsük kaliteye alismis bazi dinleyiciler tarafindan sert zannedildigini de belirtmek gerekir. Sesin büyüklügü: James Boyk "Thinking Person's Guide to Stereos" adli makalesinde "Bir müzisyen olarak HiFi sistemlerin canli müzige kiyasla en zayif olduklari alanin dinamik aralik oldugunu görüyorum" demektedir. Bir müzik sisteminde alçak seslerle yüksek sesler arasindaki fark ne kadar büyükse sistem canli müzige o kadar yakin ses vermektedir. Burada da müzik sisteminin "zorlanmasi" sonucu yüksek ses veriyormus hissi yaratmasi ile gerçekten yüksek ses vermesini karistirmamak gerekir. Sesin tonundan bagimsiz performans: Bir müzik sisteminin performansi her tondaki seslerde ayni olmayabilir. Örnegin sesin netligi tiz seslerde zayif olup bas seslerde daha iyi olabilir. Veya orta kalinliktaki seslerde derinlik hissi makul iken tiz sesler kolonlardan geliyor gibi olabilir. Sahne görüntüsü: Stereo sistemlerin amaci iki kolonla üç boyutlu sahne görüntüsü elde etmek olarak açiklanmaktadir. Bu sekilde evimizde konserdekine daha yakin bir zevk alacagimiz kabul edilmektedir. Bir müzik sistemi sahne görüntüsünü ne kadar net olusturabilirse sistemin kalitesinin o kadar yüksek oldugu düsünülmektedir. Bununla birlikte, çok belirgin, net bir sahne görüntüsünün müzikten aldigimiz zevki olumsuz etkilemesi daha muhtemeldir. Bir stereo sistem müzisyenlerin sahnenin neresinde bulunduklarini gösterebilir, ancak hareketlerini, mimiklerini gösteremez. Bir konserde gördüklerimiz duyduklarimizi güçlendirebilir ama stereo sistemle sahne görüntüsü olusturmak müzisyenlerin duygularini dinleyiciye aktarma yönünde herhangi bir katkida bulunmaz. Aksine ilgimizi müzikten görüntüye kaydirabilir. Aslinda gördüklerimiz bir konserde de müzikten aldigimiz zevki azaltabilir. "Duygulanim ile isitme arasinda görmeye nazaran daha yakin bir iliski vardir." (Music and the Mind, Anthony Storr s.26). Özellikle yüksek kaliteli sanat müziginde bazi kolay algilanabilecek melodi v.s. yaninda çogunlukla beynimizin sinirlarini zorlayacak harmoni, tema gibi unsurlar vardir. Bunlari algilamak ise yogun dikkat ve analitik düsünce gerektirir. Oysa duyu organlarimiza ulasan uyaranlar uzun vadeli hafiza kullanimi ve analitik düsünce gerektiren bu gibi islerdeki basari oranimizi azaltir. (A Role for Memory in Divided Attention Between two Independent Stimuli, Hafter, E.R., Bonnel, A.-M., Gallun, E. ve Cohen, E.). Muhtemelen çogumuzun kaliteli, sanatsal müzik dinlerken gözlerimizi kapattigimizda müzikten daha çok zevk aldigimiz durumlar olmustur. Iyi bir stereo sistemde seslerin yeri sesin gücü ve tonu degisse de sabit kalabilmelidir. Ayrica yanlardan gelen sesler de ortadan gelen seslere benzer derinlik hissine sahip olabilmelidir. Bazi müzik sistemlerinde özellikle yanlardan gelen seslerde derinlik hissinin azaldigini, sesin kolondan geldiginin belirginlestigini görmekteyiz. Burada derinlik hissi terimi sesin uzaktan gelmesini ifade etmemektedir. Derinlik hissi uzak veya yakin, sesin üçüncü boyutunun varligini kastetmektedir. Derinlik hissi yeterli olmadigi zaman seslerin kolonlardan geldigi barizlesir ve bu tarz ses dinleyenin ilgisini müzikten sese kaydirmaya meyillidir. Iyi bir stereo sistemin sahne görüntüsü yaratirken bir yandan da dinleyicinin ilgisini dagitmamasi gerekir. Seslerin bagimsizligi: Bazi müzik sistemleri tek bir enstrumanin sesini oldukça "etkileyici" bir sekilde verebilirken çok sesli bir müzikte ayni basariyi gösteremezler. Elbette insanin algilama sistemi de çok sesli bir müzikte her sesi ayni netlikte duyabilecek kapasitede degildir, ama iyi bir müzik sisteminde her enstrumanin rahatlikla takip edilebilmesi, ortaya yeni bir ses çiktiginda diger seslerin bundan mümkün oldugunca bagimsiz kalabilmesi gerekir. Müzige iliskin kriterleri dinleme Bir müzik sisteminde ses kalitesi ile ilgili yukarida sayilan kriterlere göre hemen hemen hiçbir kusur bulunamamasi o sistemden zevkle müzik dinlenebilecegini garantilemez! Bunun iki sebebi vardir. Birincisi, sesin niteliklerinin algilanmasinda yanilgi payi oldukça yüksektir. Küçük sesin detayli sesle, tiz sesin net sesle, keskin sesin sert sesle, zorlanma hissinin yüksek sesle karistirilmasi ve yukarida sayilan çesitli niteliklerin kombinasyonunun dinleyende farkli etkiler yaratmasi yanilgi payini yükselten faktörlerdir. Ikinci ve daha önemli sebep ise müzikten zevk almamizi saglayan ses niteliklerinin hepsinin kontrol edilmesinin imkansiz denecek kadar zor olmasidir. Örnegin yukaridaki kriterlerin hepsine göre oldukça kaliteli gözüken bazi sistemlerin müzikten zevk almamizda büyük önemi olan ritm hissini sadakatle olusturamadiklarini gözlemlemekteyiz. Sonuç olarak bir müzik sisteminin degerlendirilmesinde sesin niteliklerine iliskin kriterlerin kontrol edilmesinin yani sira, dikkatin tamamen müzige verildigi asagidaki yöntemin de kullanilmasi sarttir. Bas, tiz, detay, distorsiyon gibi hifi jargonunu unutun, Sesi degil, müzigi dinleyin, Enstrumanlari ne kolaylikla digerlerinden ayirabildiginize, takip edebildiginize bakin, Müzisyenlerin birbirleriyle uyumlu mu yoksa acemi gibi mi çaldiklarina bakin, Müzigin sizi tempo (örnegin ayaginizla) tutmaya yöneltip yöneltmedigine bakin, Müzik sisteminin ruh hali ve duygulari iletip iletmedigine, hangi duygulari uyandirabildigine bakin, Müzigin bir müddet sonra sizi yorup yormadigina dikkat edin. Tüm bu kriterlere göre degerlendirme yapilirken unutulmamasi gereken bir konu da hiçbir müzik sisteminin mükemmel olmadigidir. Bir sistem bazi müzik türleri için uygun iken bir baska sistem baska müzik türleri için daha uygun olabilir. Örnegin popüler müzikler en basit müzik sistemlerinde ve televizyonlarda zevkle dinlenebilir. Buna karsilik karmasik sanat müziklerinden azami zevki alabilmek, hatta bazen bunlari anlayabilmek için daha kaliteli müzik sistemleri kullanmak gerekir. Dikkate Alinmasi Gereken Diger Hususlar Teknoloji. Bazi teknolojilerin kendine has özellikleri vardir. Örnegin transistörlü amplifikatörlerin lambalilara göre genellikle bas kontrolünün daha iyi oldugu, borulu (horn) kolonlarin çok güçlü oldugu bilinmektedir. Ancak bu bilgiler bize belirli bir ürünün performansi konusunda yalnizca bazi ipuçlari verebilir. Piyasada çok kaliteli lambali amplifikatörler oldugu gibi düsük kaliteli olanlar da vardir. Benzer sekilde her teknolojiden iyi ve kötü örnekler bulmak mümkündür. Tecrübelerimiz bize hangi teknolojinin kullanilmis oldugundan çok kullanilan teknolojinin iyi uygulanip uygulanmamis olmasinin önemli oldugunu göstermektedir. Teknik Özellikler. Özellikle genis tüketici kitlelerini hedef pazar olarak gören bazi üreticiler frekans yanitsamasi, gürültü orani, distorsiyon orani gibi teknik özellikler ile ses kalitesi arasinda bir iliski oldugu izlenimini uyandiracak reklamlar yapmaktadirlar. Bu sekilde ürünlerinin aslina çok yakin ses verdigi izlenimini yaratmayi hedeflemektedirler. Zira teknik özelliklere bakildiginda örnegin en basit bir CD player'in hemen hemen mükemmel oldugu zannedilir. Böyle bir CD player'in brosüründe distorsiyon orani genellikle 1/10.000'i geçmez, frekans yanitsamasi 0,5 desibelden fazla bir sapma göstermez. Ancak yüksek kaliteli bir CD player ile düsük kaliteli bir CD player'in sesinin karsilastirilmasi durumunda bu kadar düsük hata oranlariyla açiklanamayacak ölçüde farkliliklar oldugu görülür. Bu durum bir müzik sisteminin tüm parçalari için geçerlidir. Hatta bazi üreticilerin tasarim ve üretim süreçlerinde önceligi teknik özelliklere vererek ses kalitesinden fedakarlik yapiyor olmalari da kuvvetle muhtemeldir. Nitekim bazi oldukça düsük kaliteli ürünlerin teknik özellikleri son derece kaliteli bazi ürünlerinkinden daha iyi gözükmektedir. Yani teknik özellikler ile ses kalitesi arasinda bazen negatif bir iliski dahi olabilir. Fiyat Bir müzik sisteminin fiyati yüksekse genellikle kalitesi de yüksek olmaktadir. Ancak elbette bunun istisnalari da vardir. Ayrica fiyat artisinin ses kalitesini ne ölçüde ve ne sekilde artiracagi da önemlidir. Çok çesitli müzik sistemleri dinleme deneyimine sahip olmayan çogu kisi fiyat arttikça ses kalitesinin sesin orijinaline yaklasacagini, dolayisiyla kalitedeki degisimin giderek azalacagini düsünür. Oysa deneyimlerimiz yüksek kaliteli ürünler arasindaki farklarin ucuz ürünler arasindaki farklardan daha büyük olabildigini göstermektedir. Bu durumun baslica iki nedeni oldugunu zannediyorum. Birincisi düsük fiyatli ürünlerin imalati sirasinda temel önceligin ürünün istenen islevi mümkün mertebe güvenilir bir sekilde yerine getirmesinden ibaret olmasi. Yani kabul edilemeyecek gürültü oranlari disinda ses kalitesi açisindan fazla bir beklenti olmamasi ve markadan markaya fazla degismeyen standart parça ve yöntemlerin kullanilmasi. Ikincisi ise ucuz sistemlerin çözünürlüklerinin düsük olmasi nedeniyle mevcut farklarin duyulmasinin zor olmasi. Bir müzik sistemine ne kadar bütçe ayrildiginda ne kalitede ses alinacagi bir çok kisinin merak ettigi bir konudur. Maalesef biri nicelik digeri nitelik olan iki seyi karsilastirarak bu soruya net bir cevap verebilmek pek mümkün gözükmüyor. Ancak bu konuya bir ölçüde isik tutabilecek su bilgiyi verebiliriz: Ilk defa dinledigi fiyat kategorisindeki bir sistem hakkinda yorum yapan çogu kisi ses kalitesi farkinin beklediginden fazla oldugunu belirtmektedir. (Kisinin alisik oldugu sistemler ile yeni dinledigi sistem arasindaki farkin çok büyük olmasi durumu hariç. Bu durumda kisinin farki dogru algilayabilmesi genellikle pek mümkün olmuyor, hatta kaliteli olan sistem begenilmeyebiliyor. Kisi duymaya alismis oldugu, dolayisiyla dogru oldugunu zannettigi bozulmalari çok yüksek kaliteli sistemde duymayinca sistemin güçsüz, detaysiz, heyecansiz bir sese sahip oldugu kanaatine ulasabiliyor. Bütçe ile ilgili sik karsilasilan bir soru da bütçenin ne kadarinin hangi parçaya ayrilmasi gerektigidir. Müzik sistemleri ile yeni ilgilenmeye baslayan çogu kisi kolonlarin diger parçalardan daha önemli oldugunu düsünür. Kolonlar arasinda karsilastirma yapildiginda ses tonu gibi kolay hissedilen bazi farklar diger parçalara göre biraz daha fazla olmakla birlikte müzikten alinan zevki etkileme açisindan kaynak (ör: CD player) ve amplifikatör genellikle daha önemli rol oynamaktadir. Uyum Esasen bir müzik sistemini olusturan parçalarin uyumu en önemlisidir. Çok pahali ve kaliteli ancak birbiriyle uyumsuz parçalardan olusan bir müzik sistemi oldukça mütevazi bir sistemden daha kötü sonuç verebilir. Uyumlu bir sistemde parçalarin fiyati birbirine yakin olmaktadir. Bir müzik sisteminin parçalarini seçmeye hangisinden baslamaliyiz? Bu konuda çogumuzun en zor degistirecegi unsur salonun boyutlaridir. Salonun akustik özelliklerini bir miktar degistirmek çok zor degildir ama örnegin 60m2'lik bir salonda 20x30x40 cm boyutlarinda bir kolondan düsük distorsiyon oranlariyla yeterli akustik güç ve bas ses elde edilmesi hemen hemen imkansizdir. Dolayisiyla salonu seçme sansimiz olmadigini farz edersek seçime kolonlarla baslayip, ona uygun amplifikatör ve CD player ile devam etmeliyiz. Cihazlarin birbirine uyumu konusunda bazi teknik kriterler var olmakla beraber seçimi dinleyerek yapmak en uygunudur. Bilgi ve deneyimine güvenmeyen kisiler ve düsük bütçe ile kurulacak sistemler için en iyi sonuç genellikle tüm cihazlarin ayni marka ve seriden olmasiyla elde edilmektedir. Referanslar Bohn, Dennis (Rane Corporation) "Signal Processing Fundamentals" Boyk, James "Music of Sound" Boyk, James "Rules of the Game" Boyk, James "Thinking Person's Guide to Stereos" Boyk, James "Ear Of The Beholder" Grodinsky, Robert M., "Ultra High Resolution Loudspeaker System, United States Patent 4,597,100" Hafter, E.R., Bonnel, A.M., Gallun, E. and Cohen, E. "A Role for Memory in Divided Attention Between two Independent Stimuli" Hiraga, Jean "Les Haut-Parleurs" JBL Professional, "Sound System Design Manual 99" Jourdain, Robert "Music, The Brain And Ecstasy" Katz, Bob "Compression in Mastering" Norwitz, Leonard "Are You On The Road To Audio Hell" Penalva, Jean Michel "Du Son à l'Emotion La Haute Fidélité" Russel, Dan "Hammer Nonlinearity, Dynamics and the Piano Sound" Russel, Dan "The Piano Hammer as a Nonlinear Spring" Storr, Antony "Music and the Mind" Worral, David "Physics and Psychophysics of Music" Not: http://abone.turk.net/studioa/makale/canmkl.htm adresinden alıntıdır. BÖLÜM II - HI-FI KRİTERLERİ HI-FI sistemleri karşılaştırmada kullanılan kriterler.En önemli olan 6 kriteri burda bulabilirsiniz. 1. Ton ayarı: Sesin frekans aralığı (frequency range) şeklinde tanımlanır. Hertz(Hz) ile ifade edilir. Kısaca alt, orta ve üst sesleri içeren bir skala içinde müzik dinleriz. Bir sistemin müziğin doğasında var olan bu sesleri aslına en yakın kapasitede verebilmesi önemli bir başarı ölçütüdür. 2. Reverberasyon etkisi: Canlı müzikte notaların belli bir duyulma süresi vardır. Müziğin temposu buna göre belirlenir. Kayıt ortamında saptanan bu özelliklerin sistemimizde aslına uygun biçimde duyulması, yani seslerin gereğinden kısa veya uzun duyulmaması da önemli bir ölçüttür. 3. Dinamik aralık: Desibel(dB)cinsinden ifade edilir. Sesin büyüklüğü ile ilgilidir. Hiçbir audio sistemi canlı müzikteki büyüklüğü birebir veremez. Ancak en düşük ses ile en yüksek ses arasındaki aralık ne kadar büyük olursa, canlı müziğe o kadar yaklaşılmış olur. 4. Sahne görüntüsü: Müziğin icrasında enstrümanlar sahneye belli bir düzen içinde yerleşir. Bu üç boyutlu bir yerleşimdir. Bir müzik sistemi sahnedeki bu izlenimi doğru olarak yansıttığı ölçüde boyutlu ve başarılıdır. 5. Tını-ses rengi: Her enstrümanın belli bir ses karakteri vardır. Bu karakter harmonikler dediğimiz ve temel sese eşlik eden yan seslerle oluşur. Bunları doğruya en yakın biçimde bize ileten sistem, her enstrümanı kendi karakteristiğine uygun biçimde dinlememizi sağlar. 6. Dinamik değişim: Müzikte farklı enstrümanların seslerindeki yükseklik farkı dışında bir de aynı enstrümanın çeşitli iniş-çıkışları sözkonusudur. Canlı müzikte bu hiçbir zaman monoton bir çizgi izlemez. Sistemimizin bu konudaki başarısı da oldukça uç bir performansı ifade eder. SES FREKANS ARALIĞI - FREQUENCY RANGE (Hz) : ALT SINIR: ÜST SINIR: SES TANIMI: 20..............40..............Alt Kalın-Deep Bass 40..............80..............Kalın-Mid Bass 80.............160.............Üst Kalın-Upper Bass 160...........320.............Alt Orta-Lower Midrange 320...........640.............Orta-Midrange 640..........1280............Üst Orta-Upper Midrange 1280........2560............Alt Tiz-Lower Treble 2560........5120............Orta Tiz-Middle Treble 5120........10240..........Üst Tiz-Upper Treble 10240......20480..........Tepe Oktav-Top Octave BAZI SESLERİN FREKANS ARALIĞI NEFESLİLER....HERTZ (Hz) Piccolo...............480-4608 Flute..................256-2304 Oboe..................256-1536 Clarinet..............160-1536 Trumpet...............160-960 Bass Clarinet.........80-480 YAYLILAR Violin................192-3072 Viola.................128-1280 Cello....................64-768 Bass Viol.............40-240 İNSAN SESLERİ Soprano............240-1152 Alto....................160-768 Tenor..................128-480 Baritone................95-384 Bass....................80-320 SES ŞİDDETİNE İLİŞKİN BAZI ÖRNEKLER GÜRÜLTÜNÜN TANIMI.....................DESİBEL (dB) Kulakta acı başlangıcı..........................130 Çelik bir levhaya çekiç darbesi..............114 Perçin çivisine çekiç darbesi...................97 Sedan bir otomobilde yolculuk................87 Fabrika gürültüsü..................................78 Yoğun trafikte bir ana cadde...................68 Büyük bir ofis........................................65 Büyük bir mağaza..................................63 Orta büyüklükte bir mağaza....................62 Restaurant........................................ ....60 Ara sokak............................................. 58 Benzin istasyonu...................................55 Küçük bir dükkan...................................52 Tiyatro salonu........................................42 Büyük kentte bir ev.................................40 Kırsal alanda bir ev.................................30 Alçak sesle konuşma.............................20 Meltem............................................ .....10 İşitme sınırı............................................ .0 Not :Yazılar alıntıdır. BÖLÜM III - HOPARLÖR NEDİR? Hoparlör Elektrik enerjisini ses enerjisine çevirir. Yapısı itibarıyle; 1. Konik hoparlörler (Direkt radyatörler) Ses dalgalarını doğrudan doğruya yayımlarlar 2. Hunik hoparlörler (Endirek radyatörler).Ses dalgalarını huni biçiminde bir borudan geçirerek yayımlarlar. Özellikleri 1. Hoparlör toplam distorsiyonu küçük olmalıdır (Diyafram devintisi 2 mm.den küçük olmalı). 2. Frekans yansıtsama eğrisi düz, düzgün, geniş olmalı (Konuşma için:200- 7000 Hz/ Konuşma netliği için 3000 Hz.de tümsek olmalı). 3. Güç dönüştürme verimi yüksek olmalı. 4. Büyük ses (Akustik) güçlerde hoparlör hasara uğramamalıdır. 5. Transit işaretleri algılayabilmelidir. 6. Yönelgenlik (Direktivite) her frekansta aynı olmalı. 7. Sağlam olmalı. 8. Birim akustik güce isabet eden maliyeti düşük olmalı. Hoparlör çeşitleri 1. Dinamik hoparlör (devingen bobinli), 2. Devingen demirli (distorsiyon fazla), 3. Armatürü dengeli (120 Hz.den düşük sesleri almıyor). 4. Kristalli-Tiz hoparlör olarak kullanılır. Artık piyasada bulunmamaktadır. Dayanıksızdır 5. Şerit 6. Elektrostatik-Geniş frekans bantlı, distorsiyonu küçük, sekizli polar diyagramı var. Mahsurları: 250-2000 v. polarma gerilimi gerekir. Toplam verimi düşüktür. Empedans uydurucu trafo gereklidir. Çıkış ses seviyesi düşüktür. Hoparlör Frekans Karakteristiği 1. Hoparlörün bas seslerde iyi bir davranış göstermesi için hafif, az kütleli, sıkıca bir diyaframa gerek vardır. Tiz ve bas sesler arasında yeterince düzgün bir ses basınç seviyesi elde edilir. 2. Arka yüzden çıkan ses dalgalarının ön yüze geçişini önlemek üzere hoparlör geniş yüzeyli bir tahta üzerine takılır. Tahta akustik ekran olarak kullanılıp, akustik geri besleme önlenmeye çalışılır. Hoparlörün Elektriksel Empedansı Alçak frekanslarda empedansın en büyük değere ulaştığı frekansa hoparlörün rezonans frekansı denir. Pratikte hoparlör empedansı 8 Ohm denince; 400 Hz.de ölçülen empedans bilinir. Yüksek frekanslarda hoparlör empedansı artar. Bu nedenle,yuvarlak bir değer olsun diye hoparlör empedansı ile ölçmeler, 400-1000 Hz.arasında yapılır. Hoparlör Polaritesi Ölçüm için, bobin uçlarına pil bağlanır. Diyafram ileri giderse pilin artı ucunun bağlı bulunduğu yer, bobinin de artı ucudur. Huni Hoparlörler Alüminyum ya da plastikten yapılır. Huni hoparlörün üretebileceği en düşük frekansa, hoparlörün kesim frekansı denir. Huni hoparlörde güç dönüştürme verimi %10-%40 arasındadır ( Direkt radyatörde % 10.dur) Çeşitleri. 1.Dikdörtgen (Rectangular horn) 2.Yuvarlak (Round horn) 3.Dönemeçli (Reentrant horn) 4.Boyunlu yassı (Conventional Radial horn) 5.Boyunsuz yassı (Neckless Radial horn) 6.İki geçitli (Double diffraction horn) Hoparlör kabinleri 1. Açık Duvardan en az 15 cm.uzağa konulmalıdır. 2. Kapalı Alt kesim frekansı : 40-175 Hz Üst kesim frekansı : 20000 Hz. Açıktaki değerin 2,2 ile 12,5 katı fazla değer alır. 3. Kristalle geri beslemeli (Phılıps firmasının buluşudur.) Bas Hoparlör merkezine pxe kristal-Piezoelektrik eleman yerleştirilmiştir. Besleme devresi bulunmakta Ses dışarıya düzeltilerek verilmektedir. 4. Oluklu Bas Refleks ya Kanallı Hoparlör Kutusu yada Akustik Faz İnvertörü denir. Beşgen, altıgen şekilde dizayn edilebilir. Pvc yada kartondan yapılabilir. İki yollu Hoparlörler : Bas-Tiz Üç yollu Hoparlörler: Bas-Orta-Tiz Bölüştürme filtresi: Pasif Radyatör Yardımcı bas hoparlorlörü. Manyetik kısmı ve ses bobini yoktur. Sistemin alçak frekanslardaki (Bas seslerdeki) karakteristiğini genişletmeye yarar. HOPARLÖR GÜCÜ Çalışma gücü ( Operating Power ) Ölçülmesi, 100-4000 Hz.arasında yapılır. Hoparlör ekseninden 1 M.uzakta 12 mikrobarlık (96 dB.lik) veya 3 M.uzaklıkta 4 mikrobarlık (86 dB.lik) ses basınç şiddeti üretebilmesi için hoparlör ses bobinine uygulanan sinüzoidal elektriksel güç değerine çalışma gücü denir. Kapasite (Power Handling Capacity ) Hoparlörün hasara uğramadan dayanabileceği sürekli güç değeridir. Yüksek güçlü olarak bilinen bas hoparlörlerin kapasiteleri : 10-250 W. arasındadır. Müzik gücü ( Musical Power ) Hoparlör bobinine 25 Hz.den küçük, konuşma ve müziği temsil etmek üzere darbeli gerilim uygulanır. Hoparlörde uğultu ve cızırtının başlamadığı, distorsiyonun henüz gözlenmediği duruma gelinceye kadar, giriş elektriksel gücü arttırılarak müzikal güç bulunur. Bir Soru : Hoparlörler, amplifikatör gücünün 1.5 katı fazla seçilir. Cevap :YANLIŞ. Böyle bir seçimde hoparlörlerin yüksek volümde zarar görmesi kaçınılmazdır. Doğrusu; Hoparlörlerin amfi ile aynı güçte olması bu mümkün değilse daha düşük güçte olmasıdır. Bu, amfiden beklenen en üst düzey ses kalitesinin alınmasında önemlidir. Bu durumda amfinin max. 1/2 sesinden daha fazlasını açmak gereği nadiren duyulur. Halbuki düşük güçteki bir amfi ve güçlü bir hoparlör ile (bir de hoparlör hassasiyeti 90 db' in altında ise) beklenen ideal sese ulaşmak zordur bunun için için bilinçsizce volüm açılır. Bilinenin tersine amfi gücünün daha düşük olduğu bir durumda yüksek volümde büyük oranda distorsiyon gelişir ve empedans değişikliklerinin tolere edilememesi, düşen akım vb. nedenlerle iyi beslenemeyen driverlar hasara uğrar. Özetle hoparlörler kendilerinden güçlü ampfilikatörlerin seslerinin açılması ile değil kendilerinden güçsüz amfilerin sesin açılması ile patlar. Not : Yazı alıntıdır. BÖLÜM IV - HOPARLÖR KRİTERLERİ Hoparlör Gerçekleri Bir hoparlörün sesinin güzelliği kişiden kişiye değişse de, tüm hoparlörler için belli kurallar vardır. Hoparlörlerin en başta ayrıldığı iki sınıf var: Aktifler ve Pasifler. Aktif hoparlörler iç yapılarında bir güç kaynağı bulundururlar ve elektrik şebekesine bağlanmaları gerekir. Diğer yandan pasiflerin böyle bir ihtiyacı yoktur ve yükseltme merkezi olan amplifikatörden gelen ses sinyalini alarak sese çevirirler. Aktif hoparlörle bu durumda amplifikatör içinde yapılan yükseltme işlemini kendi içlerinde yaparlar ve DVD ve diğer kaynaklarda standart olan yükseltilmemiş (line seviyesinde) çıkışlara bağlanabilirler. Gerek burada incelediğimiz, gerekse incelememize katılamamış çoğu sistemlerde subwoofer aktif bir eleman iken diğer hoparlörler pasiftir. Hem aktifliği hem de diğerlerinden farklı frekanslarda çalışması sebebiyle subwoofer, amplifikatörler üzerinde genellikle kendine özel bir çıkıştan sinyal alır. Hoparlör Seçmek Bir hoparlörün kabin yapısının kalitesi; tasarımı sırasında o hoparlöre gösterilen özene ve konstrüksiyonuna dayanır. “Konstrüksiyon” kelimesi genelde “iskelet” anlamına gelse de burası işin içine yüzeyler de girer. Bu yüzeyler genellikle kasanın ağırlığını etkilediğinden, satın alırken kasa ağırlığını göz önünde bulunduranlar bile vardır (biraz karpuz seçmeye benziyor). Kimi hoparlörler dış kaplamalarının altında kat kat sıkıştırılmış sunta ve/veya MDF(Medium Density Fibre Board, Orta Yoğunlukta Fiber Tahta) kullanırken, kimileri bu malzemeler arasında kumu da presleyerek sıkıştırırlar. Hoparlörlerin üzerine uygulanan kaplama içinse genellikle vişne, dişbudak, akgürgen veya gül ağacı tercih edilir. Bu kaplamalar, üreticilere kaplamada kolaylıklar kadar, renk seçeneklerini çeşitlendirme imkanı da sağlar. Plastik dökme kasalı hoparlörler ise ağaç kasalara göre genellikle daha düşük kaliteli olarak kabul edilir. Ancak akustik konusunda yaşanan yenilikler, özel plastikten dökülmüş yekpare plastik kasaların da oldukça kaliteli olabileceklerini göstermiştir. Diğer yandan eğer: “Hi-Fi’nin ucuna kadar geldim, ama o kadar da para harcamak istemiyorum.” Diyorsanız, sunta ve MDF kasaların sizin isteklerini gayet rahat karşılayabileceğini söyleyebiliriz. Bunların yanı sıra metal alaşımlı hoparlör kasaları da mevcuttur. Bu tip kasalarda genellikle alüminyum gibi yumuşak metaller tercih edilse de sesin gürültüye dönüşerek dışarıya çıkmasını engelleyen aslında birçok tedbir zaten kasa içine yerleştirilmiştir. Metal alaşımlı kasalar genellikle dökme olup, minumum ölçüde bağlantı noktası içerir. Bazı hoparlör üreticileri tarafından kullanılmakta olup, dikkatle incelenerek alınması gereken sistemlerdir. Stereo, Hifi veya Ev Sineması terimlerine yabancı değilsinizdir. Ev eğlencesi, bütün bu ekipmanın entegre olduğu ve kendi evinizde müzik, film ve tv deneyimini yaşayabildiğiniz bir sistemdir. Ev eğlencesi, bütün medya türlerini tek bir şemsiye altında toplayabilir. Bugün CD, VHS, VIDEO, TV, DVD VIDEO ve LASER DISC bu çatı altındadır. Gelecekte ise DVD AUDIO, DIGITAL TV, WEB TV ve çok gelişmiş oyun konsolları da bu çatı altında yerini alacak. Multimedya dünyasında kesin bir kural var. O da herhangi bir Ev Eğlencesi'nin bir yüzünde 'gerçek' sesi yaşayabilmeniz için speaker'a ihtiyacınız olduğu. En iyi müzikal kayıtlarındaki sonik etkiyi dışarıya yansıtmanın ötesinde speaker'lar ev içine de entegre edilebilme özelliğine sahip. Ses Deneyimi Gerçek bir sinemaya gittiğinizde filmin sesleri sizi sarmalar. Normalde perdenin arkasında üç büyük speaker gizli olabilir. - İki tane sağda ve solda (stereo): Arka plandaki müziğin ve efektlerin etkisini vermek için, - Ortada bir tane: ekran boyunca yayılan konuşma ve efektleri daha temiz verebilmek için. Bir sinema salonunun yan ve arka duvarlarında ise çok sayıda speaker, ambiansı ve ekran dışı efektleri üretir. Bu speakerlar, sizin orada seyirci olduğunuzu unutarak ekrandaki sahnenin bir parçası olmanızı sağlar. Evde benzer bir ses deneyimini yaşayabilmeniz için gerçek bir sinemada kullanılan ses sistemine benzer bir düzen kurmanız gerekir. Odalarınız gerçek sinema salonlarından daha küçük ve de optimal ses düzeni için daha az sayıda seyirci olduğundan, basit bir ev sinema sistemini kurmak daha kolaydır. Hoparlör Alırken Neye Dikkat Etmeliyiz Bir müzik sistemini mümkün olduğunca gerçekçi değerlendirebilmek için dinleme koşullarıyla ilgili bazı hususlara özen göstermek gerekir: Dinleme işlemi sessiz, sakin bir ortamda gerçekleştirilmelidir. Odada mümkünse yalnızca dinlenmekte olan kolonlar bulunmalıdır. Çünkü diğer kolonların hoparlörleri kendilerine ulaşan ses dalgalarının etkisiyle titreşir ve bu titreşimleri sesin kaynağında durmasından sonra, kısa da olsa bir müddet devam eder. Diğer kolonlar ayrıca sesin tonu, yönü gibi hususları da çeşitli şekillerde etkilerler. Eğer odada başka kolonların bulunması kaçınılmaz ise bu kolonların girişinin kısa devre edilmesi durumunda sorun bir miktar azalır. Bunu bir kolonun bas hoparlörünün diyaframına parmağınızla hafifçe vurarak deneyebilirsiniz. Kolonun girişi kısa devre iken daha az ses çıkacaktır. Esasen ideal olan çözüm test edilecek sistemin ileride kullanılacağı ortamda dinlenmesidir. Dinleme işlemi en az iki güne yayılmalı ve bir kaç saatten kısa olmamalıdır. En az iki gün önerilmesinin sebebi kişinin beklentilerinin ilk dinleme ile daha sonraki dinleme arasında çoğunlukla değişmesidir. Ayrıca kişinin alışık olduğu müzik sistemine göre çok yüksek kaliteli olduğu tahmin edilen (bu tahmin örneğin fiyata dayalı olabilir) sistemlerin gerçek kalitesinin ve değerinin anlaşılması için bir kaç hafta boyunca aralıklarla dinlenmesi gerekebilir. Çünkü farkın çok büyük olması, normalizasyonun etkisiyle genellikle mevcut farkın doğru yorumlanabilmesini güçleştirmektedir. Dinleme işlemi çeşitli müzik türleri ile gerçekleştirilmeli, kaynak seçiminde insan sesi içeren ve çok sesli sanatsal müzik içeren kayıtlara mutlaka yer verilmelidir. Eğer bir karşılaştırma yapılacaksa önce bir sistem en az 15 dakika dinlenmeli, daha sonra diğer sisteme geçilmelidir. Çok hızlı bir şekilde bir sistemden diğerine geçiş ses tonu gibi bazı farkların algılanmasını kolaylaştırmakla birlikte özellikle müziğe ilişkin kriterlerin algılanmasını güçleştirir. Algılanan sesin kayıt, CD player veya başka bir kaynak, amplifikatör, kolonlar, oda ve kişinin o anki beklenti ve ruh halinin bir sonucu olduğu hiçbir zaman unutulmamalıdır. Özellikle akustik açıdan özel önlem alınmamış çoğu odanın ses tonuna elektronik cihaz ve kolonlardan çok daha fazla etki ettiğini unutmamak gerekir. Tek bir cihazın performansının değerlendirilmesinde onun diğer cihazlarla hem teknik (örneğin empedans uyumu) hem de ses karakteri açısından uyumu konusunu da dikkate almak gerekir. Sonuç olarak Bir müzik sisteminin değerlendirilmesinde sesin niteliklerine ilişkin kriterlerin kontrol edilmesinin yanı sıra, dikkatin tamamen müziğe verildiği aşağıdaki yöntemin de kullanılması şarttır. Bas, tiz, detay, distorsiyon gibi hifi jargonunu unutun, Sesi değil, müziği dinleyin, Enstrumanları ne kolaylıkla diğerlerinden ayırabildiğinize, takip edebildiğinize bakın, Müzisyenlerin birbirleriyle uyumlu mu yoksa acemi gibi mi çaldıklarına bakın, Müziğin sizi tempo (örneğin ayağınızla) tutmaya yöneltip yöneltmediğine bakın, Müzik sisteminin ruh hali ve duyguları iletip iletmediğine, hangi duyguları uyandırabildiğine bakın, Müziğin bir müddet sonra sizi yorup yormadığına dikkat edin. Tüm bu kriterlere göre değerlendirme yapılırken unutulmaması gereken bir konu da hiçbir müzik sisteminin mükemmel olmadığıdır. Bir sistem bazı müzik türleri için uygun iken bir başka sistem başka müzik türleri için daha uygun olabilir. Örneğin popüler müzikler en basit müzik sistemlerinde ve televizyonlarda zevkle dinlenebilir. Buna karşılık karmaşık sanat müziklerinden azami zevki alabilmek, hatta bazen bunları anlayabilmek için daha kaliteli müzik sistemleri kullanmak gerekir. Gelelim Fiyata Bir müzik sisteminin fiyatı yüksekse genellikle kalitesi de yüksek olmaktadır. Ancak elbette bunun istisnaları da vardır. Ayrıca fiyat artışının ses kalitesini ne ölçüde ve ne şekilde artıracağı da önemlidir. Çok çeşitli müzik sistemleri dinleme deneyimine sahip olmayan çoğu kişi fiyat arttıkça ses kalitesinin sesin orijinaline yaklaşacağını, dolayısıyla kalitedeki değişimin giderek azalacağını düşünür. Oysa deneyimlerimiz yüksek kaliteli ürünler arasındaki farkların ucuz ürünler arasındaki farklardan daha büyük olabildiğini göstermektedir. Bu durumun başlıca iki nedeni olduğunu zannediyorum. Birincisi düşük fiyatlı ürünlerin imalatı sırasında temel önceliğin ürünün istenen işlevi mümkün mertebe güvenilir bir şekilde yerine getirmesinden ibaret olması. Yani kabul edilemeyecek gürültü oranları dışında ses kalitesi açısından fazla bir beklenti olmaması ve markadan markaya fazla değişmeyen standart parça ve yöntemlerin kullanılması. İkincisi ise ucuz sistemlerin çözünürlüklerinin düşük olması nedeniyle mevcut farkların duyulmasının zor olması. Bir müzik sistemine ne kadar bütçe ayrıldığında ne kalitede ses alınacağı bir çok kişinin merak ettiği bir konudur. Maalesef biri nicelik diğeri nitelik olan iki şeyi karşılaştırarak bu soruya net bir cevap verebilmek pek mümkün gözükmüyor. Ancak bu konuya bir ölçüde ışık tutabilecek şu bilgiyi verebiliriz: İlk defa dinlediği fiyat kategorisindeki bir sistem hakkında yorum yapan çoğu kişi ses kalitesi farkının beklediğinden fazla olduğunu belirtmektedir. (Kişinin alışık olduğu sistemler ile yeni dinlediği sistem arasındaki farkın çok büyük olması durumu hariç. Bu durumda kişinin farkı doğru algılayabilmesi genellikle pek mümkün olmuyor, hatta kaliteli olan sistem beğenilmeyebiliyor. Kişi duymaya alışmış olduğu, dolayısıyla doğru olduğunu zannettiği bozulmaları çok yüksek kaliteli sistemde duymayınca sistemin güçsüz, detaysız, heyecansız bir sese sahip olduğu kanaatine ulaşabiliyor. Bütçe ile ilgili sık karşılaşılan bir soru da bütçenin ne kadarının hangi parçaya ayrılması gerektiğidir. Müzik sistemleri ile yeni ilgilenmeye başlayan çoğu kişi kolonların diğer parçalardan daha önemli olduğunu düşünür. Kolonlar arasında karşılaştırma yapıldığında ses tonu gibi kolay hissedilen bazı farklar diğer parçalara göre biraz daha fazla olmakla birlikte müzikten alınan zevki etkileme açısından kaynak (ör: CD player) ve amplifikatör genellikle daha önemli rol oynamaktadır. Birde Uyum Var Tabii Esasen bir müzik sistemini oluşturan parçaların uyumu en önemlisidir. Çok pahalı ve kaliteli ancak birbiriyle uyumsuz parçalardan oluşan bir müzik sistemi oldukça mütevazi bir sistemden daha kötü sonuç verebilir. Uyumlu bir sistemde parçaların fiyatı birbirine yakın olmaktadır. Bir müzik sisteminin parçalarını seçmeye hangisinden başlamalıyız? Bu konuda çoğumuzun en zor değiştireceği unsur salonun boyutlarıdır. Salonun akustik özelliklerini bir miktar değiştirmek çok zor değildir ama örneğin 60m2'lik bir salonda 20x30x40 cm boyutlarında bir kolondan düşük distorsiyon oranlarıyla yeterli akustik güç ve bas ses elde edilmesi hemen hemen imkansızdır. Dolayısıyla salonu seçme şansımız olmadığını farz edersek seçime kolonlarla başlayıp, ona uygun amplifikatör ve CD player ile devam etmeliyiz. Cihazların birbirine uyumu konusunda bazı teknik kriterler var olmakla beraber seçimi dinleyerek yapmak en uygunudur. Bilgi ve deneyimine güvenmeyen kişiler ve düşük bütçe ile kurulacak sistemler için en iyi sonuç genellikle tüm cihazların aynı marka ve seriden olmasıyla elde edilmektedir. Benim size önerim bu işe meraklı iseniz iyi kötü biryerden girmektir. Zira sahip olacağınız sistem zaman içinde sizin kulağınızın gelişmesini sağlayacak ve ilerde yapacağınız yeni kombinasyonlara yönelik yatkınlığınızı geliştirecektir. Not :Yazılar alıntıdır. BÖLÜM V - YENİ BİR SES SİSTEMİ KURMAK YENİ BİR SES SİSTEMİ KURARKEN - Satın alacağınız cihaz ne olursa olsun, sesini dinlemeden ve test etmeden almayin. - Amplifikatörünüzün, hoparlörlerinizin gücünün ve müzik dinlediğiniz odanın boyutlarının birbirleriyle orantılı olmasına dikkat edin. - Ses sisteminiz için satın alacağınız bütün cihazların aynı fiyat ve kalite sınıfında olmasınada dikkat edin. - Bir ses sistemi kurarken, aynı markanın değişik ürünlerinin birbirleriyle uyumlu olduğunu unutmayin. - Aletleri test ederken herbirinde uzun süre dinlediğiniz bir CD nizi deneyiniz, aynı CD size her alette değişik bir tını verecektir. HOPARLÖRLERİ YERLEŞTİRİRKEN NELERE DİKKAT ETMEK GEREKİR? Hoparlörlerin yerlestirilmesinde en iyi yöntemlerden biri bu iki hoparlörün arasindaki mesafenin, oturma konumunuz ile hoparlörler arasindaki mesafe kadar olmasidir. Odanin enine bağlı olarak bu mesafe az olabilir ama daha fazla olmamalidir. Diyelim ki hoparlörleri koyacağiniz yer ile oturduğunuz yer arasindaki mesafe 3 metre. O zaman hoparlörlerin birbiri arasindaki mesafede 3 metre olmalıdir. Mümkün olduğu kadar her iki hoparlör içinde ayni ses ortamı oluşturulmalıdır. Mesela bir hoparlör hiçbir zaman bir cismin arkasında durmamalı yada sol hoparlör cam kenarinda dururken sağ taraftaki de kitaplarla dolu bir kütüphane yanında olmamalıdır. Bu ses dengesini olumsuz yönde etkiler. SES SİSTEMİNİZİN PERFORMANSINI YÜKSELTMEK İÇİN TAVSİYELER - Sisteminize elektriği tek bir kaynaktan almaya özen gosterin. - Cihazlarınızı 20-25 gün gibi uzun sure kullanmayacaksanız mutlaka fişten çıkartın. - Hoparlör kablolarınız ile elektrik kablolarını yan yana getirmemeye çalışın. Çünkü elektrik akımı ses kablolarınızdan geçen ses sinyallerini bozabilir. - Amplifikatörünüzle hoparlörleriniz arasindaki kablo bağlantısını mümkün olduğu kadar kısa tutun ve kabloların çok fazla dolasmamasına özen gosterin. - Yüksek akım çeken cihazların elektriğini asla sisteminiz üzerinden almayin. - Ses sisteminizin yakınında açık halde cep telefonlarınızı bırakmayin, hele hoparlörlerin üstlerine açık bir cep telefonunu asla bırakmayin. - Manyetik akım içeren (aktif-çalisir vaziyette olan) cihazlar ve hoparlörler üzerine CD, kaset ve plaklarınızı koymayın, zarar verebilir. - En az altı ayda bir hoparlör kablolarınızın uçlarını birer santim kesin. Çünkü kabloların uçları zamanla kararır, oksitlenme yapar. Buda sesi etkiler. - Ses sisteminizde kalın kaliteli hoparlör kablosu kullanin bu sesi olumlu yönde oldukça etkileyecektir. - Eğer hoparlörünüz bi-wire (frekans ayrımlı) bağlantılı ise (bas ve tiz sürücüler için ayrı ayrı kablo girişleri) aradaki köprüleri kullanmak yerine hoparlör kablosundan bir parça ile köprüleme işlemini yapın daha iyi sonuç elde edersiniz, yada en iyisi iki kablo ile bi-wire kullanin, uzmanlar bi-wire bağlantının sesi %30 iyileştirdiğini söylüyor. - Kablolamayi yaparken (+), (-) uçların doğru bağlandığını mutlaka kontrol edin. - Kabloları hoparlöre bağlamanın en iyi yolu connectorlerle değil çıplak olarak bağlamaktır. Bunu tercih edin. - Hoparlör kablonuzu her 15, 20 cm de bir + yi -, - yi + yönüne bükerseniz (twist ederseniz) ses kalitesini oldukça yükseltmiş olursunuz. - Hoparlörlerinizin altında çivileri veya ayakları yoksa, çıkan seste komşularınizı rahatsız ediyorsa, hoparlörlerin altına tahta perde halkaları içine koyduğunuz tenis toplarını yada ikiye kestiğiniz silgileri yerleştirebilirsiniz. - Altı ayda bir hoparlörünüzü kasaya bağlayan vidalari kontrol edin, gevşemisse sağlamlaştırın. En ufak bir gevşeme sesi etkileyecektir. - Hoparlörünüz küçük bile olsa hicbir zaman cam yüzeyler uzerine yada yakınına koymayın ve pencerelerden mümkün olduğu kadar uzak tutmaya calışın. Çünkü cam sesi oldukça etkiler. - Oturduğunuz yerin arkasındaki duvarı kalın malzemeler ile kaplamanız sesin daha iyi gelmesine yardımcı olur. - Sisteminizdeki cihazları hiçbir zaman üst üste koymayın. Aralarında daima bölücü bir cisim olsun. Bu rezonans oluşmasını engeller. - Cihazlarınızı asla yere koymayın. - Ses siteminizi koyduğunuz zeminleri rezonansı engellemek icin ağır ve sert malzemelerden seçin. - Cihazların bakımını daima kuru ve yumuşak bir bezle yapın. Islak bez, deterjan, kimyasal madde kullanmayın. - Kaset çalarınızın kristal kafalarını, capstain milini ve lastiğini haftada bir alkollü bir pamukla temizlerseniz hem kasetleriniz ve kaset çalarınız uzun ömürlü olur hemde sesi daha kaliteli dinlersiniz. Ayrica kafaların belirli süreler sonra demanyetize edilmesi gerektigini unutmayin. - İstediginiz radyo istasyonunu net bir sekilde dinleyemiyorsanız, anteninizin uç kısmına bir miktar kalın bakır kablo ilave edin, eskisinden iyi dinleyeceksiniz. - CD lerinizin daha iyi tınlamasını istiyorsanız dinlemeden önce bir mıknatısın üzerine koyun, sonra dinleyin, kesinlikle daha iyi tınladığını göreceksiniz. - CD lerinizdeki küçük çizikleri üzerlerine diş macunu sıkarak yumuşak deri bir bezle ovup çıkartabilirsiniz. PLAKSEVERLER - Hicbir zaman büyük yapraklı bir çiçeği pikabınızın yanına koymayın. Çünkü çiçeğin yaprakları elektro-statik elektriklenme yaratarak pikabınızdan rahatsız edici seslerin çıkmasına yol açabilir. - Bir çok plaksever plakların yerleştirildiği plato uzerindeki lastik çember yerine aynı kalınlıkta keçe kullanıyor. Aklınızda bulunsun! İyi dinlemeler... BÖLÜM VI - CİHAZLARIN BAKIMI EVİNİZDEKİ CİHAZLARA YAPABİLECEĞİNİZ BASİT BAKIM TEKNİKLERİ Yaz aylarında olduğumuz şu günlerde hepimizin evlerindeki en önemli sorun tozdur. Ve bu küçük zerreciklerin elektronik cihazlarımız üzerindeki zararları ve yarattığı etkiler hiçte küçümsenecek boyutta değildir.Toz ve benzeri yan etkilerin seneler senesi cihazlarımızda yarattığı sorunları ve bunların giderilmesinde yardımcı olması için atılabilecek adımlar neler olmalı, AMPLİFİRE BAKIMI VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER: GEREKLİ MALZEME: Yumuşak boya fırçası (2 boy kalın ve ince) Tercihen philips kırmızı yağlı sprey Tercihen philips mavi yağsız sprey Anti statik toz savar temizleme spreyi Dış yüzey temizleyici köpük Elektrik süpürgesi Amplifire içinde zamanla biriken tozu alabilmeniz için öncelikle üst kapağı açmak gerekir bunu yaparken yan ve arka vidaları önce açmalısınız,işte burada çok dikkat etmelisiniz çünkü vidalar üzerinde kullanılan statik boya çok ince bir tabakadır ve en ufak bir zorlamada çatlayarak çizilir ve atma yapar.Bu ise bir zaman sonra cihazını değiştirmek satmak yada takaslamak istediğinizde değerinin düşmesine ve cihazın açılmış oynanmış olduğu izlenimi verilmesine yol açar.Bunun önüne geçmek için kullandığınız tornavidanın ucuna bir toz bezi ile tampon yaparak vidaları açarsanız sorunu halletmiş olursunuz. Bu işlemden sonra ilk olarak elinizdeki kalın toz fırçası ile cihazın kapak altında gözle görülen yerlerdeki (Trafo,Soğutucular,Ana Kondansatörler v.s) tozları kaldırarak elektrik süpürgesi ile çekin.Bu sayede kalkan toz yeniden cihaza girmez hemde çevreye yayılmaz.Sonrasında fırçanın alamadığı yer etmiş tozları ise yağsız sprey ile bir bez yardımıyla hemen alabilirsiniz.(DİKKAT devrelerin arasına kesinlikle girmemeye özen gösterin) Amplifire sözkonusu olduğunda dikkat edilecek en önemli konu tozun zaman içerisinde potansiyometreler üzerinde birikmesiyle oluşan kirin yarattığı distortion'nun yok edilmesidir. Bağzı arkadaşlarımız haklı olarak potansiyometre nedir diye soracaktır. Potansiyometre anfiniz üzerindeki ses kontrol yada ton kontrol gibi sağa sola hareketli düğmelerin hareket mekanizmalarıdır.Bunlar zamanla aldığı tozlar yüzünden çeşitli cızırtılara veya ses kesilmelerine yol açarlar.Bunların zaman zaman temizlenmeleri gerekir ki bunun için en iyi yol ise bizim yağlı sprey dediğimiz ve piyasada her yerde bulabileceğiniz bu temizleyici maddeleri kullanmanızdır. Bu temizleyicileri anfinizin modeline göre dışarıdan uygulayabilir yada üst kapağını açarak direk potansın hareketli bölgelerin üzerine uygulayabilirsiniz.Bu bölgeleri potansı hareket ettirerek görebilirsiniz.Spreyi uyguladıktan sonra potansı ters yönlere hareket ettirerek spreyi iyice almasını ve yağlanmasını sağlamaya dikkat etmelisiniz. Bağzı potanslarda spreyin içine işlemesi için dışarıdan uygulamanıza izin vermeyecek kadar küçük bölümler yada parçalar olabilir.Bu gibi bir durumla karşılaşırsanız küçük bir şırınga ve iğne çok işinize yarayabilir.Bu durumda spreyi şırınganın içine sıkarak iğne ucu ile potansın içine doğru uygulayabilirsiniz. Bu cihazlardaki selektör yani ayırıcı düğmeleride (cd,aux,phono v.s) zamanla potanslar ile aynı kaderi paylaşır ve aynı arazı verirler.Bu nedenle potansa yaptığımız uygulamayı bu düğmelerede yapmamızda fayda vardır.Bu bakımları yapmak için illaki cihazınızn hata vermesini beklememelisiniz en azından 4 yada 6 ayda bir bakımı yapmak sizi gereksiz masraflardan uzak tutacaktır. En son olarak cihazını yine tornavidanıza bez geçirerek kapattıktan sonra üst bakımını yapmalısınız.Cihaz kaptıldıktan sonra eğer düğmeler geçmeli ise yerlerinden çıkartılarak üzerine köpük sıkılır ve 3 ila 5 dakika bekletildikten sonra silinir.Daha sonra kuru ve yumuşak hav bırakmayan bezle tekrar silinir.Çıkarılmış düğmelerede aynı yöntem uygulandıktan sonra yerlerine takılır ve son olarak antistatik toz savar bir sprey ile silindikten sonra bizlerin yapabileceği bakım biter. ÖNEMLİ NOT:Burada belirtilen bakımlar standart bakımdır bu sorunlar bazen yapılan bakımlarla giderilemeyebilir bu durumda cihazınızı mutlak olarak servise sokmanızı tavsiye edilir) CD PLAYER BAKIMI GEREKLİ MALZEME: Contact Lens temizleyici Sert cımbız Pamuk İnce Kalın Fırça Sürücü Kanalı için özel silikon yağı (ancak bulmak zor ve pahalı bu yüzden arko krem) Cd playerlarımızda en önemli sorun tozdan kaynaklanan bağzı cd leri okuyamamak yada okurken atlama yapmasıdır.Buarada önereceğimiz yöntemler tamamen sizlerin uygulayabileceği basit ve zararsız yöntemlerdir.Ancak bunları yaparken çok hassas davranmanızı şiddetle tavsiye ederim. Cd playerımız kapağını yine dikkatlice açarak aynı anfilerde uyguladığımız yöntemle tozunu almalıyız.Daha sonra sürücü bölmesini cihazı elektriğe alarak açık konuma getiriniz.Fişi çekerek cihazı kapatınızki sürücü bölmesi açık kalsın.Daha sonra lensi ortaya çıkarmak için mekanizmayı hafifçe hareket ettirin.Bir parça pamuğu cımbızınızın ucuna sararak pamaklarınızla iyice seyreltin yoksa pamuk lensi çizebilir.Daha sonra lensin üzerinde hafif hareketlerle sallayarak seyreltilmiş kısımla tozu alın.Lens temizleyiciyi yeni bir parça pamuk üzerine damlatarak lensi bastırmadan silin ve uçmasını bekleyin.(DİKKAT:Kesinlikle alkol kullanmayın) İşte oldu lensiniz artık tertemiz.Unutmayın lens üzerindeki en ufak toz zerreciği bile atlamalara yada okuyamamaya yol açabilir bu yüzden dikkat edin. Sürücü kanalları dediğimiz (mekanizmanın cihaza girip çıkmasını sağlayan bölüm)kısımda özel bir yağ bulunur, bu yağ sürücünün rahat hareket etmesini sağlar fakat zamanla bu yağ bitebilir yada sertleşerek kurur ve mekanizmanın hareketlerini engelleyerek hem sürücüyü zorlar hemde gözün hareketini kısıtlar buda cd playerınızın diyelim 5. parçadan sonra atlama yapmasına okuyamamasına yada stop konumuna geçmesine yol açar.Eğer bu bölümde bir kuruma yada katılaşmış yağ parçacıkları görürseniz bunları hafifçe kaldırarak temizleyin ve o bölümlere silikon yağı ile yağlayın.Baştada dediğimiz gibi bu yağı bulmak hem zor hemde maliyetlidir bu durumda arko gibi yağlı bir kremle aynı işi yapabilirsiniz.Bu yöntem bir çok servis tarafındanda kullanılmaktadır.Tercih size kalmış böyle bir durumda cihazı servisede yollayabilirsiniz.Son olarak cihazınızın selektörleri eğer görünebilir konumdayda yağlı sper ile spreyleyip cihazınızı kapatıp anfilerdeki gibi üst temizliğini yaparak tekrar kullanmaya başlayabilirsiniz. NOT:Bu bakımların ardından cd hala aynı problemleri gösteriyorsa geriye iki seçenek kalıyor ya cd nizin göz ömrü bitmiştir yada trimpot dediğimiz ayarlar zamanla kaymıştır bu durumda mutlaka servise yollamanız gerekir. DECK TAPE BAKIMI GEREKLİ MALZEME: Yağsız sprey tercihen philips mavi Alkol(suyla karıştırınız) Pamuk Cımbız Fırça 2 boy Saatçi tornavida takımı Deck teyplerimiz zaman içerisinde birçoğumuz tarafından en çok kullanılan ve dolayısı ile en çabuk deformasyona uğrayan cihazlarımızdır.En çok karşımıza çıkan sorunları ise zamanla ukuyucu kafanın okuma esnasında daha boğuk sesler üretmeye başlaması ve tizlerin gittikçe kaybolmaya başlaması,cihazımızın koyduğumuz kasetleri sarması,kayıt yapamaması yada kayıt kafasının kirlenmesi,kaset kapağının açılmada zorlanması v.s. Herşeyden önce yine cihazımızın iç tozunu almakla işe başlamalıyız.Bu kuşkusuzki en kolay kısmı.Bu işlemi bitirdikten sonra esas zor olan kısım başlar yani okuyucu bölümün bulunduğu ana mekanizma. İlk iş olarak okuyucu kısımdaki kapağın ön tarafındaki camlı bölmeyi çıkartarak işe başlamalıyız, bu bölüm birçok deck'te hafifçe yukarı çekmek sureti ile yerinden çıkar(Bağzı markalarda bu farklı biçimlerdede çıkabilir lütfen dikkat edin)Daha sonra bir pamuk parçasını cımbızımızın ucuna sararak üzerine suyla karıştırılmış alkolümüzü damlatalım.Alkollü pamuk ile önce baskı lastikleri dediğimiz (bantın kafa üzerine oturarak sabit kalmasını sağlayan lastikler)lastikleri hafifçe bastırarak çevire çevire iyice temizleyelim.Zaten açtığınızda farkedeceksinizki bu lastikler zaman içerisinde kullanılan bantların rengini almış ve kahverengi tonu bir hale bürünmüş olacaktır.Baskı lastikleri çok önemlidir bu yüzden biraz uzunda sürse dikkatlice ve deyim yerindeyse kılı kırk yararak temizlemelisiniz.İşlem bittikten sonra sıra okuyucu kafaya gelecek. Okuyucu kafa eğer ömrünü doldurmamışsa ki bunu parmağınızın ucu ile anlayabilirsiniz.Şöyleki parmağınızın ucu ile okuyucu kafanın üzerine küçük bir gezinti yapın okuyucu plakanın pürüssüz ve temiz olması ve kafanın yüzeyi ile bire bir konumda olması lazımdır değilse kafa ömrünü tamamlamıştır.Eğer kafa iyi durumdaysa yine cımbızımızın ucuna temiz bir pamuk sararak bunu yine temizlik malzemesi ile ıslattıktan sonra çok fazla bastırmadan kafanın temizliğini tamamlayalım.Daha sonra aynı işlemi okuyucunun hemen yanında bulunan kaydedici üzerindede gerçekleştirelim. Tüm bunlar bittikten sonra cihazın kapak kısmındaki görünen dişlileride yağlı sprey ile spreyledikten sonra cihaza bir kaset koyarak deneme yapalım eğer ses halen boğuk ise son olarak bir kafa ayarı yapmakta fayda var.Kafa ayarı yapabilmek için küçük bir saatçi tornavidası işinizi görecektir.Kapak kısmının altına eğilerek baktığınızda 2 küçük delik göreceksiniz bunlar kafa ayarları yapmanız için üretici firma tarafından açıkta bırakılmış bölümlerdir bu bölümde 2 küçük vida göreceksiniz cihazda kaset varken ve çalışırken bu vidaları hafiçe sağa veya sola oynatarak kafa ayarını kendi kulağınızla duyarak yapabilirsiniz. AZİMUTH AYAR:Bu ayar kafanın iki yanında bulunan ve yukarı doğru bakan vidalar ile yapılır ancak çok hassas bir ayar olduğundan eğer kafa ayar tutmuyorsa bununla uğraşmamanızı önerebilirm.Bu ayar için servisinize gitmenzde fayda var çünkü azimuth ayarında yapacağınız yanlışlığı bir türlü düzeltemeyebilirsiniz. Eğer cihazınızın sarma ile ilgili problemleri varsa yani saramıyor yada zor sarıyorsa tüm temziliğe ve bakıma rağmen kaset sarıyorsa o zaman mutlaka bir servise gidin çünkü cihazın lastik takımı eskimiş olabilir ve değişmesi gerekir.Motorların ömürlerini tamamlamış olmasıda bu sorunu yaratabilecek diğer bir etmendir. Tüm iç bakımı bitirdikten sonra yine diğer cihazlarda yaptığımız gibi dış yüzeyi temizleyici köpük ve antistatik spreyle temizleyerek bakımı bitirelim. SPEAKERS BAKIMI GEREKLİ MALZEME: Yumuşak fırça Pamuk Badem yağı Antistatik sprey Açıkçası speakerlar için çok özel bir bakım yoktur bu noktada yapılabilecek sınırlı birkaç konu vardır. 1-Speaker ünitelerinin ince koruyucu tülü üzerinde birikmiş tozları yumuşak bir fırça yardımı ile ortadaki toz kapağının ezilmemesine dikkat ederek almalısınız. 2-Speaker ünitelerinin kenarlarındaki refleks kısımları eğer poliüretan değilde lastikse zaman içerisinde sertleşme yapar.Bunu önlemek için 6 ayda bir gibi bir zaman diliminde reflekslere badem yağı gibi hafif bir yumuşatıcıyı tozu alınmış bir pamuk kullanarak çok çok ince bir tabaka olarak sürmenizde fayda vardır. 3-Speakerlarınızın dış yüzeyi zamanla toz güneş ısı ve diğer yan etkilerden etkilenir.Bu yüzden dış yüzeyin tozunu almak ve antistatik sprey ile temizlemekte fayda vardır. KABLOLARIMIZ Kablolarımızın bakımı çok basittir ki bu genelde speaker kablolarıdır.Bunun için kablolarımızı uzun sürelerde kontrol ederek bağlantı nıktalarında kırılma olup plmadığını kontrol etmeniz ve bu noktalarda oksidasyon yada kararma olmuş ise uçları keserek yeniden açmanızda fayda var bu hem okside olmuş ve iletimi düşüren kısımların yenilenmesi hemde zaman içinde meydana gelen kopmuş kısımların temizlenerek tekrar eski veriminizi almanızı sağlayacaktır. Yukarıda belirtilen tüm bilgileri kullanmak için çok fazla bir bilgiye gerek yoktur ancak yinede uyarmakta fayda olduğunu düşünüyorum.Eğer anlatılanlarda yapamayacağını düşündüğünüz birşey varsa cihazlarınızı kesinlikle açmayınız.Böyle bir durumda cihazınıza zarar verebilirsiniz.Sizlere pahalıya patlayabilecek zararlardan kaçınmanız için en azından kendinize güvenemediğiniz durumlarda bakımı servise yaptırınız sonuç olarak ödeyeceğiniz düşük bir maliyetle daha sonra oluşabilecek yada varolan ve ilerleyen sorunlardan kurtulmuş olursunuz. Elinizdeki cihazlarda yapabileceğiniz bakımlar genel olarak oksidasyonun cihazınıza verdiği zararlar yada cihazınızdaki belirtilerin oksidasyondan kaynaklanabileceğini farzederek sizlere önerilmiş bakımlardır. DİKKAT: Unutmamak gerekirki oksidasyonla aynı belirtileri gösteren soğuk lehim gibi sizlerin dokunmaması gereken problemlerde vardır.Bunu anlamak ise çok kolaydır eğer yaptığınız tüm bakımdan sonra cihazlarınıda ses gidip gelmeleri devam ediyorsa yada seslerde çatlamalar oluyorsa veya cihaz belli bir süre çalıştıktan sonra ki genelde bu 10 ila 20 dakika arasıdır,ses gidiyor yada bozuluyorsa bu soğuk lehim(lehim çatlaması) veya daha büyük bir problem olabilir.Bu durumda cihazınızı derhal servise götürmelisiniz.Çünkü soğuk lehimi görmek hem zordur hemde yapılması için ehil olmak gerekir. Sisteminizde tüm bakımlardan sonra müzik dinliyorsunuz ve anlaşılmaz bir dip ses vınlama yada benzeri bir ses duyuyorsanız servise başvurmadan önce interconnect kablolarınızı değiştirin eğer buna rağmen ses devam ediyorsa servise başvurun. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KONULAR: 1-Cihazlarınızı mümkün olduğu kadar tozdan korumaya çalışın. 2-Cihazlarını ani ısı değişikliklerinden koruyun. 3-Cihazlarınızı belirli bir ısı kaynağının yanına yada çok yakınına koymayın. 4-Tüm sistemlerinizi sudan uzak tutun. 5-Cihazlarınızın temizliğini yaparken su yada su ile ıslatılmış bezler kullanmayın.İllaki kullanmanız gerekiyorsa sadece nemli bez kullanın. 6-Sisteminizi mutlaka topraklı prize takın. 7-Evinizde voltaj problemi varsa sisteminizi bir regülatör ile korumaya alın. 8-Vumetreli bir power anfi kullanıyorsanız vumetrelerin camlarını silerken kesinlikle bastırmadan ve yavaş hareketlerle silin yoksa statik elektrik yüzünden vumetreler yanlış göstermeye başlayabilir. 9-Ampli ve Speakerlerinizi bağladığınız kabloların uçlarını aynı yönlere ve çapaksız bir biçimde kıvırarak bağlayınız. 10-Speaker kablolarınızın mümkün olduğunca aynı boy ve mesafede olmasına dikkat edin. 11-Kullanacağınız interconnect kablolarınızı mümkün olduğunca kaliteli kullanmaya çalışın. 12-Cd playerınızı taşımak zorunda kalırsanız mümkün olduğunca sarsmamaya özen gösterin. 13-Bağzı deck tape'lerdeki ve cd player'lardaki otomatik kapakları kesinlikle elinizle iterek kapatmayın. 14-Hiç kullanmadığınız sistemleriniz varsa ve bunları değerlendirmiyorsanız mutlaka belirli aralıklarla çalıştırın. 15-Farkına vardığınız hiçbir problemi küçümsemeyin.Unutmayın elektronikte zamanında önlem almazsanız onarılamaz arızalara davetiye çıkartırsınız. 16-Sisteminizi dinlerken anfiniz kendini korumaya alıp kapanıyorsa tüm sisteminizi kapatın ve bağlantıları kontrol edin buna rağmen anfiniz korumaya geçmeye devam ediyorsa kesinlikle kullanmayın ve servise başvurun. Not :Yazılar alıntıdır. BÖLÜM VII - EN İYİ SES SİSTEMİNİ KURMAK Sisteminizin evinizde nasil kurulup ayarlandigi sistemin müzikal performansinda büyük farklar yaratir. Kisiden kisiye degisen ses farkliliklari çok küçük olmasina ragmen bir araya geldiklerinde sistemin performansini dramatik olarak artirirlar. Sistem kurulum ve ayarlamalari beceri, bilgi, sabir ve sistemden son noktaya kadar performans ortaya çikartma azmi gerektirir. Bir kurus dahi harcamadan elde edilen ses iyilesmesini basarmanin verdigi keyif en büyük ödüldür. Tüm sistem kurumlari iyi hoparlör yerlestirme temeline dayanir. Bu ayarlamayi kabaca yaptiktan sonra iyilestirmeler üzerine çalisabilirsiniz. Sisteminizin sesi düzeldikçe ufak performans degisimlerine daha kolay alisacaksiniz. Bu degisiklik aynen bir Grand Prix sürücüsünün lastiklerindeki yarim librelik hava basincinin yarattigi farkliligi hissetmesine benzer. Belli bir seviyenin üzerindeki performanslarda küçük bir degisiklik bile çok büyük farklilik yaratir. Ilerde daha detayli anlatacagimiz sistem kurulum teknikleri, • Hoparlörleri ve koltugu en iyi ses için yerlestirir.Uygun hoparlörler ve dinleme mekani olmadan yapacaginiz diger tüm kurumlar ise yaramayacaktir. • Odaniza akustik düzenleyiciler yerlestirin. Sistem performansina büyük etkileri oldugundan, ortalama sesten mükemmel sese ulasmak için yararlidirlar. • Interconnect’leri AC kablolarindan uzakta tutarak baglayin. Eger birbirlerine yakin olmak zorundaysalar paralel pozisyon yerine dik açi pozisyonunu tercih edin. • Cd transport ve digital prosesör arasindaki digital data baglantilarini analog interkonnektlerden uzak tutun. Digital kablolarin tasidigi yüksek frekanslar gürültü üretebilir ve analog sinyali bozabilir. • Pikap çalisirken, digital cihazlari kapatin. • Interkonnekt ve hoparlör kablolarini mümkün oldugu kadar kisa ancak sag ve sol kablolari esit tutun. • Cihazlari yeterli havalandirma için uygun biçimde yerlestirin. Asiri isinma cihazin ömrünü kisaltacaktir. • Hoparlör kablolari ve baglanti noktasi arasindaki baglantinin uygun oldugundan emin olun. Baglantilari iyi sikistirin. • Temizleme sivisi ile fis ve baglantilari düzenli olarak silin. • Preamfi ve power amfi arasinda yeterli mesafe birakin power amfinin büyük transformatörleri 60Hz’lik bir vizilti üretirler. Bu phono kati olan preamfiler için çok zararlidir. • Cihazi saglam, dayanikli bir sehpanin üzerine yerlestirin, vibrasyon sistem performansini azaltabilir. • En iyi AC fis polaritesini ölçmek için bir voltmetre veya polarite metre kullanin. • Dinleme mekaninizda floresan isik, dimmer isik kullanmayin. • AC güç kondisyoner’lerini deneyin. Bazi sistemlerde çok büyük oranda iyilestirme sagladiklari görülüyor. Ancak bazen de sistem performansini azalttiklari da oluyor. • Izalasyon ayaklari High-End AC güç kablolari gibi aksesuarlari deneyin. Bu aksesuarlari kisa sürede iade ettiginizde paranizi tamamen geri almaniz kosuluyla satin almanizi tavsiye ederim. High-End sistemi veya cihazlari seçerken bu 10 ana hatti takip edin. 1 – Bütçenizi olusturun. Bir cihazi veya sistemi satin alirken sizi uzun vadede mutlu edecek olani tercih edin. Ilk seferde dogru olani yapin. 2 – Bilgili bir tüketici olun . High-End audio hakkinda edinebileceginiz tüm bilgiyi edinin. Dergi degerlendirmelerini okuyun, High-End audio bayilerini ziyaret edin. Ev ödevinizi yapin. 3 – Saticinizla iyi bir iliski kurun. Parça seçimi ve sistem kurulumunda en iyi bilgi kaynagi o olabilir. 4 – Sinerjistik olarak bir arada çalisabilecek cihazlari bulun. High-end audio saticiniz bu konuda da size tavsiyelerde bulunabilir. 5 – Ürün seçerken müzikal kalitesine bakin, Teknik performansina, özelliklerine, fiyatina ve markasina degil. 6 – Dikkatli seçim yapin. Bir çok düsük fiyatli ürünler yüksek fiyatli bazi ürünlerden daha iyi ses veririler. En yüksek standardi olusturmak için gereken zamani harcamaktan kaçinmayin. 7 – Ürünü satin alacaginiz cihazin üreticisinin müsteri servisi ve güvenilirlik açisindan reputasyona sahip olmasini tercih edin. 8 – Imkan varsa almaniz olasiligi olan cihazi eve götürüp kendi sisteminizle dinleyin. 9 – Sistem kurulumu sirasinda saticinizdan yardim alin. 10 – Aksesuarlari sisteminizi kurduktan sonra satin alin. Not :Yazılar alıntıdır. BÖLÜM VIII - HI-FI MAĞAZALARI Hi-fi konusuna ilgi gösteren arkadaşlar Bilgi almak, yeni alet yada kullanılmış 2.el aletler almak isteyenler için aşağıda yer alan site ve adresler bir kaynak noktası olabilir. RKD Ltd / Akusta http://www.rkd.com.tr/ BW Speakers, Wilson Audio, Halcro, Cary, Acapella, Mark Levinson, Kimber Cable, MIT etc.. BL Müzik http://www.blmuzik.com/ Jadis, NAD, Roksan, Manley, Ixos Cables, audiophile tubes and others.... Lotus http://www.lotushifi.com/ Audio Research, Krell, JM Labs, Proac, Transparent Cable, Stax, and others.. Audiogen http://www.audiogen.com/ Lamm, Lindemann, Nirvana Cable, Talon, Lilverline Audio, Wavac and others. Nefan http://www.shure.com/intl_reps/intlrep.asp Kef Loudspeakers, Shure and others Imaj Elektronik BAT, Elac, Atatürk Oto Sanayi Sitesi Nazmi Akbacı İş Merkezi No:95-96 Maslak ISTANBUL Tel : 0212.276.49.34-28 Fax : 0212.285.91.79 House of Home Cinema Avantgarde, Kain, Danish Physics, WBT, etc Bağdat Caddesi 481/5 81070 Suadiye İstanbul Tel : 0216.350.84.51 Fax : 0216.385.70.27 BSL Ltd. Şti Emphasis Amplifiers, AC Filters, Electronic Repairs Maintenance Service Halk Caddesi No:5 Üsküdar İstanbul Tel : 0216.333.29.45 Fax : 0216.391.13.85 Above information is to our knowledge. Please email us for yours. Ayrıca aşağıda yer alan linkler ile gerek yurtiçi ve gerekse yurtdışında Hi-fi konusunda pek çok konuda bilgi ve detaya ulaşabilirsiniz http://www.akustamusic.com/ Online CD Store http://www.arduman.com/ Declated as one of the best Hi-End web sites in world. http://www.da-vinci-audio.com/ DaVinci Audio. http://www.acikradyo.com.tr/ Acik Radyo. http://www.audiogen.com/ AudioGen http://aca.gr/ Audiophile Club of Athens http://www.aydinesen.net/ Aydın Esen http://www.bbcmusicmagazine.com/ BBC Music http://www.gramophone.co.uk/ Gramophone http://www.rso.com/orchs.htm International Symhony Orchestras http://www.keremgorsev.com/ Kerem Gorsev http://www.lotushifi.com/ Lotus http://www.tuvpo.com/audio/ No Name HiFi http://www.rkd.com.tr/ RKD http://www.stereotimes.com/ Stereo Times http://www.stereophile.com/ Stereophile http://www.theabsolutesound.com/ The Absolute Sound http://www.ultimateaudio.com/ Ultimate Audio (Not : Yukarıdaki adresler ticari amaç taşımamakta olup sadece bilgilendirme amacı ile verilmiştir.) Not: Yazılanların tamamamı alıntıdır.Kaynağını bildiklerimin altına kaynaklarını ekledim.

AnotheR

Yüzbaşı

731 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

AnotheR

Yüzbaşı

731 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Orjinalden alıntı: KillForYou!

Orjinalden alıntı: atalayalper

Evet güzel bi çalışma arkadaş uğraşmış...Ama bu yazılar alıntı arkadaşlar biliyosunuz ki bence biraz daha kendi şahsi yorumlarımızı ve bilgilerimizi katarsak daha objektif daha güzel yazılar çıkarabiliriz...

Bu konuda internette onlarca makale var.Bence bu seçtiklerim içlerinde en iyisi olanlar.Bunu yazan arkadaş bence bu konuda son sözü söylemiş.Yani bundan daha iyisi yazılamaz.Yazılmış, hatta kusursuz bir şekilde yazılmış olan makaleleri tekrar yazmanın ne anlamı var?

Kill For You arkadaş, alıntı yapmak normal ama kaynağını belirtsen daha şık olurdu.Bu arada iltifatlarının büyük kısmı Stereophile yazarı Robert Harley e gidiyor çünkü makalelerin bir kısmını onun The Complete Guide To High -End Audio adlı kitabından çevirmiştim.Bence "Speakerlar Hakkında Bilmek İstediğiniz Herşey" adlı makaleyi de eklemelisin.Yada aşağıdakileri

Bir Hi-Fi Sistem Seçimide Nelere Dikkat Edilmelidir?
(Yazan: Can Þakarcan)
Müzik Sistemlerinde Güç
(Yazan: Can Þakarcan)
Hoparlör sistemlerinde Doppler Distorsiyonu
(Yazan: Can Þakarcan)
Güç Hattı Filtreleri
(Yazan: Can Þakarcan)
Dinamik Değişim ve Canlı Müziğin Güzelliği
(Yazan: James Boyk)
Oyunun Kuralları
(Yazan: James Boyk)
Daha İyi Ses Elde Etmek İçin 22 Öneri
(Yazan: Özhan Atalay)
Kablolar (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
LP mi, SACD mi? (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Single Ended Ampliler (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Amplikatör Klasmanları (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Dijital Bağlantılar (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Ev Sinemasında Hoparlör Yerleşimi (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Firewire Bağlantı (pdf formatındadır)
(Yazan: Tunç Bozoğlu)
Hoparlör Tekniği
(Yazan: Prof. Dr. Geylan Işık)
Ses
(Yazan: İ. Eren Başaran)

Yada aşağıdakilerin tamamını

High-End Audio Sistem Kurmak
Bütçenizi ayarlamak
Sistemi tamamen veya parça parça almak
İhtiyaçlariniza en çok uyan sistemi seçmek
Lüks parçalar - parasal karşılıkları
Bütçenizi spesifik cihazlara ayırmak
Tek bir cihazi upgrade etmek
Magazin değerlendirmelerini nasıl okumalı?
Sistem uyumu
Cihazları seçerken yapılması ve yapılmaması gerekenler
High-End Audio satıcısı ile ilişkiniz
Kullanilmis cihazlar
Ürün upgrade'leri hakkında
En iyi ses için sistem kurulumu yapmak
Cihaz seçimi konusunun özeti

Daha iyi bir dinleyici haline gelmek
Audiofil degerleri
Kritik bir dinleyici haline gelmenin tuzaklari
Sonik açiklamalar ve anlamlari
Tonal balans
Genel perspektif
Tiz
Midrange
Bass
Ses sahnesi
Dinamikler
Detay
Hiz, ritm ve zamanlama
Tutarlilik
Müzikkalite
Açiklayici terimler üzerine notlar
Kritik dinleme için düzenleme prosüdürleri
Tek sunusluk dinleme seansi (aslinda nedir?)
Kritik dinleme özeti
Seviye eslestirmesi

Odanızda en iyi sesi nasıl elde edersiniz

Hoparlörlerin yerlesimi
Hoparlör yerlesim özeti
Genel oda problemleri ve nasil müdahele edilmeli
Akustik açidan yapilmasi ve yapilmamasi gerekenler
Örnek bir dinleme odasi
Akustik teori üzerine kisa bir kurs
Dinleme odasi sekilleri- tipleri
Ebadsal oranlari optimize etmek
Duragan ses dalgalari
Yankilanma
Çok para harcayarak bir dinleme odasi yapmak
Dinleme odasini izole etmek
Gelecek için bir umut: DSP oda akustigi düzenlemesi
Akustik düzenleyiciler için görüsler
Final notu

Preamfiler
Genel görüs ve terminoloji
Preamfi nasil seçilir?
Ne için dinlenecek?
Lambali- transistörlü karsilastirmasi
Line- stage preamfi
Phone- stage peamfi
RIAA esitlemesi
Phono kati kazanci
Kartus yükleme
Pasif seviye kontrolleri: sisteminiz için dogru mu ?
Preamfi nasil çalisir?
Dengelenmis (balanced) ve dengelenmemis (unbalanced) preamfiler
Preamfi spesifikasyonlari ve ayarlari
Gelecegin preamfisi

Power amfiler
Genel bakis ve terminoloji
Power amfi nasil seçilir?
Ne kadar güce ihtiyaciniz var?
Güç siniflandirilmasi
Neden amfi çikis akimi önemlidir?
Güç siniflandirilmalarini karsilastirirken neye bakmali?
Neden amfi gücü hersey demek degildir?
Diger power amfi faktörleriü
Lambali- transistörlü karsilastirmasi
Dengelenmis (balanced) girisler
Köprüleme
bi- amping (ikili amfileme)
Ne için dinlenilecek?
Bir power amfi nasil çalilir?
Güç kaynagi
Giris ve sürücü katlari
Çikis kati
Lambali power amfi nasil çalisir?
Power amfi spesifikasyonlari ve ölçümler

Hoparlörler
Giris ve genel bakis
Hoparlörler nasil seçilir?
Hoparlörler seçimindeki diger ana hatlar
Dogru hoparlörü bulmak- almadan önce !
Ne için dinlenilecek?
Hoparlör tipleri ve çalisma sekilleri
Dinamik sürücü
Manyetik planar transducer
Elektrostatik sürücü
Serit ve elektrostatiklerin kutupsal radyasyon sablonlari
Hoparlör içerikleri
Açik baffle
Reflex yükleme
Pasif yayicilar
Sinyal hatti yüklemesi
Isobarik yükleme
Sinirli baffle
Sistem
Rezonans
Crossover’ lar
Subwoofer’ lar
Subwoofer teknik özeti
Hoparlör standlari
Hoparlör spesifikasyon ve ölçümleri
Hoparlör problemleri
Final notu

Dijital Kaynaklar: CD Player’ lar, Digital Prosesörler ve CD Transport’ lar
Genel bakis ve terminoloji
Digital kaynak nasil seçmeli?
Ne için dinlenecek?
CD Transport
CD Transport nasil çalisir?
Digital Prosesör
Digital prosesör’ ün özellikleri
Digital prosesör nasil çalisir?
Balans çikislar : neden esit olarak üretilmiyorlar?
-S/ PDIF Arayüzü
Digital interkonnektler
s/pdif arayüzü nasil çalisir?
S/ PDIF arayüzündeki jitter
Jitter düsürücü cihazlar
Alternatif digital teknolojiler
1 bit DAC’ lar
Geleneksel dijital filtreler
I 2 S bus
Digital kayit cihazlari
Digital ses teypi
Mini disc
Digital kompakt kaset
Cd-R
Cd-Rw
Digital Spesifikasyonlar ve ölçümler

Pikaplar
Genel bakis
Sistem hiyerarsisi, neden pikap bu denli önemlidir?
LP playback sistem nasil seçilmeli?
Ne için dinlenilecek?
LP front end seçerken dikkat edilecek teknik konular
Pikaplar
Taban ve plinth
Süspansiyonlu ve sabit pikaplar
Alt tabaka ve tasiyici montaji
Alt tabak koruyuculari, kiskaçlar ve vakum baski sistemleri
Sürücü sistem
Kol
Phono kartusu
Moving- magnet ve moving -coil kartuslar
Stylus sekilleri ve cantilever malzemeleri
LP playback sistem kurulumu

Radyo
Genel bakis
Radyo nasil seçilir?
Ne için dinlenecek?
Radyo spesifikasyonlari ve ölçümleri
Digital ses yayimciligi

Hoparlör kabloları ve ara kablolar
Genel bakis ve terminoloji
Kablo ve interkonnekt nasil seçilir?
Kablo ve interkonnektlere ne kadar harcama yapmalisiniz?
Ne için dinlenecek?
Baglanti noktalari ve kablo uçlari
Bi-wire hoparlör kablolari
Balans ve unbalans hatlar
Digital interkonnektler
Kablo ve interkonnekt çizimleri
Konduktörler
Dielektrik
Uçlar
Geometri
Kablo ve interkonnekt spesifikasyonlari
Power amfi ve hoparlör arayüzlerindeki kablolar
Kablo ve interkonnektlerden en iyi sesi almak

High End Audio aksesuarları
Aksesuar nasil seçmeli?
Stand ve raflar
Titresim kontrolü ve izolasyon aksesuarlari: çiviler, ayaklari ve koniler
AC güç sartlandiricilari
AC güç kablolari
CD islemcileri
LP aksesuarlari
Pilak temizleme makinalari
Stylus temizleyicileri
Diger aksesuarlar
Kablo güçlendiricileri
Kartus miknatis önleyicileri
FR Filtreleri
Kontackt temizleyicileri
Tüp damperleri
AC polarite test edicileri
AC “ aldatici” fisler
Topraklama izolatörleri
Hoparlör için titresim emiciler
Voodo aksesuarlari

Ev sineması sistemlerin ses
Giris
Dolby surround ve dolby pro logic
Surround kanal metodlari
Diger açilardan dolby surround
Dolby pro logic’ in dolby surround’ dan farki nedir?
Dolby surround dekoder’ leri ve ev sinemasi için power amfiler
Ev sinemasi için hoparlör subwooferlar
Ev sinemasi için ses sistemi kurulumu
Kaynak parçalar ve yazilim
THX Standardi
Gelecegin ev sinemasi:

Ses ve işitme duyusu
Giris : Ses nedir?
Süre ve frekans
Dalgaboyu
Evre
Kesin polarite
Komplex dalgalar
Petek filtrelemesi
Absorb, yansima ve yayinim
Kirilim( difraksiyon)
Desibel
Frekans, gürültü ve esit gürültü sekilleri önemli filtreler
Müzigin dinamik dogasi
Yer tayin etme, yer saptama
Diger fizik- akustik olaylar
Final notu

Ses ve elektronik esaslar
Voltaj, akim, rezistans ve güç
Ohm kanunu
Paralel devreler
Alternatif akim (AC)
Elektromanyetic induksiyon, indükleyixi ve kapasitans filtreler
Empedans
Hoparlör evre açisi
Kapasitör tipleri

Bir audio cihazının anatomisi
Güç kaynagi
Amfi devreleri
Amfi sapmasi
Lambali amfiler
Operasyonel amfiler
Digital elektronikler

Dijital sesin esasları
Giris
Ikili (binary) numara sistemi
Örnekleme ve ölçümleme (niceleme)
Örnekleme frekansi,
Nyquist Teoremi
Ölçümleme
Dither
Digital ses bellegi
Hata düzeltme
Digitalden analoga degistirme (çevirme)
Açiklamali jitter
Digital sinyal yöntemleri (DSP)
DSP tabanli oda hata düzeltimi
Profesyonel ses sistemlerinde DSP
Digital ses’ te yeni hedefler

Senden tek ricam kaynak belirtmen, o zaman belki yeni yazılar çevirmek ,derlemek ve yazmak için bir hevesimiz olur.

shebumi

Yüzbaşı

510 Mesaj

Tüm Başarılarını Gör

Ülkemizde pek çok konuda olduğu gibi malesef hifi sektöründe de doğru kabul edilen pek çok yanlış klişe vardır.En çok tekrar edilen ve kabul gören bazıları:

Anfin kaç wattsa speakerın wattı ondan %50 fazla olsun ki yanmasın.

Speakerın wattı ne kadar fazla ise o kadar çok ses çıkartır.

Çok yollu speaker daha iydir.

Florstend speaker bookshelf speakerdan daha iyidir.

Eski cihazlar şimdikilerden çok iyi idi.Nerde o eski ampli ve receiverlar!

Speaker ne kadar büyükse o kadar iyi.

Bazı speakerlar bazı müzik türlerinde iyidir diğer türlerde kötüdür.

Bu klişelerin çoğu malesef yetersiz satıcılar tarafından uyduruldu ve konu hakkında yeterli bilgisi olmayan tüketiciler tarafından gerçek kabul edildi.Malesef hepsi nerede tamamiyle yanlıştır.Şimdi kısaca sıradan gidelim.Eğer merak ettiğiniz konuda daha detaylı bilgi isterseniz yazın.Şimdilik teknik detaylara girmeden kısaca özetleyeceğim.

Anfin kaç wattsa speakerın wattı ondan %50 fazla olsun ki yanmasın.YANLIŞ !
AKSİNE AMPLİ NE KADAR GÜÇLÜ OLURSA SPEAKERI O KADAR İYİ KONTROL EDER.O YÜZDEN ÖZELLİKLE 90 dB VE ALTINDA MÜMKÜN MERTEBE GÜÇLÜ AMPLİ SEÇMEKTE FAYDA VARDIR.

Speakerın wattı ne kadar fazla ise o kadar çok ses çıkartır.YANLIŞ !
WATT BİR ENERJİ BİRİMİDİR.MEKANİK BİR ARAÇ OLAN SPEAKERIN BİRİM ZAMANDA HARCADIĞI ENERJİYİ İFADE EDER.SPEAKERIN ÜRETTİĞİ SESİN ŞİDDETİ dB CİNSİNDEN GÖSTERİLİR.HER 3 dB SES ŞİDDETİ %10 ARTAR.

Çok yollu speaker daha iydir.YANLIŞ !
TEORİK OLARAK SESİN TEK BİR NOKTADAN ÇIKMASI DAHA İYİDİR.CABASSE, TANNOY, KEF, MENGER,LOTH GİBİ MARKALAR BU TEKNOLOJİYİ GELİŞTİRİYORLAR AMA HENÜZ TAM ANLAMIYLA KUSURSUZ BİR SİSTEM YAPILAMADI.O YÜZDEN HALA ÇOK YOLLU SİSTEMLER KULLANMAK ZORUNDA KALIYORUZ.ÜNİT SAYISI NE KADAR FAZLA OLURSA O KADAR FREKANS,CROSSOVER,FAZ KAYMASI,FAZ KIRILMASI GİBİ SORUNLAR ARTAR.

Florstend speaker bookshelf speakerdan daha iyidir.YANLIŞ !
İYİ SPEAKER KÖTÜ SPEAKER VARDIR.İYİ BİR BOOKSHELF KÖTÜ BİR FLORSTAND DEN DAHA İYİ ÇALAR VE DAHA FAZLA BAS ÜRETEBİLİR.AYRICSA ÖZELLİKLE BİZİMKİLER GİBİ UFAK VE ORTA BOY SALONLARDA SAHNE VE İMAJ ÜRETMEKTE DAHA BAŞARILARDIR.

Eski cihazlar şimdikilerden çok iyi idi.Nerde o eski ampli ve receiverlar! YALAN !
O GÜNLERDE BULUNAN AZ SAYIDAKİ MARKALAR ANCAK BUGÜNKÜ HİGH END MARKALARLA KARŞILAŞTIRILABİLİR.ÖRNEĞİN 1957 SENESİNDE SCOTT AMPLİ 250 USD YE SATILIRKEN 57 MODEL CHEVROLET İN FİYATI 1000 USD NİN ALTINDAYDI.O ZAMANIN 250 DOLARI BUGÜN YAKLAŞIK 3000 DOLAR EDİYOR.YANİ O TARİHLERDE SATIŞ FİYATI 250 DOLAR OLAN TECHNİCS BİR AMPLİ VEYA RECEİVERI BUGÜNKÜ 3000 DOLARLIK BİR AMLİ İLE KIYASLAYABİLİRSİNİ, 300 EUROLUK YENİ BİR TECHNİCS AMPLİ İLE DEĞİL.AYRICA BU KLİŞEYE YURT DIŞINDA 50-100 DOLARA SATILAN ESKİ CİHAZLARA BİNLERCE DOLAR ÇEKEN SATICILARIMIZIN DA KATKISI ÇOKTUR.

Speaker ne kadar büyükse o kadar iyi.YANLIŞ !
GELİŞEN TEKNOLOJİLER,YENİ MALZEMELER, GELİŞMİŞ ÜRETİM TEKNİKLERİ ARTIK HACİM İHTİYACINI İKİNCİ PLANA İTTİ.

Bazı speakerlar bazı müzik türlerinde iyidir diğer türlerde kötüdür.YANLIŞ !
BİR SPEAKER İYİ İSE HER TÜR MÜZİKTE İYİDİR.KÖTÜ İSE KEZA GENE HER TÜR MÜZİĞİ KÖTÜ ÇALAR.BU İNSANLARIN BEKLENTİLERİ VE DİNLEME ALIŞKANLIKLARI İLE İLGİLİ BİR ÖNYARGIDIR.ÖRNEĞİN ROCK MÜZİĞİ OLMASI GEREKENDEN YUMŞAK ÇALAN BİR SPEAKER JAZZ VEYA KLASİK MÜZİĞİ DE OLMASI GEREKENDEN YUMŞAK ÇALAR Kİ BU İSTENE BİR ŞEY DEĞİLDİR VE BU SPEAKER İÇİN YUMŞADEĞİL KÖTÜ TANIMLAMASI YAPMAK GEREKİR.BU ARADA ŞUNU BELİRTEYİM EN ZOR MÜZİK TÜRÜ KLASİKTİR VE KLASİK MÜZİĞİ DOĞRU ÇALABİLEN BİR SPEAKER HER TÜR MÜZİĞİ ÇALABİLİR.

HOPARLÖR SEÇİMİNDEKİ YANSIMA

1. HOPARLÖR SEÇERKEN

Dikkat! Hoparlör seçimi, ses düzeneğinizin genel niteliği açısından büyük önem taşıdığından, vereceğiniz en önemli kararlardan biridir.
Sizin için en uygun olduğunu düşündüğünüz seçenekleri belirledikten sonraki aşamalarda yapmanız gerekenlerse, ürünlerin teknik özelliklerini incelemek ve benzer (mümkünse aynı) ortamlarda bunları dinleyerek birbirleriyle kıyaslamanızdır.

Ürünlerin teknik özelliklerini incelerken aşağıdaki noktalara dikkat etmeniz sağlıklı bir değerlendirme yapabilmeniz açısından önemlidir:

 Bir hoparlörün teknik özellikleri birbirinden bağımsız olarak yapılan hesaplamalar ve ölçümlerin sonuçlarını yansıtmaktadır, ancak hiçbir şekilde ürünün üretmekte olduğu sesin niteliği konusunda bir fikir veremeyecekleri unutulmamalıdır.

 Kullanılan ölçüm teknikleriyse sadece üreticiden üreticiye farklılıklar göstermekle kalmayıp, bazen de ölçüm sonuçları farklı üreticiler tarafından farklı şekillerde ifade edilebilmektedir.

Örneğin: iki faklı hoparlör için belirtilen 93 dB değeri tek başına hiçbir anlam ifade edemeyebilir. Çünkü, 93 dB değeri, belli bir sürüş gücünün sonucu olarak (genellikle 1 Wat), hoparlörün ürettiği ses şiddetinin hoparlör ekseni üzerindeki bir mesafeden ölçülmesiyle elde edilmiştir. Ses şiddeti uzaklığın karesiyle orantılı olarak değiştiğinden, 1 metrelik mesafeden yapılan ölçümde 93 dB seviyesine ulaşan bir hoparlör, aynı değerin 0.5 metreden ölçüldüğü diğer hoparlörden dört kat daha verimlidir. Sizin de göreceğiniz gibi, her iki hoparlörden de herhangi bir dinleme seviyesindeki aynı şiddetteki sesi elde edebilmek varsayımıyla yola çıktığımızda, bu hoparlörlerden biri için 25 Wat’lık bir yükseltici kullanmamız yeterliyken, aynı seviyeye ulaşabilmek için diğer hoparlörü 100 Wat’lık bir güçle sürmeye ihtiyaç duyacağımız ortaya çıkmaktadır.

İlerleyen bölümlerde farklı üreticiler tarafından sunulan çeşitli çizim ve eğrileri nasıl yorumlayıp karşılaştırma yapabileceğimizi göreceğiz.

Ancak, bu aşamaya geçmeden önce bazı temel noktaları açıklığa kavuşturmamız gerekmektedir:

 Hoparlörün ne kadar güçle sürülebildiğinin ürettiği sesin niteliği ve ses şiddetinin seviyesiyle (sound pressure level) uzaktan ya da yakından bir ilgilisi yoktur.

 Yükseltici ile hoparlör fiyatının arasındaki oran belirleyici olmamalıdır. Bütçe açısından olaya yaklaşırken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta: bütünü oluşturan her bir bileşenin hoparlörümüzün niteliği ve mizacına uygun olarak seçilmesi olmalıdır.

 Aynı kural, mevcut düzeneğimizde bir değişiklik yapmayı düşünmemiz durumunda da geçerlidir. Yeni bir cihaz alırken onun bireysel beceri ve niteliklerinin yanında, düzeneğimizdeki diğer mevcut bileşenlerle birlikte nasıl bir sonuç vereceği de dikkate alınması gereken önemli bir noktadır. Aksi takdirde aldığımız bu yeni cihaz kendi başına ne kadar iyi olursa olsun, toplamda elde edeceğimiz sonuç hayret verecek kadar olumsuz olabilir.

 Sürücü birimlerin sayısı hoparlörün niteliği ve becerisi açısından belirleyici değildir.

 Kimi kuramların, hangi değerlendirme yönteminin geçerli olup olmadığına bakmaksızın, ürünün iyi özellikleri vurgularken diğer can alıcı noktalardaki ölçümleri ihmal edebilecekleri unutulmamalıdır.

Örneğin: ani atı (pulses) incelemek üzere yapılacak bir çalışmanın atı aralıkları ve atı frekanslarının bilinmeksizin/dikkate alınmaksızın yapılması gibi. Konuyla ilgili daha detaylı bilgiyi “Atı cevabı (pulse response)” başlığı altında bulabilirsiniz.

 Pek çok iştah kabartıcı kuramsa, sadece temelinde yatan varsayımları kabul etmemiz durumunda geçerli olabilmektedir. Ne yazıktır ki, ürün tanıtımlarında bu tip kuramlarla sıklıkla karşılaşılmakta, ancak bu yapılırken kuramın dayandırıldığı varsayımın geçerliliğindense hiç bahsedilmemektedir.

Örneğin: bir hoparlörün direnci frekansa bağlı olarak değişim gösterdiğinden, hoparlör direnci mutlak kabul edilmeksizin, seçici filtrenin (crossover filter) başlangıç noktasının/noktalarının kesin olarak belirlenebilmesine imkan yoktur.
2. KAYNAĞINDA MÜZİK

Teknik detaylara geçmeden önce, üretilecek sesi sistemli bir şekilde incelemek konuyu daha iyi kavrayabilmemiz açısından faydalı olacaktır.

Bunu yapabilmek için de piyanoyu örnek olarak alalım. Bir çoğumuzun sesine aşina olduğu bir enstrüman olan piyano tınısal özellikleri bakımından oldukça sıra dışıdır; oldukça dinamiktir ve çok geniş bir aralıkta ses üretebilir.

İlerleyen aşamalarda incelemelerimizde kullanarak, çeşitli örnekler vereceğimiz piyano bir “baby grand” olup, bu çalışma için seçtiğimiz parça da Beethoven’nın 23 numaralı Fa minör sonatı “Appassionata”dır.

Hedefimiz gerçek hayattaki enstrümanın ürettiği ses ile bu sesin yeniden üretilmesi sırasındaki farklılıkları en aza indirmek, bir başka deyişle yüksek sadakatin (high fidelity) tanımına ulaşmaktır.

2.1. Tını (Timbre) ve Renklenme (Coloration)

Resim 1

Yukarıdaki notalardan da görüleceği üzere, piyanist ilk iki notayı aynı anda çalacaktır. Her iki nota da Do sesini ifade etmekte, ancak biri 261.6 Hz, diğeriyse 65.4 Hz’deki farklı oktav aralıklarında bulunmaktadırlar. Bununla birlikte, çalınacak ana sese karşılık gelen tuşlara vurulduğu anda bu seslerin yanında diğer tellerinde titreşime geçmesiyle oluşan harmonikler de meydana gelir. Harmoniklerin niteliği enstrümanın tınısal niteliğini üzerinde de önemli rol oynar; enstrümana karakterini veren, onun ne denli iyi olup olmadığı belirleyen etken budur. Harmonikler frekans aralığında 20.000 Hz’e dek ulaşırlar, harmonik bütünlüğe müdahale etmek enstrümanın tınısını bozmak anlamına geldiğinden, tınısal rengin de değişmesine (coloration) neden olur. Pek çok hoparlörün temel eksiğiyse işte tam bu noktadır.

Bu sorun insan kulağı tarafından kolaylıkla algılayabiliyor olmasına rağmen, cevap eğrisi bu sorunun varlığı hakkında ancak çok küçük bir fikir verebilir. Bu eksikliğin temelinde üretim süreci ve bu süreç boyunca gerçekleştirilen ayarlamalar yatmaktadır; renklenmenin var olup olmadığıysa ancak dinlenerek anlaşılabilir. Yüksek sadakat anlamında olaya baktığımızda sesin renklenmesi, harmoniklerin artarak ya da azalarak farklılaşması, bunun sonucunda da sesin dolgunlaşması ya da zayıflaması durumunu ortaya çıkartır. Bu aşmada şu temel noktaya dikkat etmemiz gerekmektedir: iyi tasarlanmış/üretilmiş bir hoparlör mutlak suretle etkisiz (neutral) olmalıdır. Sonuç olarak, hoparlörün sesine etki eden üretim ve tasarımla ilgili eksiklikler çıplak gözle görülemez; bir Stradivarius ve başarılı bir kopyası ilk bakışta bir birinin aynısıymış gibi görünebilirse de sesleri arasındaki fark şüphe götürmeyecektir.

Aynı durum hoparlörler için de geçerlidir. Bir hoparlörü dinlemeksizin, sadece teknik özelliklerine bakarak, ürettiği ses konusunda fikir sahibi olamazsınız; farklı ürünler arasında kıyas yapmanız gerektiğindeyse bunu mümkün ölçüde ayni cihazlar kullanarak, aynı güç seviyesi ve aynı ortamda yapmanız gerekmektedir.

2.2. Cevap Seviyesi (Response Level), Yükseklik (Height) ve Eğri (Curve)

Appassionate’ın 48. ölçüsü nispeten yüksek olan ve 1318.5 Hz’de tınlayan Fa bemol ile başlamaktadır. 48. ölçüden 50. ölçünün sonuna doğru ilerleyen 36 nota oldukça alt bir ses olan ve 58.27 Hz’de tınlayan Sol bemole kadar uzanmaktadır. Tüm bu sesler pp olarak (hafif şiddette ve aynı güçle) çalınmaktadır. Bu noktada karşılıklı olarak birbirini vurgulayan iki farklı etki ortaya çıkmaktadır.

Resim 2

İlki, Fa bemol (1318.5 Hz) ile Sol bemole (58.27) arasındaki ses seviyesi farklılığıdır. Bir piyanoda aynı güçle çalınan biri yüksek, diğeriyse alçak perdedeki iki ses, bize aynı seviyede tınlıyorlarmış gibi görünür. Gerçekteyse, insan kulağı alt ve üst seslere karşı farklı duyarlığa sahip olmasını telafi edebilmek için, alt sesler üst seslere kıyasla daha bir önem kazanır; bu farklılığın etkisini yenebilmek için enstrüman ürettiği alt sesler daha dolu ve etkili olmalıdır. Bu durum tüm enstrümantal müzikler için geçerli olup, alt ve üst sesler arasındaki farklılık 1’den 1000’e kadar değişiklik gösterebilir. Ancak elektronik müzik söz konusu olduğundaysa durum oldukça farklıdır. Doğası gereği, elektronik müzikte kullanılan enstrümanlar alt ve üst sesleri aynı başarıyla üretebilme becerisine sahiptir ve bu sesler arasındaki seviye de genellikle birbirine oldukça yakındır.

İkincisiyse, bu 36 sesin sürekliliğidir; hiçbiri bir diğerinden ne daha güçlü ne de daha zayıftır. Eğer hoparlörümüz de iyi bir cevap eğrisine (response curve) sahipse, gerçek hayatta bir enstrümanla çalındığındaki gibi (aksi durumda, eşit ses eğrisi-equivalent sound curves-, Fletcher-munson eğrisi vb. hesaba katmamız gerekmektedir), her bir ses aynı seviyede tınlayacaktır. Örneğin, eğer bu eğride 400 ve 450 Hz aralığında 4 dB’lik bir çökme, 700 ve 800 Hz arasında da 3 dB’lik bir şişme varsa duyacağımız ses de aslından oldukça farklı olacaktır. Bu varsayımda, ilk beş notanın çalınışında her şey normal seyrederken, ardından gelen üç nota iki misli daha güçlü duyulacak, takip eden dört nota tekrar normal seviyeye dönerken sonraki iki nota da iki misli daha güçlü duyulacaktır. Burada bahsettiğimiz harmoniklerden farklı bir durumdur. Böylece cevap eğrisinin ne denli önemli olduğunu ortaya çıkmaktadır; cevap eğrisi mümkün olduğunca düz olmalıdır.

 Burada muhtemelen bir hata yapılmış olmalı. Eğer cevap eğrisinde bir çökme söz konusuysa; ilk beş notanın çalınışında her şey normal seyrederken, ardından gelen üç nota iki misli daha güçlü duyulacak, takip eden dört nota tekrar normal seviyeye dönerken sonraki iki nota da iki misli daha zayıf duyulacak olsa gerek.

Modülasyon ve tını ise tek ölçüt değildir. Az evvel ses şiddet seviyesinden bahsetmiştik: şu andaysa dinlediğimiz müzik parçasının aynı ses seviyesindeki bir dizi nota şeklinde tınlamaktan çok uzakta olduğu görülmektedir.

2.3. Dinamikler (Dynamics)

Appassionata’nın güzelliği ve canlılığı bir dizi dingin ve şiddetli bölümün varlığından kaynaklanmaktadır. Ona karakterini veren bu ani farklılıklar olmasaydı bu müzik parçası oldukça donuk ve ilgi çekmekten uzak olurdu. Müzik düzeneğimiz de müzikteki bu değişimlere sadık kalarak takip edebilecek beceride olmalıdır; hem “ppp” bölümleri olması gerektiği gibi normal seviyede ve sakince, hem de “ ff” bölümleri gerekli canlılık ve zenginliği vererek çalabilmeli ve bunu her ses seviyesinde koruyabilmelidir. Müzikteki bu iniş çıkışlarsa dinamik (dynamics)olarak adlandırılır.

Resim 3

Detaylara geçmeden önce, elimizdeki notaları ve piyanoyu ve hoparlörlerimizi bir kez daha karşılaştıralım.

Son ölçülerde piyanist üç notaya doğru yavaş yavaş yaklaşmaktadır: Re bemol, La bemol ve Do notaları ppp olarak gayet yumuşak olarak çalınmaktadır. 6 ölçü öncesinde ppp olarak çalınan notalarla şiddetli çalınan akorlar arasına çok büyük bir farklılık vardır. Piyanist piyanonun tuşlarına acımasızca saldırırken, tuşlara bağlı çekiçler hareket ederek telleri vurduğunda son derece şiddetli bir ses oluşur. Oluşan bu sesin ortalama seviyeyse oldukça önemlidir. Bunun yanında, sesin ilk oluştuğu anda meydana gelen ve uç güç (peak power) olarak adlandırılan, çok kısa ancak oldukça şiddetli olan bir diğer oluşum da bizler için çok önemlidir. Bu etki bir enstrümanla oluşturulan tüm seslerin ayrılmaz bir parçasıdır, ppp‘den ff‘ye kadar her vurgu tipi için geçerlidir ve o olmaksızın ses son derece zayıf tınlayacaktır. Her bir nota, her bir akor bir ortalama ve uç enerji bileşiminden oluşur.

Peşi sıra ff ve ppp olarak ilerleyen bir müzik kaydı düşünelim. Eğer müzik dinleme düzeneğimiz en uç noktada oluşan en yüksek ses seviyesini karşılayabiliyorsa dinamiklerle ilgili bir sıkıntı gözlemlemeyiz ve müzikteki değişimleri olması gerektiği gibi duyarız. Fakat eğer bu kabiliyetten yoksunsa, o zaman uç seviyeler kaçınılmaz olarak yuvarlanacaktır. Genellikle yüksek ses seviyelerinde müzik dinlerken karşılaştığımızda farkına vardığımız bu durum dinamiklerin öneminin altında yatan temel etkeni oluşturmaktadır. Düzeneğiniz bir müzik parçasının, ppp’den ff’ye tüm canlılığını yansıtabilecek beceriye sahip olmalıdır. Bu nedenle gerektiği anda kullanabileceği bir yedek gücün varlığına gereksinim duyar.

Eğer bu yedek güce sahip değilseniz, ne yapacaksınız? İçgüdüsel olarak sesi olması gerekenden daha çok açacaksınız. Bu durumda ppp çalınan kısımlar olduğundan daha güçlü duyulacak, ve bu hali hazırda kendi başına ciddi bir sorunken, fff çalınan kısımların güçlü uç güç noktalarında yükselticiniz ve hoparlörünüz bu iniş çıkışları takip edememeye başlayacaktır. Sonuç olarak ses yuvarlanacak ve yükselticiniz de üstesinden gelebileceğinden daha yüksek güç seviyelerinde çalışıyor olması nedeniyle doygunluğa (saturation) ulaşacaktır. Bu durumda, er ya da geç hoparlörlerinize hasar vermek tehlikesiyle karşı karşıylasınız demektir.

Hazır göreceli ses seviyeleri, ppp, ff ve uç güçten bahsetmişken: şimdi gözümüzde bir orkestrayı canlandıralım. Örneğin: tek başına bir flüt ppp çalarken hemen iki saniye sonrasında orkestral bir patlama olduğunu varsayalım. Eğer flüt ve toplam orkestranın oluşturabileceği ses şiddeti arasındaki farkın ne kadar olabileceği konusunda bir fikriniz yoksa hem söyleyelim; flütün sesini 1.000.000 ile çarpmanız yeterli.

Ses şiddetinin tanımlanmasında çok haneli sayılar kullanmamak için logaritmik bir birim olan dB birimi kullanılmaktadır. 60 dB’lik fark yukarıda sözünü ettiğimiz 1.000.000 kat farkı belirtmek için yeterlidir.

dB’deki değişim

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 1.26 1.58 2 2.51 3.16 4 5.01 6.31 8 10

Güç oranı

dB’deki değişim

10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

10 31.6 100 116.2 1000 3162.3 10000 31622.7 100000 316227.8 1000000

Güç oranı

Tablo 1: dB ve güç arasındaki orantı ölçeği

Akustikte tüm seviye ölçümleri bir referans ile ilişkili olarak verilir. Bu referans noktası 1000 Hz frekansındaki bir sesin ortalama duyulabilme eşiğidir. Bu nedenle, 100 dB seviyesi dediğimizde: sözüne ettiğimiz ortalama eşik noktası ile 100 dB’in ses seviyesi arasındaki farkı işaret ediyoruz demektir (10.000.000.000 : 10 log, 10.000.000.000 = 100 dB). Ölçüm cihazına bağlı bir mikrofonu bir piyanonun 1 metre uzağına yerleştirip ardından piyanoda örnek sonatımızın en güçlü ve en zayıf kısımlarını çalarak parçanın ortalama ses seviyesini bulalım: ff olan bir akoru çaldığınızda 115 dB (uç) ve 103 dB (ortalama), ppp olan bir akoru çaldığımızdaysa 60 dB (ortalama) değerleri, bize bu parçanın ortalama ses seviyesinin piyanonun ortalama ses seviyesi değeri olarak kabul edilen 75 dB olduğunu göstermektedir!

Bu ölçümlerden parçanın oldukça büyük bir dinamik farklılığın içerdiğini de görmekteyiz. Aslında, kullandığımız birimin logaritmik olması nedeniyle, 60 dB ve 115 dB arasındaki 55 dB’lik fark aslında 316.000 kat olan bir farkı işaret etmektedir!

Dolayısıyla, eğer düzeneğiniz bu ani yükseliş sırasında oluşan 115 dB seviyesindeki uç seviyeyi sağlayamıyorsa keskin bir doğrulukla çalmaktan, doğal olarak da yüksek sadakat kavramından (hi-fi) bir hayli uzak olacaktır. Tekrar etmek gerekirse, bu anlık bir durumdur ve yüksek seviyede müzik dinmekte olduğumuz anlamına da gelmemektedir. Yapmakta olduğumuz şeyse, gerçek bir enstrümanın sesini tüm zenginliğiyle, ve çalındığı andaki gibi gerçek seviyesiyle, kendi evimizde yeniden oluşturmaya çalışmaktır.

2.4. Atak (Attacks) ve Atı Cevabı (Pulse Responses)

Şimdi aynı ölçümleri yeniden tekrarlayalım. Akorların çalınması sırasında oluşan anlık ani ataklardan ve uç güçlerden bahsettik. Eğer bu atakların hızını azaltırsak, seviye aynı kalsa da müzik yumuşayacaktır.

Bir zilin oluşturduğu ses kolaylıkla izah edilebilir. Ses seviyesi oldukça yüksektir (120 dB civarında). Ataksa oldukça kısadır. Eğer dinleme düzeneğimiz sinyallere cevap vermekte yavaş kalıyorsa: müzikal vurgular şiddetli gürültülere dönüşüverecek ve muhakkak ki bu durumda oluşan sesin aslıyla bir benzerliği de kalmayacaktır. Bu olgu atım cevabı (pulse response) ile açıklanır.

Bu yönde fikir edinebilmek için bir piyanoyu dinlemek bize oldukça yardımcı olacaktır. Eğer atı cevabı yeterince iyiyse her bir akorun atağı doğru şekilde hissedilecektir. Eğer kötüyse, adeta piyanonun pedalı basılı kalmış etkisine kapılırız, ancak bu etkiyi piyano değil ses düzeneğimiz yapmaktadır.

2.5. Netlik (Definition) ve Temizlik (Clarity)

Resim 3

Yukarıdaki dört ölçünün en önemli özelliği bas notalarıdır. İlk akor onbir Mi bemol eşliğinde çalınırken, ikinci akora bu sefer yine aynı sayıda ancak bir üst perdeden (octave) Mi bemol baslar eşlik etmektedir. Ardından sol elle çalınan ve oldukça alt seslerden oluşan yirmidört akor gelmektedir. İyi bir piyano tüm bu sesleri birbirinden ayrı olarak, bir biriyle karıştırmaksızın, doğruluk ve temizlikle üretecektir.

Doğru bir yeniden üretim, tüm bu sesleri bir piyanonun ürettiği gibi yeniden üretebilmek demektir. Ve bu da ancak düzeneğimiz yeterince iyiyse mümkün olabilir. Eğer cevap eğrimiz La bemol civarına (51.9 Hz) kadar inebiliyor ve de hoparlörümüz gerektiği gibi imal edilmişse duyacağımız ses de net ve temiz olacaktır.

Aksi durumda, eğer cevap eğrimizin alt frekanslarında bir sorun varsa, bu frekans aralığına yakın olan sesleri büyük ölçüde etkileyecek, sesler birbirlerine karışmaya başlayacak ve duyacağımız şey anlaşılmaz bir uğultudan farklı olmayacaktır.

Aynı durum kontrbas dinlerken de geçerliliğini korumaktadır. Pek çok hoparlör Georges Brassens’in eşliğini gürültüler arasında kaybolmaya mahkum ederken, iyi bir düzenekte Pierre Nicholas’ın eşlikleri tüm ihtişamıyla ortaya çıkacaktır.

2.6. Dinleme Odasının Etkisi ve Yansı (Reverberation)

Şimdiye kadarki incelemelerimizde müzik dinlediğimiz odanın etkilerinden bahsetmedik. Bilindiği üzere her oda kendine has bir akustik mizaca sahiptir. Bu ise odanın boyutlarına, duvarlarda, tavanda, zeminde kullanılan malzemelere, oda içindeki eşyalara ve bunların düzenine bağlıdır.

Piyanonun sesi tüm oda boyunca ilerler ve aynı zamanda ortamdaki her şey tarafından da yansıtılır. Ayrıca kaynak sese etki eden yansı durumu da söz konusudur.

İlk bakışta, bir enstrümanın gerçek sesini kaydedebilmek için, sesin daha sonra yeniden üretileceği odada kayıt yapmak bir çözüm olarak akla gelebilir. Ancak bu her şeyi daha da olumsuz yönde etkileyecektir. Çünkü, kaydın çalınması esnasında odada oluşacak yansı, kayıt sırasında mikrofonla alınan ilk yansının üzerine binecek ve ses aslından daha da uzaklaşacaktır. Çözümse kaydı düşük yansı üreten etkisiz (neutral) bir odada yapmaktır. Bu ortama önceden piyanonun olduğu yere, hoparlörlerimizi yerleştirmemiz durumunda, piyanodan ve hoparlörlerden duyduğumuz sesin neredeyse aynı olduğunu görürüz.

Bu arada, Dusseldorf’da 1969 yılında düzenlenen Hi-Fi fuarında gerçekleştirilen benzer bir deneyden de söz etmek faydalı olacaktır. Konser dünyadaki en kaliteli yüksek sadakati gösterebilmek amacıyla düzenlenmişti. Bu amaçla Hi-Fi enstitüsü yalnızca dört müzisyen eşliğiyle Mendelsshon Octet konseri sunmaya karar verdi. Konser sırasında, ilk olarak önceden kaydedilmiş olan dört bölüm bir çift hoparlör tarafından, ardından da diğer dört bölüm de müzisyenler tarafından çalınarak salondaki dinleyicilere dinletildi.

Deney sonundaysa, dinleyiciler kayıt ve canlı müzik arasında hiç bir fark göremediklerini belirtmişlerdir.

2.7. Özet

Örnek olarak seçtiğimiz sonatla yaptığımız dinlemeler ve deney sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşmaktayız:

Üretilmesi gereken frekans aralığı: 60 – 20.000 Hz’dir.
Bas - tiz oranı: 1 - 1000
Ortalama ses seviyesi: 75 dB (1 metreden)
ppp bölümler için ortalama ses seviyesi: 60 dB
ff bölümler için ortalama ses seviyesi: 103 dB
ff bölümler için uç güç seviyesi: 115 dB

3. HOPARLÖR CEVABI (SPEAKER RESPONSE)

Bu bölümde hoparlör ve yükselticimizin kaydettiğimiz piyano sesi üzerindeki etkilerini inceleyeceğiz.

Bu sırada her bir etkinin ölçüm sonuçlarından faydalanacağız. Elde edilen tüm sonuçlar hoparlör hakkında bir fikir edinmemizi sağlayacak ve aynı zamanda da dinleyeceğimiz sese nasıl etki edeceğini gösterecek.

3.1. Tını (Timbre) ve Renklenme (Coloration)

Hoparlörün cevap eğrisi ve diğer teknik özellikleri renklenme konusunda bize ancak çok küçük bir fikir verebilir.

Hoparlörleri denerken bunu aynı güç seviyesinde yapın ve üst sürücü birimlerin kulak hizanızda olmasına özen gösterin.

İnsan sesi iyi bir deney malzemesi olmakla birlikte, piyano ve keman gibi enstrümanları dinlemek de son derece önemlidir. Ürün tanıtımı için hazırlanmış kayıtlara pek güvenmeyin. Ayrıca harpiskord ve org gibi enstrümanlar renklenme konusunda fikir verici olmaktan uzaktırlar. Sentezleyiciler (sintisayzır/synthesizer) ve elektrik enstrümanlarla (elektrik gitar, elektrik bas vb) yapılmış kayıtlarıysa bu deney için asla kullanmayın; çünkü müziğin özel efektler içermesi, kaynak seslerin yükseltici ve hoparlör kullanılarak üretilen enstrüman sesleri olması nedeniyle, duyacağımız sesler hali hazırda renklenmiş seslerdir. Bu tip sesler diğer hoparlörler tarafından kolaylıkla yeniden üretilebilir.

 Bir hoparlörün renklendirme etkisinin var olup olmadığını anlamamanın yegane yolu, her şeyden önce dinleyicinin dinlediği enstrüman konusunda bilgi sahibi olmasıdır. Bir enstrümanın nasıl tınladığı, nasıl çalındığı ve ses kaydının nasıl yapıldığı konusunda bilgi sahibi değilsek hoparlörün becerisi konusunda da bir fikir yürütebilmemiz mümkün olmayacaktır.

Elektrikli enstrümanlar için de aynı durum geçerlidir; eğer bir elektrik gitar sesini oluşturan bileşenleri tanıyorsanız yukarıda sözü edilen tehlikelerin sizin için geçerliliği kalmayacaktır. Bu bileşenlerse kabaca şu şekilde sıralanabilir: gitarda kullanılan malzemeler, gitarın inşa tekniği, gitar üzerinde kullanılan mekanik/elektronik donanım, elektrik gitardan çıkan sinyalin gönderildiği yükselticinin tipi, kabin tipi, mikrofon tipi, mikrofon yerleşimi ve efekt birimleridir. Bunların yarattığı farkı biliyorsanız, üzerinde 1x12” sürücü olan birleşik (combo) bir lambalı yükselticiden çıkan Fender tonu ile 100 Wat gücünde bir yükselticinin sürdüğü 4x12” kabinden çıkan bir Gibson sesini birbirinden ayırt etmek için renklendirmenin varlığını sorgulamazsınız.

Kaldı ki, tüm akustik enstrümanların da kendine has bir tınısı ve rengi vardır; bu nitelik her bir enstrümanı bir birinden farklı ve özel kılan en önemli etkendir. Örneğin her ikisi de geleneksel yöntem ve malzemelerle üretilmiş olsalar da bir Martin ya da Taylor gitar birbirinden oldukça farklı tınlar. Sizin kulağınızdaki akustik gitar sesi tanımı önceden bir Taylor tarafından oluşturulmuşsa ve bir düzeneği ilk kez denerken Martin gitarla çalınmış bir kaydı dinliyorsanız düzenekte renklenme olduğu hissine kapılabilirsiniz. Tabii kayıt ve mikrofon teknikleri de işin cabası.

Peki bu iş nasıl olacak diye soracak olursanız, özetle ne akustik enstrümanlara ne de elektrik enstrümanlara renklenme olup olmadığını anlamada tek başlarına bir başvuru kaynağı olarak güvenmek yetersiz kalacaktır. Bunun tek yolu enstrüman sesini tanımaktan, çok müzik ve düzenek dinlemekten geçer.

3.2. Cevap Eğrisi (Response Curve)

Cevap eğrisi bir hoparlörün tüm frekans aralığında üretebildiği sinyal genliğinin (amplitude) görsel anlatımıdır. Bu genliğin ifadesindeyse dB (decibel) birimi kullanılır.

Frekans cevabıysa (frequency response) hoparlör tarafından üretilebilen frekansların rakamsal ifadesidir. Cevap eğrisi bazı ciddi sorunların olup olmadığını hemen görebilmemize yardımcı olur.

Örneğin: Eşit frekans cevaplarına sahip (50 Hz - 20.000 Hz, +2 dB) 50 A ve B hoparlörlerini ele alalım. Bu bilgi bize hoparlörlerin becerileri konusunda oldukça kaba bir fikir vermektedir. Ayrıca frekans cevap aralıklarının aynı olması şüphesiz A ile B hoparlörlerinin aynı olduğu anlamına da gelmemektedir. A hoparlörünün 50 Hz - 20.000 Hz aralığında düze oldukça yakın bir cevap eğrisine sahip olduğunu varsayalım:

Resim 5

A hoparlörünün Yukarıda görülen cevap eğrisine baktığımızda: yükseltici tarafından gönderilen tüm frekans aralığındaki sinyalleri üretmekte oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Hiçbir frekanstaki sapma + 1 dB’den daha büyük değildir. Bu da demektir ki hiçbir frekans olması gerektiği seviyeden 1.26 değerinden daha güçlü ya da zayıf duyulmayacaktır.

Şimdiyse B hoparlörünün cevap eğrisine bakalım:

Resim 6
Cevap eğrisinde 50 ve 20.000 Hz’deki cevabının iyi olduğu görülmekle birlikte diğer pek çok frekansta çeşitli oranlarda sapmalar da görülmektedir. Örneğin, 900 Hz’de –6 dB, 4.500 Hz’de +3 dB ve 5.500 Hz’de –5 dB’lik bu sapmalar hiç de küçümsenecek cinsten değildir. Sapmaların görüldüğü frekansların bu hoparlörün alt, orta ve üst sürücüler arasındaki ayrım (cut-off) noktaları olduğunu da hemen belirtelim.

Sonuç: B hoparlöründe 50 Hz deki sesler olması gereken seviyede duyulurken, 900 Hz’deki sesler dört misli zayıf, 4.500 Hz’deki sesler iki misli güçlü ve 5.500 Hz’deki sesler de üç misli kadar zayıf duyulacaktır. Bu nedenle de bir kayıt dinlediğimizde 900 Hz frekansında çalmakta olan bir enstrümanın sesi 4.500 Hz’ de çalmakta olan bir diğer enstrümanın sesinden sekiz kat daha düşük duyulacaktır. Tüm bunlar çizelgelerden ibaret olsa da, en fazla değişimin 1.26 oranında olduğu A hoparlörünün sesleri yeniden üretmekte diğerine kıyasla çok daha başarılı olduğunu ve bu üretim sırasında kaynak sese daha çok sadık kaldığını kolaylıkla göstermekteyiz.

3.2. Frekans Cevabı (Frequency Response)

Frekans cevabı cevap eğrisinin en düz olduğu frekans aralığının rakamsal ifadesidir. Aynı zamanda bu eğrideki sapma toleransının da en fazla ne kadar olabileceğinin de dB cinsinden belirtilmesi gerekmektedir.

 Örneğin: 20 Hz - 20 kHz, + 1 dB gibi.

Frekans aralığının uç noktalarının nerelerde olduğunu belirten frekans cevabı değerleri, bu aralıkta neler olup bittiği konusunda bizlere bir fikir vermezler. Oysa bir cevap eğrisine baktığımızda bir sorun varsa bunun nerede ve nasıl bir sorun olduğunu anlamamız oldukça kolaydır. Tabii bunu sağlıklı olarak yapabilmemiz için cevap eğrisi nasıl okumamız gerektiğini ayrıca bazı sorunları gizlemek için kullanılan bir takım hile ve oyunlardan da haberdar olmamız gerekmektedir. Örneğin: çizelgenin yüksekliğini azaltmak, çizelgenin yataydaki kayıt hızını arttırmak, çizelgenin düşeydeki kayıt hızını azaltmak, ölçüm yapılan odanın yapısıyla oynamak vb. sıklıkla başvurulan yöntemlerdir.

3.3. Konum Etkisi (Directivity)

Genellikle çok basit bir nedenden ötürü, cevap eğrisinin ölçümleri hoparlör ekseninden yapılır.

Üst sesler, alt seslerden farklı olarak, oldukça doğrusal bir yön izlerler. Bu nedenle hoparlör ekseni cevap eğrisinin en iyi olduğu noktadır, bu eksenin dışına çıktığımızda bu durum tam tersine dönmektedir.

Resim 7
Sonuç: Hoparlörler yerleştirilirken eksenleri, yukarıdaki şekilde de görülebileceği gibi, dinleme konumumuzla çakışacak şekilde yerleştirilmelidir.

Örneğin: Bir hoparlörün 0, 30 ve 45 derece konumlarından ölçülecek cevap eğrisinin sonuçlarına bakalım. 50 Hz’in her üç konumda da frekans cevabı 0 dB olarak ölçülürken, 15.000 Hz’in frekans cevabı 1 derecede 0 dB, 30 derecede -3 dB, 45 derecede de -6 dB olacaktır.

Resim 8

0 derecede 50 Hz ile 15.000 Hz’i aynı seviyede duyarken, 30 dereceden alt seslere kıyasla üst sesleri neredeyse yarı yarıya azalmış olarak, 45 derecedense dörtte bir oranında azalmış olarak duyarız. Eğer üç kişiyi aşağıdaki şekildeki gibi konumlandırır ve bir müzik dinletirsek, A her sesi aynı seviyede duyarken, B ve C sadece hoparlör tarafından üretilen üst frekansları duyabilecektir.

Resim 9

3.3.1. Hoparlörler ve Konum Etkisi

Resim 10

Konum etkisi üst frekanstaki seslerin dalga boylarının daha kısa olmasından kaynaklanmaktadır (örneğin: 10.000 Hz’in dalga boyu 3.5 cm dir). Hoparlörün zarı (diaphragm) titreşerek ses dalgalarını havaya yayar ve bizim duyduğumuz da bu titreşimlerin toplamıdır.

Şimdi yukarıdaki şekle bakalım:

Kulağımız C noktasında bulunmaktadır. AC ve BC uzaklıklarıysa birbirine eşittir. A ve B’den çıkan seslerdeyse, sinüs dalgasının farklı noktalarında olmalarından dolayı, bir faz kayması söz konusudur. Bu nedenle bir birlerini etkisiz kılarlar ve C noktasından duyulamazlar. Üst frekanslardaki seslerin dalga boylarının oldukça kısa olması bu durumun üst frekanslar üzerinde daha fazla etkili olmasına neden olur. Bu da bize hoparlörlerin ve sürücü birimlerin konum etkisinin neden üst frekanslarda daha baskın olduğunu açıklamaktadır.

Ayrıca bu durum frekans yükseldikçe sürücü birimlerin neden giderek daha da küçüldüğünü de izah etmektedir. Ek olarak, girişimin artması durumunda konum etkisinde de artış olacağından, aynı frekans diliminde birden fazla sürücü birim kullanmanın ne denli yanlış bir yaklaşım olduğunu da kolaylıkla söyleyebiliriz (bazı özel durumlar hariç).

Bu nedenle de üreticilerin pek çoğu konum etkisi azaltılmış üst ses sürücüleri üretmeye çalışmaktadır. Ne yazık ki, bu üreticilerin tüm çabaları ve geliştirme çalışmaları pek çok açıdan eleştiriyi hak etmektedir. Bu ürünlerin verimleri çoğu zaman oldukça düşüktür ve genellikle sahip oldukları konum etkisi iyi imal edilmiş tipik koni sürücülerden daha kötüdür.

3.4. Temel Hoparlörler Tipleri

A. Elektrostatik (Electrostatic) Hoparlörler

Temel Mantık: Geniş, hafif ve dayanıklı büyük bir yüzeyin elektrik alanla sürülmesi.
Artıları: Zarın (membrane) büyüklüğü sayesinde her bir nokta aynı anda hareket edebilir. Hafif zar daha hızlı çalıştığından yeniden üretim için büyük fayda sağlamaktadır.
Eksileri: Büyük alan konum etkisinin artmasına sebep olur. Çeşitli noktalar arasında oluşan önemli miktardaki girişim hız açısından kazanılan tüm artıları ortadan kaldırır.

B. Şerit (Ribbon) Hoparlörler

Temel Mantık: Bir şeridin manyetik alan vasıtasıyla sürülmesi.
Artıları: Elektrostatik hoparlörlerle aynı artılara sahiptir.
Eksileri: Çok düşük verimle çalıştıklarından boru (horn) tipi birimlerle birlikte kullanılmak zorundadır. Bu birliktelikse problemlerin ikiye katlanmasına sebep olur: şeridin biçimi ve borunun imalatı.

C. Kristal (Crystal) Hoparlörler

Temel Mantık: Elektriksel yüklenme sonucu piezo-elektrik kristalin biçim değiştirmesi.
Artıları: Oldukça düşük atalet. Üretim masraflarının düşüklüğü.
Eksileri: Oldukça düşük verim: zar ve boru kullanımıyla verimi arttırmak mümkün olsa da bu sefer de mevcut sorunların üzerine bir de bunlar eklenir.
C. Konik Zarlı Dinamik Hoparlörler (Dynamic Speaker with Cone Diaphragm)

Temel Mantık: Bobin ve mıknatıstan oluşan bir motorla (sürücü) koninin sürülmesi.
Artıları: En yaygın kullanılan ve bu güne dek üzerinde en çok araştırma yapılmış tiptir. Özenle tasarlanmış örnekler mükemmelliğe oldukça yakın sonuçlar verebilirler (Belirtmek gerekir ki, iyi bir koni üst ses birimi kimi kubbe tipi birimlerden genellikle daha iyi sonuç vermektedir).
Eksileri: Üst seviyelerdeki konum etkisi yüksektir.

C. Küresel Zarlı Dinamik Hoparlörler (Dynamic Speaker with Dome Diaphragm)

Temel Mantık: Bir motor (coil magnet) tarafından sürülen küresel biçimli bir zar içerirler.
Artıları: Küresel biçim çok geniş bir dağılım alanına ulaşabilmek açısından büyük fayda sağlamaktadır. Yüzey alanının çok küçük olması sayesinde üst seslerde oluşabilecek girişimler en aza indirgenebilmektedir.
Eksileri: En etkili yapısal biçimin tasarımı ve malzeme teknolojisine yönelik ciddi araştırma/geliştirme faaliyetleri gerektirmektedir. Zaman zaman verim konusunda sorunlar yaşanabilir.

3.5. Verim

Bir hoparlörün verimi elektriksel gücün bir sonucu olarak ortaya çıkan ses güç seviyesi (sound pressure level) olarak ifade edilir. Belirli bir elektriksel güç karşısında elde edilen ses güç seviyesindeki artış aynı zamanda verimin de artması anlamına gelmektedir.

Verim dB cinsinden ölçülür. Bu ölçümse, ölçüm cihazına bağlı bir mikrofonun hoparlör ekseninde belirli bir mesafeye (genellikle 1 metre) konularak gerçekleştirilir.

Örnek olarak ele aldığımız sonat çalınırken yaptığımız ölçümler bize aşağıdaki sonuçları vermektedir:

ppp: 60 dB
Ortalama ses şiddeti seviyesi: 75 dB
ff: 103 dB
Uç güç: 115 dB

Dinlemekte olduğumuz sistem eğer ortalamada 103 dB ve uç güç olarak da 115 dB ses şiddeti seviyesi üretebiliyorsa piyanodan kaydettiğimiz sese sadık (hi-fi) bir yeniden üretim gösterebiliyor demektir.

 Buradaki açıklamaya bir miktar ekleme yapabiliriz: Sadık bir yeniden üretimden bahsederken, yukarıdaki verilerden yola çıkarak, sistemin ortalama ses seviyesi ölçüm değeri olan 75 dB seviyesini üretirken ölçüm değerlerinin alt ve üst uçlarına ulaşabilmek konusunda da aynı başarıyı tekrarlaması gerekmektedir.

Uygulamada hoparlörümüzün bunu başarıp başaramadığını nasıl anlayacağız?

Bir hoparlörün teknik değerleri verilirken verimi aşağıdaki şekilde gösterilir:

Verim: 1 metreden 1 Wat’da 95 dB (95 dB for 1 Watt at 1 metre)

Bu tanım: yükseltici 1 Wat güç üretirken, hoparlöre 1 metre mesafeden ölçülen ses şiddeti seviyesinin 95 dB olduğu anlamına gelmektedir.

Üretilmesi istenen dB ile güç seviyesini arasındaki oransal ilişkiyi gösteren aşağıdaki ölçek bu konuyu daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır. Üst sıra dB seviyesindeki değişimi alt sıraysa bu değişimi gerçekleştirebilmek için gereken güç oranını göstermektedir.

dB’deki değişim

10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60

10 31.6 100 116.2 1000 3162.3 10000 31622.7 100000 316227.8 1000000

Güç oranı
Tablo 2: dB ve güç arasındaki orantı ölçeği

Örnek: 95 dB verimindeki bir hoparlörle 105 dB ve 115 dB ses şiddeti seviyesine ulaşmak için ihtiyaç duyacağımız yükseltici gücüne belirlemeye çalışalım.

Öncelikle elde etmek istediğimiz ses şiddeti seviyesiyle hoparlörümüzün verimi arasındaki farkı hesaplayalım:

103 dB – 95 dB = 8 dB

8 dB’in güce olan oranı 6.31 olduğundan: 1 metreden bu seviyede duyulacak bir ses üretebilmek için ihtiyaç duyacağımız güç 6.31 Wat’tır. Aynı işlemleri 115 dB için uyguladığımızdaysa 20 dB’lik artışı yapabilmemiz için gereken değerin 100 Wat olduğunu görürüz.

Yukarıdaki veriler sayesinde sürekli güç (continuous power) ve uç güç (peak power) arasında temel farkı da şu anda görmüş oluyoruz.

İyi bir yükseltici rms (root-mean-square) gücünün (etkin güç seviyesi-effective power) üç katını üretebilmelidir (pek çok yükseltici bu değerin sadece iki katına ulaşabilmekteyken, bazı yükselticiler dört kata varan bir verim sergileyebilmektedir).

Söz konusu uç güç piyano ff vurgusuyla çalınırken çekiçlerin tele vurduğu anda ortaya çıkan anlık bir durumdur. 95 dB verimindeki bir hoparlörü süren ve rms gücü 35 Wat olan bir yükseltici ff vurgunun 103 dB ortalama seviyesiyle 115 dB uç seviyeyi üretebilmek için yeterli olacaktır.

Doğal olarak, hoparlörlerimiz bu güç seviyelerini üretirken her hangi bir bozulmanın da (distortion) olmaması gerekmektedir. Bu durum bir sonraki bölümde ayrıca ele alınacaktır.

Örnek: 80 dB verime sahip olan hoparlörlerle karşılaşmak kuvvetle muhtemel bir durumdur. Bu durumda ihtiyaç duyacağımız güçlere bir bakalım:

Elde etmek istediğimiz ses şiddeti seviyesiyle hoparlörümüzün verimi arasındaki farkı yeniden hesaplayalım:

103 dB – 80 dB = 23 dB.

23 dB’in güce olan oranı 200 olduğundan:

1 metreden bu seviyede duyulacak bir ses üretebilmek için ihtiyaç duyacağımız güç bu sefer 200 Wat değerine ulaşacaktır. Aynı işlemleri 115 dB için uyguladığımızdaysa 35 dB’lik artışı yapabilmemiz için gereken değerinse 3162 Wat olduğunu görürüz! En iyimser yaklaşımla rms veriminin 4 katı uç güç üretebilen bir yükseltici kullanmamız varsayımında bu yükselticinin 800 Wat güç üretebilmesi gerekmektedir.

Yukarıda gösterdiğimiz örnekler ışığında, güçlü dinamiklere sahip bir müzik kaydını rahatlıkla dinleyebilmek için seçeceğimiz bir hoparlörün veriminin 92-96 dB aralığında olması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

Eğer hali hazırda bir yükselticiye sahipseniz, satın alacağınız hoparlör seçenekleri arasında gerçekleştireceğiniz karar aşamasını, ihtiyaç duyacağınız verimin en az ne olması gerektiğinden yola çıkarak bir miktar kolaylaştırabilirsiniz.

Örnek: 20 Wat rms ve 60 Wat uç güç üretebilen bir yükselticimiz olduğunu varsayalım. Daha önce verdiğimiz ölçeği kullanarak 20 Wat’ın 13 dB, 60 Wat’ınsa 18 dB ses şiddeti üretebileceğini bulabiliriz. 103 dB ve 115 dB seviyelerinde bir sesi üretebilmeyi hedeflediğimize göre:

103 - 13 = 90 dB
115 - 18 = 97 dB değerlerini buluruz.

Doğal olarak en yüksek ses şiddeti seviyesini temel almamız gerektiğinden 97 dB hassasiyetinde bir hoparlöre ihtiyaç duyduğumuzu hesaplayabiliriz.

Ayrıca sahip olduğumuz veya satın almayı düşündüğümüz yükseltici/hoparlör ikilisinden elde edebileceğimiz ses şiddeti seviyesini de hesaplayabilmemiz mümkün:

Örnek: 80 Wat uç güç üretebilen ve 92 dB verimine sahip bir ikilimiz olduğunu varsayalım; ölçeğimize baktığımızda 80 Wat ile 19 dB seviyesinde bir artış gerçekleştirebileceğimizi görüyoruz. Eldeki 92 dB üzerine bunu eklediğimizde, bu ikiliden elde edebileceğimiz en yüksek ses şiddeti seviyesinin 111 dB olduğunu görürüz.

3.6. Müsaade Edilebilir Güç (Permissible Power)

Bir hoparlörün, mutlak koşullar altında, hasar görmeksizin sürülebileceği en yüksek güç Wat cinsinden ifade edilir.

Pek çok dinleyici müsaade edilebilir güç ve ses şiddeti (volume) kavramlarını karıştırmaktadır. Az önce ses şiddetinin aslında yükseltici tarafından üretilen güç ve hoparlörlerin verimiyle ilgili olduğundan bahsettik. Buna ek olarak bir hoparlörün üstesinden gelebileceği en yüksek sürüş gücünün yani müsaade edilebilir gücün nasıl belirlendiğini de incelememiz gerekiyor.

Genellikle, hoparlörler ses üretimi için gerekli olan hareketli zarlara sahiptirler. Bu hareket üzerinden bir elektrik akımı geçen bobin sayesinde gerçekleşir. Ancak bu akım süreksizdir, yeniden üretilecek sese bağlı olarak değişik frekanslarda, üretilecek güce bağlı olarak da değişik şiddetlerde farklılıklar gösterir.

Alt ses birimlerindeki hareketli bobinler (moving coils), üst ses birimlerindekilere kıyasla daha büyüktürler, ve bobin büyüklüğüyle doğru orantılı olarak üstesinden gelebilecekleri güç kapasiteleri de artar. Bu durum bobinlerin ısınmasına da neden olur. Örnek parçamız Appassionata’da genel ses seviyesi, üst ve alt seslerdeki değişimlere bağlı olarak, birbirinden oldukça farklı, hatta zaman zaman bire bin oranına kadar ulaşabilen, değişimler göstermektedir.

Aşağıda yer alan çizim DIN 45573 standardına göre oluşturulmuştur. Buradaki eğri, hoparlörün üç saat boyunca üretmek zorunda olduğu ses aralığını göstermektedir. Tüm bu aralığı kapsayan bir ses sinyali deney sırasında bir dakika boyunca hoparlöre uygulanmış, iki dakikalık da bir kesinti yapılmıştır.

Resim 10

Enstrümantal müzik:

Bu eğri bir enstrümantal müziğin içerebileceği tüm ses aralığına karşılık gelmektedir. Ses şiddetinde ani yükselmelerin olmadığını varsaydığımız değişmezlik durumunda (continuous operation), hoparlörümüzü teknik özelliklerinde belirtilen sürülebilir güç seviyesi değerinde çalıştırabilmemiz mümkündür. Ani çıkışlarda (peak) kimi iyi ürünlerin, bu değerin üç misline ulaşabilmesi mümkündür.

Elektronik müzik:

Alt sesler ve üst sesler arasındaki oranın kabaca bire iki olduğu bir pop müzik parçasını dinlediğimizi varsaydığımızda karşılaşacağımız durumun ne olacağına bir bakalım.

Hoparlörümüzü müsaade edilebilir güç seviyesinde sürdüğümüzde üst ses sürücüsü 100 ila 500 kat daha fazla elektriksel güce maruz kalacağından gittikçe ısınacak ve birkaç dakika içinde de yanacaktır. Eğer bu tarz müzikler dinliyorsanız kullanmakta olduğunuz yükselticinin güç üretim kapasitesinden çok daha fazla güç idare kapasitesine (power handling capacity) sahip hoparlörleri tercih etmeli ya da yükselticinizi asla tam kapasitede kullanmamaya dikkat etmelisiniz.

Şimdiyse belirli bir ses seviyesinde steryo etkisini inceleyelim. Bu durumda iki yükseltici ve iki hoparlör söz konusudur ve bu nedenle de oluşan ses seviyesi de iki kat daha fazladır. Güç seviyesindeki iki katına çıkması da ses şiddeti seviyesinde 3 dB’lik artışa karşılık gelmektedir.

Örnek:

Aşağıdaki üç farklı varsayım üzerinde duralım:

a. 35 Wat rms ve 90 Wat uç güç üretebilen mevcut yükselticimiz için hoparlör almayı düşünüyoruz.

b. 100 Wat değişmez (continuous), 250 Wat uç güç üretebilen ve de 1Wat/1m’de 83 dB verime sahip hoparlörümüz için yeni bir yükseltici almayı planlıyoruz.

c. 30 Wat değişmez (continuous), 90 Wat uç güçle sürülebilenve de 1Wat/1m’de 96 dB verime sahip bir hoparlörü satın almak istiyor ancak mevcut yükselticimizin bu hoparlör için uygun olup olmadığını merak ediyoruz.

Buradaki sorularımıza cevap bulabilmek için önceki bölümlerde verdiğimiz güç/dB oran ilişkisi ölçeğimize ve örnek parçamız üzerinde gerçekleştirdiğimiz ölçümlere tekrar başvurmamız gerekiyor.

a. 35 Wat rms ve 90 Wat uç güç üretebilen bir yükseltici varsayımında: öncelikle 1 Wat güç sonucunda oluşacak ses seviyesine bakmalıyız. Ölçeğe bakacak olursak, 90 Wat 19.5 dB’e karşılık gelmektedir.

Bir Wat için: 115 - 19.5 = 95.5 dB

Steryo düzenek için: 95.5 – 3 = 92.5 dB

Bu hesaplamalar sonucunda, verimi 92.5 dB ve 30 Wat değişmez, 90 Wat uç gücü sürebilen bir hoparlöre ihtiyacımız olduğunu görmekteyiz. 92.5 dB verim ve 30 Wat güç ise:

1 Wat  92.5 dB

dB/Wat ölçeğinden: 30 Wat  15 dB

92.5 + 15+ 3 (steryo) = 110.5 dB seviyesinde değişmez ses şiddeti elde edebilmemizi sağlayacaktır.

Bu seviye piyano gibi bir enstrümanı dinleyebilmemiz için geren seviyenin oldukça üzerinde olduğundan, dinamik anlamında bir sıkıntı yaşamayacağımız açıktır, ancak tabii ki bir hoparlörü satın almaya karar vermeden önce diğer teknik özelliklerini de gözden geçirmemiz gerekir.

b. 100 Wat değişmez, 250 Wat uç güçle sürülebilen ve de 1Wat/1m’de 83 dB verime sahip hoparlörümüz için hangi yükselticiyi seçmeliyiz?

1 Wat  83 dB + 3 = 86 dB

115 – 86 = 29 dB, ff vurgularındaki uç gücü oluşturabilmek için fazladan 29 dB’e ihtiyaç duyduğumuzu görüyoruz. Bunu oluşturabilmek içinse:

dB/Wat ölçeğinden: 29 dB  794 Wat uç güç üretebilen bir yükselticiye ihtiyaç duyduğumuzu anlıyoruz.

Hoparlörümüz ancak 250 Wat müsaade edilebilir uç güce sahip olduğundan, bu hoparlör ile istediğimiz neticeyi elde edebilmemiz imkansızdır. Çok yüksek güçle sürülebilir gibi göründüğünden pek çok yeni başlayan dinleyici için iyi bir hoparlör olarak nitelendirilebilecek bu ürürünün, aslında yüksek sadakatin bakış açısından hiçbir fayda sağlamadığı açıkça görülmektedir.

c. 30 Wat değişmez 90 Wat uç güç üretebilen ve de 1Wat/1m’de 96 dB verime sahip bir hoparlörü satın almak istiyor ancak mevcut yükselticimizin bu hoparlör için uygun olup olmadığını merak ediyoruz.

1 Wat  95 dB + 3 = 98 dB

115 – 98 = 17 dB

dB/Wat ölçeğinden: 17 dB  50 Wat

Bu durumda 50 Wat uç güç üretebilen bir yükseltici bizim için yeterli olacaktır. Ayrıca almayı düşündüğümüz hoparlör 90 Wat müsaade edilebilir uç güce sahip olduğundan herhangi bir sorun yaşamamız da olası görünmemektedir.

1 Wat  95 dB + 3 = 98 dB

103 – 98 = 5 dB

dB/Wat ölçeğinden: 5 dB  3.16 Wat

Bu da bize 3.16 Wat değişmez güç üretebilen bir yükselticinin bizim için yeterli olduğunu göstermektedir. Eğer sahip olduğumuz yükseltici bu gerekleri karşılayabiliyorsa bizim için her şey yolunda demektir. Ayrıca bu hoparlör, 80 Wat uç güç, 30 Wat değişmez güç üretebilen her hangi bir kaliteli yükseltici ile de uyum içinde kullanılabilir.

Özet:

Bir Hoparlörün müsaade edilebilir güç değeri birlikte kullanılacak yükselticinin gücünü belirleyebilmek için gerekli bir unsurdur. Her şeyden önce, kullanacağımız hoparlörün veriminin ne olduğunu, yükseltici ile hoparlörün birlikte kullanıldığında oluşturabilecekleri uç ve değişmez güç değerlerinin ihtiyaç duyduğumuz seviyede olup olmayacağını bilmemiz gerekmektedir.

200 Wat’lık bir hoparlör 20 Wat’lık bir diğer hoparlörden daha güçlü değildir. Bu değer sadece bir verim değeri üzerinden hoparlör ile yükseltici arasındaki işbirliğini ifade eder ve asıl üzerinde durulması gereken nokta da budur. Eğer ağırlıklı olarak pop müzik dinliyorsak, tercihimizi mümkün olduğunca çok müsaade edilebilir gücü karşılayabilen bir üründen yana kullanmamız gerekmektedir, aksi takdirde hoparlörümüz üzerindeki birimleri yakmamız işten bile değildir.

Üzerinde durmamız gereken nokta hoparlörlerimize neyin ulaştığı değil neyin çıktığıdır. Asıl önemli olansa bir hoparlörün ne kadar güce dayanabildiği değil, üretebildiği azami ses şiddeti seviyesidir.

3.7. Yükseltici Gücünün Belirlenmesi

Bu bölümde bir yükseltici alırken ihtiyaç duyacağımız güce nasıl karar verebileceğimizin üzerinde duracağız. Özde, fiyat ne olursa olsun tüm yükselticiler iyi ve kötü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Maliyeti belirleyen temel faktörlerden biri olan güç ise çoğu zaman bizim için bir anlam ifade etmeyebilir.

Detaylara girmeden önce bazı önemli noktaları aydınlatalım:

1. Bir ses düzeneğinin gücü onun sunabileceği akustik güçtür.

2. Düzenekte kullanılan yükselticinin gücü düzenekten elde edebileceğimiz toplam gücü ifade etmez. Bu toplam ses seviyesini oluşturmamızda bir diğer önemli etken olan hoparlörler verimiyle de ilişkilidir.

3. Bir hoparlörün üretebileceği akustik güç ile itibari (nominal) güç tamamen birbirinden faklı şeylerdir.

Şimdiyse yeni bir varsayımdan yola çıkarak bu noktaları daha iyi anlamaya çalışalım:

50 Wat rms itibari, 150 Wat uç güç ve 140 Wat doygunluk gücüne (saturation power) sahip olan bir yükselticimiz olsun. Burada ilk kez karşılaştığımız doygunluk gücü kavramı uç güçten farklı olarak sürekliliği olan bir durumdur. Bu değer yükselticinin doygunluğa ulaşarak (saturated) sesler arasındaki dengeyi sağlayamadığı noktayı ifade eder; alt ve üst sesler arasındaki oran artık kaybolmuştur, orta ses ve üst ses üniteleri gereğinden çok daha fazla güce maruz kaldığından hoparlörün bozulması artık an meselesidir.

Bu sorun bir tercih yapmamızı zorunlu kılar. Ve tabii bunun yanında ürünün diğer niteliklerini de bir karara varmadan önce dikkatle incelememiz gerektiğini tekrar belirtmekte fayda var.

Örnek:

a. Yükselticimizi hiçbir tedbir almaksızın kullanmamız durumunda yükselticimizin doygunluk noktasına ulaşması tehlikesiyle karşı karşıya kalıyoruz demektir. Eğer hoparlörlerimize bir zarar vermeksizin bu seviyeye ulaşabilmeyi istiyorsak, hoparlörlerimizin karşılayabileceği müsaade edilebilir gücü yükselticimizin itibari gücünden üç kat daha fazla olmalıdır. Örneğin, eğer 20 Wat gücünde bir yükselticimiz varsa, 60 Wat’lık hoparlörlere gereksinimiz vardır.

b. Eğer klasik müzik dinliyor ve yükselticimizin doygunluk seviyesine ulaşmayacağından eminsek aynı güç seviyesindeki yükseltici ve hoparlörleri birlikte kullanabiliriz.

c. Tüm dinamiklerden keyif almak, her bir zilin tınlamasını, tüm ff vurguları eksiksiz olarak duymak istiyorsak, kaydı “canlandırmak” istiyoruz demektir. Bu durumda hoparlörlerimizden daha güçlü bir yükselticiyi kullanmayı tercih edebiliriz. Böylelikle müzikteki her bir yükselişi (peak) eksiksiz bir biçimde dinleyebiliriz. Ancak, bu düzenekte pop müzik veya sentezleyici (synthesiser) ya da örnekleyici temelli (sampler based) enstrümanlar kullanılarak yapılmış kayıtları dinlerken son derece dikkatli olmamız gerekmektedir. Bu tarz müziklerde üst sesler alt seslerle aynı seviyede olduğundan müsaade edilebilir güç sınırı dahilinde olmamıza rağmen üst ses birimimizin (tweeter) yanması an meselesi olabilir.

Bu aşamada tekrar başa dönerek bir hatırlatma yapmakta fayda var. Tüm bu saydığımız nitelikler bir birleriyle doğrudan ilişkilidir. İyi bir hoparlör tüm frekans aralığını (ve de oluşan harmonikleri) karşılayabilmek için iyi bir cevap eğrisine, oda içindeki pek çok noktadan da müzik dinleme keyfimize devam edebilmemiz için mümkün olan en az konum etkisine, yeterli müsaade edilebilir güç seviyesi ve verime, yükseltici tipine bağlı olarak kaydedilmiş enstrümanlara uygun ses gücü üretebilme becerisine ve hepsinden de önemlisi bu enstrümanların dinamiklerini oluşturabilme yetisine sahip olması gerekmektedir.

Bütün bu bilgiler ışığında seçimimizi yaparken en az 90 dB rms verime sahip hoparlörlerden yana kullanmamız gerektiğini kolaylıkla görebiliriz.

 Yukarıdaki saptama doğru olmakla ve tamamen katılmakla birlikte bir detayı da belirtmekte fayda var: Geçmişte çeşitli teknik kısıtlar nedeniyle bu hassasiyet seviyelerine ulaşabilen hoparlörler üretmek beraberinde çeşitli güçlükleri de getiriyordu. Teknoloji geliştikçe daha hassas/verimli ürünlerle karşılaşmamız gittikçe daha da olağan hale geldi. Bununla birlikte, her ne kadar devasa güçte yükselticiler gerektiriyor olsalar da, bu gün farklı tasarım felsefelerinden yola çıkarak bu seviyenin oldukça altında verimle çalışan ve iyi ses üreten hoparlörler de üretilmektedir. Bu nedenle verimin nitelik açısından tek başına bir etken olmadığını da unutmamalıyız, en verimli olan en iyidir diye de düşünemeyiz.

1 metre / 1 Wat verimi
Yükselticinin gücü
(her bir kanal için)

Yükselticinin uç gücü
(her bir kanal için)

115 dB seviyesi için: 115 - 3 = 112 dB
(her bir kanal için)
95
92
90 17
35
55 50
100
160 Sorunsuz bölge
88
86 85
130 250
400 Sınır bölgesi
83
80
76
73
70 264
500
1300
2500
5000 800
1600
3900
7500
15000 Ulaşılması imkansız bölge

Tablo 3: Gerekli yükseltici gücünün hesaplanması
(steryo dinlemede 103 dB rms, 115 dB uç güç temel alınmıştır).

3.8. İç Direnç (Empedans-Impedance)

Alternatif akımın iç direnci doğru akımının direncine karşılık gelmektedir. Bu nedenle bizi değişken frekans alternatif akım ilgilendirmektedir.

İç direnç frekansın bir işlevi olarak değişim gösterir.

Bir hoparlörün itibari iç direnci onun asgari iç direncini ifade eder. Şimdi iki önemli nokta üzerinde duralım:

a. Bir yükselticinin yük iç direnci (load impedance) hoparlörün yük iç direncine eşit ya da daha az olmalıdır.

b. Hoparlörler seri bağlanmamalıdır.

Normal şartlarda bir yükselticinin iç direnci hoparlörleri sönümlendirmek için (damping) çok zayıf kalmaktadır (sönüm: zarda oluşabilecek gerçek sesle ilgisiz işaret kaymalarının önüne geçilmesi). İki hoparlörün seri olarak bağlanması durumunda toplam direnç artacağı gibi, bu tip istenmeyen kaymalarda artacaktır.. Bağlantı kablolarının çok uzun ve/veya çok ince olması durumunda da aynı sorunla karşılaşılır. Hoparlörler paralel bağlandığındaysa aşağıdaki bağıntılar geçerlidir:

1/R = 1/R1 + 1/R2

R = Toplam iç direnç

R1 = İlk hoparlörün iç direnci

R2 = İkinci hoparlörün iç direncini ifade etmektedir.

Örnek:

İtibari iç direnci 4 Ohm olan bir yükseltici ile her bir kanalda paralel bağladığımız 8 Ohm’luk hoparlörleri sürmek istediğimizi varsayalım. Bu iki hoparlörün iç direnci aşağıdaki gibi olacaktır:

1/R = 1/8 + 1/8 = 1/4 yani,

R = 4 Ohm olduğunu görüyoruz

Buradan da, yükselticimizin ve hoparlörlerimizin yük iç dirençleri bir birine eşit olduğundan, yükselticimizin son katına zarar vermeksizin bu bağlantıyı gerçekleştirebileceğimizi anlıyoruz.

3.9. Atım Cevabı (Pulse Response)

Atım cevabı bir hoparlörün anlık bir işareti onu bozmaksızın ve artık etki (residual effect) eklemeksizin hızla üretebilmesi becerisidir.

Ne yazık ki, örnek parçamızda piyanoda çekicin tellere vurması anında oluşan bu cevabı ve artık etkiyi bize ifade edebilecek bir standart bulunmamaktadır. Üstelik, osiloskop ölçümlerindeki görünümü bu nitelikleri anlamak açısından da yeterince hassas değildir. Fakat kulağımız bu tip farklılıkları anlamakta pek çok ölçüm cihazına kıyasla daha hassastır.

Bu farklılıkları anlayabilmenin tek yolu hoparlörler arasında bir karşılaştırma yaparken aynı müzik parçasını aynı noktadan dinlemektir.

3.10. Hoparlör Yerleşimi ve Çevresi

Hoparlörlerin müzik dinleyeceğimiz odadaki yerleşimi alacağımız verim ve elde edeceğimiz sesin niteliği açısından büyük önem taşımaktadır. Oluşabilecek sorunların kolaylıkla önüne geçebileceğimiz halde, yerleştim sırasında yapılan hatalar nedeniyle gerçek verimini ortaya koymaktan uzak bir çift iyi hoparlöre sahip olmanın bize hiçbir faydası yoktur.

Steryofonik (stereophonic) etkiyi elde edebilmek için iki mikrofon aracılığıyla kaydedilmiş iki ses işareti ve bu iki farklı kanalın mümkün derecede aslına sadık kalınarak yeniden üretilmesi gerekir. İşitsel steryofoni (stereophoni) görsel steryoskopinin (stereoscopy) bir benzeridir. Bir steryoskopik araç yardımıyla iki farklı resme baktığımızda derinlik etkisinin oluşmasına benzer bir durum steryofoni için de geçerlidir. Sol ve sağ kanallardan duyduğumuz ses derinlik hissinin de oluşmasına neden olur, steryonun altında yatan temel işte budur. Sol kanal soldaki mikrofona, sağ kanal da sağdaki mikrofona karşılık gelir (sol ve sağ yönleri, hoparlörlere yüzümüzü döndüğümüzdeki konumlarına göre ifade edilir).

Hoparlör yerleşiminde aşağıdaki noktalara önem gösterilmelidir:

 Hoparlörleri köşelere yakın konumlandırılmaktan kaçının; aksi takdirde alt sesler artacak ve sesteki denge bozulacaktır.

 Her iki hoparlör de aynı yatay kodda yer almalı ve dinleme konumunuza bakmalıdır.

 Hoparlörler duvarlardan en az bir metre mesafe kalacak şekilde yerleştirilmelidir.

Ayrıca:

 Dinleme konumunuz ile hoparlörler arasındaki mesafe, iki hoparlör arasındaki mesafenin bir buçuk katı olmalıdır. Böylelikle orkestrayı oluşturan her bir enstrümanın yataydaki (sol ve sağ) konumlarını daha detaylı bir şekilde ayırt edebilmenizin yanı sıra sesteki derinlik hissi de artacaktır.

 Hoparlörler odanın uzun kenarına bakacak şekilde yerleştirilmelidir.

 Genel olarak, hoparlörlerin yerden 30 - 40 cm kadar yukarıda olması gerekmektedir. Böylece zeminden kaynaklanabilecek istenmeyen titreşimlerin önüne geçilmiş olur.

 Gözünüze en hoş görünen yerleşim en iyi sesi alabileceğiniz yerleşim olmayabilir. Bu nedenle bu detaya takılmayın ve sizin için en iyi bulana kadar çeşitli denemeler yapmaktan kaçınmayın.

 Pikabınızı ve hoparlörlerinizi aynı düzleme koymaktan kaçının. Bu durumda oluşacak Larsen etkisi (Larsen effect) sesin zarar görmesine ve bozulmasına yol açacaktır. Pikap mutlak suretle yatay ve oynamaz bir düzlem üzerine oturmalıdır.

Unutulmamalıdır ki, bir hoparlör her odada farklı davranış gösterir ve yukarıda sıraladıklarımızsa birer tavsiyeden ibarettir.

3.11. Servo-Kontrol (Servo-Conrtol)

Gördüğünüz üzere, ön yükseltici, yükseltici ve hoparlör seçimi oldukça ciddi ve zor bir karardır. Seçeceğimiz ürünlerden her hangi birinin niteliklerinin yanında, hoparlörlerin verimini ya da yükselticinin gücünü belirlerken yapacağımız bir hatanın sonuçları gerçekten de çok vahim olabilir.

Tüm yukarıda saydıklarımızın yanında üstesinden gelmemiz gereken başka sorunlarda vardır. Üç yollu (three way) tasarımlarda sesin her bir birime yönlendirilmesini sağlayan pasif seçici filtreler (crossover filter) bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak frekans aralığındaki her bir bölüntü noktasında ara modülasyonlar (intermodulation) oluşacaktır. İç dirençle ilgili bölümde, iç direncin frekansa bağıl değişim gösterdiğinden bahsetmiştik. Bu nedenle, değişken iç direnç söz konusu olduğunda kararlılığını koruyabilen bir pasif filtre tasarlayabilmek başlıca önem konusudur. Değişken iç direnç, tüm düzenek içinde farklılık göstermenin yanında her bir hoparlör ünitesinde de farklılık gösterir: alt ve üst ses aralığındaki frekanslar doğal olarak bir birinden farklıdır.
Fikrin özü aslında oldukça basit bir temele dayanmasına rağmen, uygulamada altından kalkılması oldukça güç sorunlar barındırmaktadır.

Kaynaktan gelen işaret elektronik seçici filtreyi besleyen ön yükselticiye ulaşır. Bu elektronik filtre değişken olsun ya da olmasın her hangi bir iç direnç etkisi altında değildir. Önceden belirlenmiş her hangi bir mutlak noktadan frekansı parçalara böler. Üç yollu sistemlerde frekans aralığı üç parçaya ayrılır. Her bir frekans aralığı üç ayrı yükselticiye yönlendirilir. Bu yaklaşımın sağlayabileceği faydalarsa kolaylıkla görülebilir. Kullanılan hoparlör birimine bağlı olarak her bir yükseltici bağımsız olarak ayarlanabilir ve her bir ikiliden elde edilebilecek azami verime ulaşılabilir.

Geleneksel Yaklaşım:

Resim 11
Bağımsız Yükselticili Yaklaşım:

Resim 11

(1958 yılında lambalı bileşenler kullanıldığından filtre ve yükselticiler hoparlörlerin dışında yer almaktaydı. Günümüzde yüksek güç üretebilen yükselticiler Cabasse Servo-kontrollü hoparlörlerin içinde bütünleşik olarak kullanılmaktadır).

Bu uygulamanın bir diğer önemli faydası da alt ses birimlerinin de Servo-kontrol ile sürülebiliyor olmasıdır.

Daha önce de belirttiğimiz gibi, her bir birim bir motor (driver) tarafından sürülen bir zardan (diaphragm) oluşmaktadır. Yükselticiden gelen akım farklılıklarıyla harekete geçirilen sürücüyse bir mıknatıs ve bir bobinden meydana gelir. Örneğin gergin bir davul derisini ele alalım: derinin titreşmesi bir ses oluşumuna neden olur. Oluşan sesse davulun titreşim frekansıdır. Hoparlörler de bir titreşim frekansına sahiptir. Eğer bu frekans hoparlör tarafından üretilebilen frekans aralığının mutlak bir noktasındaysa sesin renklenmesine neden olur. Bu nedenle bir hoparlörün titreşim frekansı üretebildiği frekans aralığından mümkün olduğunca aşağıda bir noktaya çekilmelidir (titreşim frekansının çok yüksek olduğu kimi hoparlörlerdeyse, daha önce tınıyla ilgili bölümde, sözünü ettiğimiz istenmeyen gürültülülerin oluşması kaçınılmazdır).

Hoparlörlerimiz sadece kendilerine gelen ses neyse bize de onu iletmelidir.

Bu işin kuramsal kısmıdır. Kesindir ki olduğundan farklı, gerçek olmayan frekanslar da işin içindedir, ancak bunlar azaltılabilir. Daha da önemlisi, alt frekansların üretilmesinin çok daha zor olduğunu da aklımızdan çıkartmamız gerekir. Servo-kontrol bu eksiklikleri ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Zar üzerinde elde ettiği verileri elektronik filtreye ileten bir hareket algılayıcısı bulunmaktadır. Filtre süratle bu verileri yükselticiye yolladıklarıyla karşılaştırır ve gerekli düzelmeleri yapar. Sonuç olarak sesteki bozulmalar (distortion) büyük ölçüde azalmakta ve alt seslerde çok daha iyi bir cevap eğrisine ulaşılmaktadır. Cabasse Servo birimlerinde, kendi laboratuarlarında geliştirdiği, algılayıcıların hızını ve zar ivmesinin faydalarını bir araya toplayan, özgün bir elektro-akustik servo yöntemi kullanmaktadır.

Ve biraz kuramsal detay

Gerçekte, hoparlör tarafından iletilen akustik işaret yükselticinin sunduğu elektriksel işaretlerin sadık bir yansıması olarak düşünülmez. Yükselticiden gelen işaretler pasif filtreler ve hoparlörün yapısının etkisiyle değişime uğrar. Bu değişikler taşıma fonksiyonları (transfer functions) hesaplamalarına çevrilirler. Ayrıca, gerçek dışı işaretler derhal asıl işaretin önüne geçer. Bunun etkisi başlangıç taşıma durumu (initial transfer conditions) biçimindeki hesaplamalara katılır.

Bu etkilerin bazıları kolaylıkla algılanabilir: Sürücü ataleti (motor inertia-kısa süreli değişimler), titreşimlerin olduğundan fazla sönümlenmesi (sesin komşu frekanslarda uzaması ve yükselmesi).

Bu değişkenlerin tanınması etkilerinin azaltılabilmesini da mümkün kılacaktır. Ancak, bu düzeltmelerin başarısı geleneksel yaklaşımlarda oldukça kısıtlı kalmaktadır.

Başka bir deyişle, bütünleşik yükseltici barındıran hoparlörler birimlerinde söz konusu değişkenlerin oluşturacağı etkilerin bertaraf edilebilmesi mümkündür. Çözümse bir geri besleme denetimi (feedback contol) ya da “sevo” düzeneğinin uygulanmasıdır.

Çeşitli çözüm yöntemleri:

1. Hız: Hızla orantılı bir işaretin kullanımı.

2. Hızlanma: Zarın hızlanmasının incelenmesi.

3. Hız ve hızlanma: Bu iki değerin sonucu olan işaret.

4. Akustik: En uygun çözüm olarak görünse de: hoparlör ve mikrofon arasındaki faz kaymasının olduğu bir düzenek bunun uygulanabilirliğini imkansız kılmaktadır.

Hızın temel alınması durumunda, genellikle köprü devresi (bridge circuit) olarak anılan bir tek devre kullanılır. Ancak bu beraberinde büyük bir olumsuzluğu da getirmektedir: hoparlör ancak çok dar bir frekans aralığında verim gösterebilir.

Bu aralık titreşim frekansına (resonance frequency) oldukça yakın konumlandırılmıştır. Daha önce de anlattığımız üzere bu frekans noktası duyabileceğimiz aralığın altında kalmaktadır. Bu durumda, komşu frekansları düzeltebilmemiz (dengeleyebilmemiz) mümkün olmakla birlikte, yukarıdaki şartlar söz konusu olduğunda hangi çözümü izlememiz gerekmektedir?

Titreşim frekansını yukarıya çekmek de mümkündür. Ancak bu da titreşim frekansı noktasının altında kalan seslerdeki verimin kaybedilmesine neden olacaktır. Bütünleşik yükselticilerin kullanılacağı bir çözüm, alt ses birimleri için oldukça güçlü yükselticilerin kullanılabilmesini sağlar. Fakat seste oluşan bozulmaysa (distortion), böylelikle elde ettiğimiz tüm faydaların bir çırpıda yok olmasına neden olacaktır. Bu nedenle alt sesleri düzeltebilmek ve dengeleyebilmek için hız servosu (speed servo) yapısının kullanılması kaçınılmaz olmaktadır.

Hızlanmanın temel alınması durumunda, zar üzerinde biçimi ve montajı sese etki etmeyecek şekilde tasarlanmış bir algılayıcı bulunmaktadır. Bunları taşıyan birimse normal şartlarda gereken ses aralığını karşılayabileceğinden daha fazla bir harekete sahip olacak şekilde uzatılmıştır. Böylelikle, tüm zarın hızlanmasının tam karşılığı olan veriler toplanır ve ardından bu veriler bir dengeleme devresinden (equalizing circuit) geçirilir.

Bu servo-kontrol düzeneği sürücü tarafından kapsanan tüm frekans değerlerinde işlev görür.

Hızlanma servosunun (acceleration servo) hız servosuyla desteklenmesiyle, asıl önemli olduğu alanda, geçiş aralığı (passband) üzerinde kalan ilk işaret ve geçiş aralığı altında kalan ikinci işaret geriye dönük kullanılır.

Elektronik bileşenler açısından, VTA dizisi hoparlörler servo düzenekler için vazgeçilmez olan, bobin devresini (hoparlör) herhangi bir kondansatör bağlantısı olmaksızın süren, tamamen doğrudan bağlı (bu nedenle doğrudan akım voltaj yükselticisi olarak tasarlanmış) yükselticiler barındırmaktadır. Aynı zamanda bu durum alt sesleri sönümlenmesini arttırdığından ve ara modülasyon oluşumunu azalttığından, hem orta hem de üst sürücü birimleri için de büyük fayda sağlamaktadır

Elektronik filtre ise özel olarak seçilen düşük gürültülü bütünleşik devrelerle donatılmıştır; sürekli kullanımda mükemmel bir kararlılık sağlamalarının yanında, ayrıca servo düzeneğinin getirdiği çok alt seslerdeki büyük miktardaki kazanç nedenliyle de bu bileşenlerin kullanımı kaçınılmaz bir gerekliliktir.

Son olarak, pek çok seçenek bulunmakla birlikte, bunların pek çoğu büyük olumsuzluklar da içermektedir, en temel sorun ise doğru ayarlara ulaşmadaki güçlüktür.

Cabasse sevo veya geri besleme denetimi basit köprü sistemleriyle karıştırılmamalıdır.

Bu yazı Cabasse firmasının “Reflections on the choice of speakers ...” adlı kitapçığından çevrilmiştir.

Çeviri: Alper UZUN

 Çevirmenin notu.

Asıl metin Fransızca’dan İngilizce’ye çevrilerek basılmış olduğundan hali hazırda bazı çeviri hataları, anlam kaymaları ve eksiklikleri içermektedir. İngilizce metnin Türkçe’ye çevirisi sırasında bu hatalar mümkün olduğunca giderilmeye çalışılmış, ancak kimi yerlerde asıl metine sadık kalınması tercih edilerek mevcut hatalar açıklayıcı notların eklenmesiyle giderilmeye çalışılmıştır. Çeviri sırasında “bire bir çeviri“ yapılmamış, gerek yazının içerdiği anlamı güçlendirmek gerekse dilimiz yapısına mümkün olduğunca uygun hale getirebilmek için daha serbest bir yaklaşım izlenmiştir. Fakat bunu yaparken yazının özüne zarar vermemeye de özen gösterilmiştir. Asıl metinin açıklamada eksik kaldığı kimi hususlar ise açıklayıcı notların eklenmesiyle desteklenmeye çalışılmıştır. Metin içindeki tüm bu yardımcı eklemeler “ * “ imleciyle belirtilmiştir.

Ne yazıktır ki, kimi teknik terimlerin dilimizde karşılığının bulunmaması (ya da çevirmen tarafından bilinmemesi) nedeniyle, bazı terimler yabancı dildeki kullanımıyla çeviriye dahil edilmek zorunda kalınmıştır. Bulduğunuz hataları ve önerilerinizi lütfen bildiriniz.

• BİR HI-FI SİSTEM SEÇİMİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

HiFi, İngilizce'deki "High Fidelity" yani yüksek sadakat kelimelerinin kısaltmasıdır. Bazı teknik açılardan hata payı belirli oranların altında olan (yani HiFi normlarına uygun) ve evde kullanılmaya yönelik müzik sistemleri HiFi sistemler olarak kabul edilmektedir. Ancak HiFi normları oldukça düşük standartlardır, ayrıca teknik ölçümlerle algılanan ses kalitesi arasında bugüne kadar pek bir ilişki saptanamamıştır. Sonuç olarak son yıllarda daha yüksek bir performans düzeyini ifade etmek için High End ve Ultra-Fi gibi iki kavram daha geliştirilmiştir. Ancak bunlar arasında kesin ayırımlar yoktur.

Yüksek sadakatle ne ifade edilmek istendiğini daha iyi anlamak için müzisyenlerin icrasından bizim algılayışımıza kadar sesin ne gibi işlemlerden geçtiğine bir göz atmakta fayda vardır:

1. Müzisyenler içinde bulundukları stüdyo veya konser salonunun akustik özelliklerine göre müziği duyarlar ve icra ederler. Örneğin reverberasyon süresi kısa olan bir ortamda bir müzisyen bir notayı daha kısa süreyle duyar ve müziğin temposunu ona göre ayarlar. (Music of Sound, James Boyk)

2. Mikrofon adedi, tipi ve yerleştirilişine göre doğrudan gelen ve yansıyarak gelen sesler mikrofonlarca farklı oranlarda, farklı zaman aralıklarıyla algılanır.

3. Herbir mikrofonun algıladığı ses elektrik enerjisine çevrilerek bir kayıt cihazına iletilir ve bu cihaz tarafından genellikle birer manyetik kayıt ortamına kaydedilir. Son yıllarda söz konusu sinyallerin çok sayıda (Ör: 44100/saniye) örneği alınarak, tamamının aslına uygun (analog) olarak kaydedilmesi yerine, tamamını temsil ettiği varsayılan örneklerin kaydedildiği dijital sistemler yaygınlaşmıştır. (Bu sistemlerin ilk ticari örnekleri geliştirildiğinde saniyede 44100 örnekle temsil edilen bir sinyalle orijinali arasında insan kulağı tarafından fark algılanamayacağı iddia edilmekte idi. Bu sistemleri geliştirmiş olan firmalar bugün saniyede 192 bin örnekleme yapan sistemler üzerinde çalışmaktadırlar.)

4. Kaydedilen sesler, faydasının zararından fazla olduğu kabul edilen ton ayarı, reverberasyon etkisi ekleme, sıkıştırma gibi işlemlerden geçirilir. Bunların en önemlisi sıkıştırmadır. Çoğu canlı müzikte en alçak sesle en yüksek ses arasındaki fark mevcut teknolojilerin kapasitesinden büyüktür. Ayrıca ev koşullarında orijinali kadar yüksek sesle müzik dinlemek pek mümkün olmayacağından alçak seslerle yüksek sesler arasındaki farkın azaltılması anlamına gelen sıkıştırma işlemi uygulanmaktadır. Uygulanmadığı takdirde sesi ya alçak sesleri duyamayacağımız kadar kısmamız ya da yüksek seslerin bizi, komşularımızı rahatsız edeceği kadar açmamız gerekir. Uygulanması kaçınılmaz olan sıkıştırma işleminde çok önemli olan bir husus vardır. Sıkıştırma işlemi her bir ses için ayrı ayrı yapılmalıdır. Ayrı ortamlara kaydedilmiş sesler birleştirildikten sonra sıkıştırma yapılırsa müziğin akışı sırasında ortaya çıkan yeni bir ses devam etmekte olan seslerde anlamsız bir zayıflamaya sebep olacaktır. (Compression In Mastering, Bob Katz)

5. Bu şekilde işlenmiş olan sesler stereo bir sistemde sağ ve sol kanal dengeli olacak şekilde birleştirilir. Stereo sistemlerin amacı yalnızca iki ses kanalı kullanarak insan işitme sisteminin yön algılama becerisinin aldatılması ve bu sayede ikiden fazla adette ses kaynağı varmışçasına bir sahne görüntüsü oluşturulması şeklinde açıklanmaktadır. Ancak aynı maliyetle üretilecek iki kanallı bir sistemin tek kanallı bir sisteme göre daha düşük kalitede olması kaçınılmazdır. Sonuç olarak sahne görüntüsü elde etmenin müzikten alınan zevke olumlu katkısı olabileceğini bile kabul etsek ses kalitesinin diğer açılardan düşmesinden daha önemli bir katkısı olacağı gayet şüphelidir. Ayrıca kulağımıza çok sayıda yerden ses gelmesiyle, o hissi yaratacak şekilde iki yönden ses gelmesi kesinlikle tam aynı etkiyi yaratamaz. Örneğin tüm zil seslerinin bir kanala kaydedilmiş olduğu bir stereo sistemi dinlediğimizde sanki diğer taraftaki kulağımız tıkalı gibi hissederiz. Bu nedenle büyük çoğunlukla gerçekçi sahne görüntüsünden fedakarlık yapılarak kayıtların daha rahat dinlenebilir olmasına öncelik verilmektedir. Örneğin sanki davul seti sahnenin bir ucundan diğerine kadar uzuyormuş gibi bazı zil sesleri sağ, bazısı sol, bazısı da ortadan gelecek şekilde kayıtlar yapılmaktadır.

(Piyasaya sürülecek ürün taşınabilir müzik sistemlerinden, çok yüksek kaliteli sistemlere kadar çeşitli ortamlarda kullanılacağı için 4 ve 5. maddelerde belirtilen işlemler tüm bu ortamlar gözönüne alınarak yapılır. Yapımcı şirketler ürünlerini pazarlama stratejilerine göre farklı düzeydeki sistemlere göre optimize ederler.)

6. Yapılmış olan kayıtlar evimizdeki HiFi sistemde sese dönüştürülür.

7. Odanın akustiğinden de çeşitli şekillerde etkilenen sesler kulağımıza ulaşır.

8. Beynimiz kulak tarafından kendisine iletilen sesin özelliklerini o anki ruh halimiz, deneyimimiz, beklentilerimiz, dikkatimiz doğrultusunda seçici olarak algılar ve yorumlar. Örneğin dikkatimizi sesin ne kadar detaylı olduğuna yönelttiğimiz sırada diğer özellikleri değerlendiremeyiz.

Görüldüğü gibi müziğin icrasından kulağımıza ulaşana dek ses önemli değişikliklere uğramaktadır. Kayıt işlemleri, ve muhtemelen HiFi sistem üreticilerinin tasarım çalışmaları sesin aslına sadık kalınmasından çok, pratikte en rahat ve zevkle dinlenebilir sonuçları elde etmeye yöneliktir.

2. Müzik Sistemleri ve Sesi Algılayışımız

Bir müzik sisteminin ses kalitesinin dinleme/karşılaştırma yoluyla değerlendirilmesinde küçümsenmeyecek güçlükler vardır. Bunların temelinde insanın algılama sisteminin hataya çok açık olması yatar. Beynimiz duyu organlarımız tarafından kendisine iletilen her veriyi aynı anda işleyecek kapasiteye sahip değildir. Dikkatimizi aynı anda yalnızca bir konuya odaklayabiliriz. Her insan dinlediği müzik sistemini kendine özgü kriterlere göre algılar. Bazı kişiler bir sistemi değerlendirirken ne kadar detay duyacaklarına dikkat ederken, bazıları ses gücüne dikkat ederler. Genellikle dikkat edilmesi gereken bir çok kriter atlanır. Dikkat edilen kriterlerde duyulan farklarda ise neyin doğru olduğu konusunda insanın algı düzeneğini yanıltacak birçok faktör vardır.

“Bir müzik sistemini değerlendirmede hataya yol açabilecek sebeplerden biri normalizasyondur. Normalizasyon psikolojide doğru çizgileri eğri gösteren bir gözlüğün uzun süre boyunca takılması durumunda çizgilerin tekrar doğru görülmeye başlanması (gözlükler çıkartılınca doğrular bir müddet öbür yöne eğik görülür) ve benzeri fenomenleri ifade eden bir terimdir.” (Rules of the Game, James Boyk)

Müzik sistemlerinde bu duruma örnek olarak “detaylı” sese alışmış olmayı verebiliriz. Hemen hemen hiçbir müzik sistemi canlı müzikle denk bir dinamik aralığa (dynamic range) sahip değildir. Sonuç olarak müzik sistemlerinde yüksek seslerle alçak sesler arasındaki fark gerçeğe göre daha azdır. Yani seste sıkışma vardır. Bu da alçak seslerin göreceli olarak daha kuvvetli olmasına, sesin orijinalinden daha detaylı üretilmesine sebep olur. Çoğu kişi müziği canlı dinlediğinden daha sık müzik sisteminden dinlediği için detaylı sese alışmıştır ve onu doğru zanneder. Detayların seviyesinin yüksek olması sistemin kaliteli olduğunu göstermez.

Benzer şekilde seslerin orijinalinde hiç olmayan, müzik sisteminin hatalarından kaynaklanan bazı sesler de dinleyen tarafından detay zannedilebilmektedir. (Are You On The Road To Audio Hell?, Leonard Norwitz). Konuya diğer açıdan yaklaşan Robert Grodinsky ise elektronik ve mekanik cihazların girişine uygulanan enerjinin bir kısmının gecikmeli olarak ortaya çıkmasından kaynaklanan bu tarz hataların sesin azalması gereken kısımlarda yeterince azalmamasına sebep olarak dinamik aralığı azalttığını belirtmektedir. Grodinsky bu tarz hataları "time displacement distortion" (Türkçe'ye Gecikme Distorsiyonu olarak çevrilebilir) olarak adlandırmaktadır. (Ultra High Resolution Loudspeaker System, United States Patent 4.597.100, Robert M. Grodinsky).

Müzik sistemlerinde ses seviyesinin artışıyla beraber sesteki bazı bozulmaların da artması, insanın algılama sisteminde sesin olduğundan daha fazla artmış olduğu şeklinde yorumlanır. Bunun iki sebebi vardır. Birincisi, müzik sistemlerindeki bu bozulmaların gerçek enstrumanlardaki ses gücü artışına paralel olarak ortaya çıkan ses kalitesindeki değişikliklere benzemesidir. Örneğin piyanoda bir nota kuvvetli çalındığında zayıf çalındığındakine göre ürettiği tiz seslerin oranı artar (Hammer Nonlinearity, Dynamics and the Piano Sound, Dan Russell). Bu, müzik sistemlerinde giriş seviyesi ile çıkış seviyesi arasındaki ilişkinin doğrusal olmaması (genellikle azalarak artması, yani sıkışması) sonucu ortaya çıkan harmonik distorsiyona benzemektedir. İkincisi, insan kulağında da müzik sistemlerindekine benzer ses bozulmalarının olmasıdır. Bu bozulmaların niteliği hakkında çeşitli görüşler olmakla beraber ortalama bir fikir vermesi amacıyla Şekil 1’de bu bozulmalardan harmonik olanların bir kısmı gösterilmiştir. Beynimizin bu bozulmaların müzik sisteminden mi, yoksa kendi kulağımızdan mı kaynaklandığını anlaması pek kolay değildir. Örneğin gücünün çok düşük olduğu aşikar bir el radyosunun sesi dinleyene kolaylıkla yüksek gelebilir. Bu fenomen de müzik sisteminin “zorlanmasının” (Hi-Fi terminolojisinde “bağırma” kelimesi de kullanılmaktadır) kulakların zorlanmasıyla veya enstrumanın ses niteliğinin değişmesiyle karıştırılmasıdır. Özetle, işitme sistemimizin bir sesin gücünü saptamasında gerçek ses basınç seviyesinin yanı sıra, sesin niteliğinin de rolü vardır. Hatta sesin niteliğinin rolü genellde daha fazladır.

• MÜZİK SİSTEMLERİNDE GÜÇ

Giris
Bir müzik sisteminden bahsedilirken en sik kullanilan tanimlamalardan biri sistemin gücüdür. Hatta, bazi brosür ve ilanlarda bildirilen tek özellik güç olabilmektedir. Ancak, bir müzik sisteminin gücü ne ifade etmektedir, ne kadar olmasi uygundur gibi konular çok net degildir. Bu yazida mümkün oldugu kadar basit olarak temel bazi bilgiler verilecektir. Müzik dinlerken tercih edilen ses seviyesi kismen sübjektif bir konu oldugu için uygun güç seviyesi hakkinda kesin bir sonuca ulasilmasi beklenmemelidir.
Bu yazi evde kullanim için tasarlanmis cihazlar ve ev kosullari düsünülerek hazirlanmistir. Yazinin tam olarak anlasilabilmesi için desibel, logaritma gibi bazi kavramlarin bilinmesinde fayda vardir. Ancak, yazinin genelinin anlasilmasi için bu sart degildir.

RMS Güç
Ses, bir ses kaynaginin titresmesinden, yani ileri geri hareket etmesinden olusur. En basit sekliyle bir ses dalgasi Sekil 1'de gösterilmistir.

Sekil 1. Sinüsoidal ses dalgasinin zaman - genlik boyutunda gösterimi
Sekilde yatay eksen zamani, dikey eksen genligi, kirmizi yatay çizgi sifir degerini göstermektedir. A ve B çizgileri arasinda kalan bölümün gücü hesaplandiginda sonuç sifir çikacaktir. Çünkü arti ve eksi bölümlerin toplami sifirdir. Benzer sekilde uzun bir zaman araliginda herhangi bir ses dalgasinin gücü dogrudan hesaplandiginda sonuç hep sifir çikar. Oysa yapilan bir is, harcanan bir güç vardir. Arti ve eksi kisimlarin birbirini götürmesini engellemek için RMS (root mean square, yani karelerin ortalamasinin kare kökü) denen bir hesaplama yöntemi gelistirilmistir. Bu yöntem, elektrik sobasi gibi basit cihazlarin harcadigi gücü ölçmede gayet iyi sonuç vermekle beraber, pratikteki ses dalgalarinin genligi zaman içinde önemli degisiklikler gösterdigi için sesin gücünü tanimlamada yetersiz kalmaktadir. Sekil 2'de gerçek bir müzik sinyalinden 1 saniye uzunlukta bir kisim gösterilmistir.

Sekil 2. Bir saniyelik bir müzik sinyali
Görüldügü gibi müzikte ortalama güç ile kisa araliklardaki güç çok farkli olabilmektedir.

Amplifikatör çikis gücü
Amplifikatörler için üretici firmalar tarafindan bildirilen güç genellikle çikisa sabit bir direnç (4 veya 8 ohm gibi) baglandiginda ilgili cihazin belirli bir distorsiyon (sinyalde bozulma) oranini asmaksizin uzun süre verebilecegi asgari güçtür.

Örnegin, teknik özelliklerinde 8 ohm'da RMS 100 watt oldugu belirtilen bir amplifikatör, sinyal kalitesinde fazla bozulma yaratmaksizin uzun süre en az bu gücü verebilir. Ayrica, seste görece fazla bozulmaya yol açarak daha yüksek güç de üretebilir. Dolayisiyla, kolona göre düsük güçte gözüken bir amplifikatörün kolona zarar vermesi mümkündür. Ayrica, amplifikatörün güç siniri zorlandiginda ortaya çikan bozulmalar sinyaldeki tiz seslerin oranini artirdigi için tiz hoparlörler için ek bir risk olustururlar. Bu nedenle, genellikle amplifikatörlerin gücünün kolonlardan fazla olmasi önerilir.

Bir amplifikatörün akim kapasitesi sinirsiz kabul edilirse çikisina baglanan direncin degeri yariya indiginde amplifikatörün ürettigi güç 2 katina çikar. Ama bu durum pratikte ancak bir ölçüde mümkün olmaktadir. Çünkü her amplifikatörün akim kapasitesinin bir siniri vardir. Ayrica asiri isinma da direnç azaldikça gücün artmasina bir engel teskil eder.

Pratikte bir amplifikatörün ne kadar güç üretebilecegi kolonun özelliklerine de baglidir. Çünkü hemen hemen hiçbir kolon testlerde kullanilan dirençler kadar basit bir yük olusturmaz. Kolonlarin direnci sinyalin frekansina göre degisir. Kolonlar amplifikatörden gelen sinyalle ses ürettikleri gibi kendi titresimleri nedeniyle amplifikatöre de bir sinyal gönderirler. Bu da amplifikatörün yapisina bagli olarak farkli etkiler yaratabilir.

Amplifikatörler konusunda belirtilmesi gereken bir husus da üretilen güç ile "volume" dügmesinin pozisyonu arasinda fazla bir iliski olmadigidir. Amplifikatörün ürettigi güç, giris sinyalinin seviyesi ve kolonun empedansi gibi iki önemli dis etkene de baglidir. Çogu üretici amplifikatörün kazancini gereginden yüksek tasarladigi için çogu zaman volume dügmesi en fazla ortalardayken azami güce ulasilir.

Kolonlarda güç
Kolonlar için bildirilen güç, sinyalin müzikte rastlanan frekans dagilimina uygun olmasi sartiyla, girise uygulandiginda cihazin arizalanmayacagi azami güçtür. Genellikle continuous (sürekli) ve peak (kisa süreli) olarak iki ayri deger belirtilir. Üretici firmalar ölçümlerde çesitli yöntemler kullanabilmekte ve çikan sonuçlar yönteme göre degisebilmektedir. Bazi firmalar kullandiklari yöntemi detayli olarak açiklarken bazilari bu konuda hiçbir açiklama yapmamaktadir.
Müzikte bazi frekanslardaki ortalama seviye daha düsüktür ve kolonlarin dayanabilecegi güç bu varsayimla hesaplanir. Ancak, çesitli türden 15 ayri albümden örnekler alarak yapmis oldugum bir inceleme kisa süreli sinyallerin ortalamaya göre farkli bir dagilimi oldugunu göstermistir. Yanda, incelemenin yöntemi açiklanmaktadir. Sekil 3'te ise inceleme sonuçlari gösterilmektedir. Grafikten anlasildigi gibi, bas ve tiz seslerde ortalama degerlerle azami degerler arasindaki fark orta frekanslardakinden fazladir. Yani, en bas ve en tiz sesler genel olarak zayif olmakla birlikte bazen gayet güçlü olabilmektedirler.
Müzikte sinyalin frekansa göre degisiminin
analizi için kullanilmis olan yöntem

Bu inceleme için senfonik müzik, popüler müzik, jazz, rock gibi çesitli türlerden 15 CD'den rastgele 5'er saniyelik bölümler bilgisayara aktarilmis ve pes pese eklenerek tek bir ses dosyasi haline getirilmistir. Alinan bölümlerin parçalarin en basi veya sonu olmamasina dikkat edilmistir. Ayrica, rastgele örnek almakla, parçalarin en yüksek seviyeli kisimlarindan örnek almanin sonuca etkisi incelenmistir. Ikinci durumda ortalama seviyenin yaklasik 2 db yüksek çikmasi disinda önemli bir fark saptanmamistir ve rastgele örnek alma yolu tercih edilmistir.

Daha sonra ilgili dosyanin CoolEdit adli programin "FFT filter" ve "Statistics" fonksiyonlari ile incelenmesiyle insan kulaginin duyma sinirlari içindeki 10 oktavdan her biri için ortalama RMS güç, tepe seviye ve 50 milisaniyelik araliklar için maksimum RMS güç degerleri saptanmistir. Maksimum RMS güç araligi için seçilen aralik daraldikça sonuçlar giderek tepe degerlere yaklasacaktir. Burada 50 ms seçilmesinin sebebi insan kulaginin bundan daha kisa sürelerde sesin gürlügünü algilamasinin giderek zayiflamasidir. Ancak, müzik sistemlerinin daha dar araliklardaki sinyallere de maruz kaldigi bir gerçektir. Bu sebeple müzik sistemlerinin dayanikliligi ve kalitesi açisindan dikkate alinmasi gereken en emniyetli rakamlarin 50ms için maksimum RMS güç ile tepe degerler arasinda oldugu düsünülmektedir.

Incelenen örnek sayisi ve süresi artirildiginda ortalama ve maksimum RMS degerlerde anlamli bir degisiklik beklenmemektedir. Ancak, tepe degerlerin daha yüksek çikmasi muhtemeldir.

Sekil 3. Müzikte rastlanan seslerin ortalama ve maksimum degerleri ile frekansin iliskisi
Hoparlörlerin arizalanmasi kabaca iki sekilde olmaktadir. Biri ortalama sinyal seviyesinin hoparlörün kaldirabileceginden yüksek olmasi nedeniyle asiri isinma yoluyla, digeri ise kisa süreli sinyallerin hoparlörün mekanik dayaniklilik sinirini asmasi yoluyladir. Mekanik arizalar daha çok bas hoparlörlerde görülmektedir. Tiz hoparlörlerde ise arizalar, daha çok bobinin yalitkan maddesinin erimesi ile kendini gösteren asiri isinmadan kaynaklanmaktadir. Yüksek frekanslarda, Sekil 3'te görülen yüksek tepe degerleri muhtemelen arizalanma riskini fazla artirmamakta, daha çok distorsiyon miktarini etkilemektedirler.

Kolon hassasiyeti
Buraya kadar amplifikatörlerin çikis gücünden ve kolonlarin dayanabildigi giris gücünden bahsettik. Fakat aslinda güç konusunda bir müzik sisteminden beklenen, ses çikis gücüdür. Bu da en çok kolonlarin hassasiyeti (sensitivity) ile iliskilidir. Hoparlör diyaframlari ne kadar hafif olurlarsa olsunlar, özgül agirliklari havaninkinden çok daha yüksektir. Dolayisiyla kolonlara uygulanan gücün çok büyük bir bölümü diyaframi hareket ettirmeye harcanir. Orta randimanli bir kolonda havaya iletilen güç ise %1 civarindadir.

Kolonlarin hassasiyeti genellikle girislerine 1 watt uygulandiginda 1 metre mesafede olusan ses basinç seviyesinin ölçülmesiyle saptanir. Bu ölçümün hangi frekansta yapildigi, 1 watt'in nasil tespit edildigi (kolonlarin direnci her frekansta ayni olmadigi için nominal bir dirence ve uygulanan voltajin o dirençte ne kadar güce denk geldigine göre hesaplama yapilir) gibi faktörlere bagli olarak hassasiyet ölçüm sonuçlari degisiklikler gösterir. Bununla birlikte, firmalarin verdigi hassasiyet degerlerinin kabaca güvenilir oldugunu söyleyebiliriz.

Müzik sistemlerinin çikis gücünün karsilastirilmasi açisindan hassasiyet konusunun önemli olmasinin esas nedeni ise kolonlarin bu konuda çok farkli özelliklere sahip olabilmesidir. Çok uç örnekleri hariç tutarsak kolonlarin hassasiyetinde 20 db'lik farklar olabilmektedir. Bir kolonun kendisinden 20 db yüksek hassasiyetli bir kolonun belirli bir giris gücüyle ürettigi ses basinç seviyesini üretebilmesi için girisine 100 kati güç uygulanmasi gerekmektedir [uygulanan güçleri P1 ve P2 ile gösterirsek, 10Log10(P1/P2)=20; Log10(P1/P2)=2; P1/P2 = 102 ]. Bir baska örnek verecek olursak, uzun süreli dayanabildikleri güç 50 ve 200 watt RMS olan iki kolonun hassasiyetleri ayni oldugu takdirde çikis seviyeleri arasindaki fark 10Log10(200/50) = 6 db olacaktir.

Ses basinç seviyesi farklarinin insan tarafindan nasil algilandigi konusundaki arastirma sonuçlarinda bazi farklar olmakla birlikte en yaygin kabul gören degerler asagidaki tabloda verilmistir.

Ses basınç seviyesi artışlarının algılanışı

1 db Fark edilemeyen değişiklik
3 db Ancak fark edilebilen değişiklik
5 db Rahatlıkla fark edilebilen değişiklik
10 db Yaklaşık 2 katlık fark
20 db Yaklaşık 4 katlık fark

Tabloya göre güçten kaynaklanan 6 db'lik
fark rahatlıkla fark edilebilenden biraz fazla,
hassasiyetler arasındaki 20 db'lik fark ise
4 kat olarak algılanmaktadır.

Bu konuda kendi yaptığım bir deneyde ses seviyesini orta, yüksekçe, yüksek gibi farklı sıfatlarla ifade etmeyi uygun bulduğum değerleri ölçtüm. Sonuçlar 5 ila 7 db arasında, ve ortalama olarak 6 db civarında çıktı. Bu deneyi daha çok kişi ile ve daha sistemli bir şekilde yapmak daha sağlıklı olacaktır, ama bu haliyle de sonuçlar çoğu araştırmacınınkiyle benzerdir.
Özetle, ilk bakışta örneğin 50 watt ile 200 watt'lık sistemlerin gücü çok farklı gibi görünse de insan tarafından algılanan fark çok daha azdır. Dolayısıyla bir müzik sisteminin gücü az bulunuyorsa, hassasiyeti yüksek kolon seçmek gücü artırmaktan muhtemelen daha uygun bir çözüm olacaktır.
Ses basınç seviyesinin sübjektif etkisi ile ilgili inceleme yöntemi
Dinleme, gerçek ortama uygun olması açısından müzik ile yapılmıştır. Ölçümler ise bilgisayarda oluşturulmuş ve CD'ye kaydedilmiş sinüzoidal bir sinyal çalındığında volume düğmesinin her bir konumu için CD player çıkışındaki voltajın ölçülmesi yoluyla yapılmıştır. Dinamik olarak değişen müzik sinyalinin ölçüm için kullanılması hata payını artıracağı için bu yöntem kullanılmıştır.

Uygun ses basınç seviyesi

Müzik dinlemek için uygun ses basınç seviyesinin ne civarda olduğu konusunda çeşitli araştırmalar ve farklı görüşler vardır. Bunların bir kısmı canlı müzikteki veya konserlerdeki ses basınç seviyelerini ölçerek sonuca ulaşmaya çalışmaktadır. Ancak bu çalışmaların büyük bir çoğunluğunda ölçüm mesafesi, seviyenin ortalama mı yoksa azami mi olduğu, kullanılan ağırlık (weighting) tipi, ölçüm cihazının hızı gibi önemli veriler açıklanmamıştır. Ayrıca, bir konser salonu için uygun olan ses seviyesinin ev koşulları için ne kadar geçerli bir gösterge olacağı da şüphelidir.
Uygun ses basınç seviyesi konusunda önemli bir kriter de kulak sağlığıdır. Daha çok endüstriyel gürültülerin oluşturduğu riskleri gösteren bir tablo aşağıdadır.

Ses Basınç Seviyesi

(db spl, A-weighted, yavaş gösterge)
kabul edilebilir günlük azami süre

(saat)

85 16
90 8
92 6
95 4
97 3
100 2
102 1,5
105 1
110 0,5
115 0,25

A-weighting, aslında düşük seviyeli gürültülerin algılanma miktarına göre hazırlanmış bir ağırlıklandırma yöntemidir. Ancak, en yaygın olarak kabul edilen yukarıdaki değerler bu şekilde ağırlıklandırılmıştır. Müziğin endüstriyel gürültülere göre daha az darbeli olması nedeniyle daha az risk oluşturduğu görüşünde olanlar vardır. Ancak, bu konuda farklı görüşler de bulunduğu, ayrıca her insanın ayrı özellikleri olduğu ve kulaklarda uğultu, geçici işitme zayıflaması gibi belirtilerin uzun vadede ortaya çıkabilecek kalıcı hasarların işaretçisi olabileceği unutulmamalıdır.

Kolonlarda hassasiyet bölümünde anlatılan yöntemle yapmış olduğum incelemede ulaştığım ses basınç seviyeleri ile ilgili sübjektif sonuçlar aşağıdadır:

alçak alçak-orta orta yüksekçe yüksek çok yüksek
ortalama 70 76 83 89 94 100
ortalama (A-weighted) 64 70 77 83 88 94
maksimum (50 ms) 85 91 98 104 109 115

Tabloda verilen değerler dinleme mesafesindeki, yani kulak bölgesindeki ses basınç seviyesini (db spl) göstermektedir.

Maksimum değerler müzik sisteminin giriş seviyesi ile çıkış seviyesi arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu varsayımına göre hesaplanmıştır. Ancak, özellikle kolonların gücünün sınırına yaklaşıldığında bu varsayımdan uzaklaşılır. Bu bölümde doğrusal yerine azalarak artan bir fonksiyon söz konusudur.

Tabloda verilen değerler belirli bir müzik sistemi ve koşullar çerçevesinde benim kişisel değerlendirmelerimdir. Müzik sistemlerindeki farklara ve kişiye göre değerlendirmeler değişebilir. Bununla birlikte sonuçlar makul ve tutarlı gözükmektedir.

Gerekli RMS güç ve hassasiyet
Çeşitli seviyelerde ses basınç seviyelerini elde etmek için gereken RMS güç (Watts) değerleri çeşitli kolon hassasiyetleri için aşağıdaki tabloda verilmiştir.

hassasiyet
alçak

(85db)
alçak-orta

(91db)
orta

(98db)
yüksekçe

(104db)
yüksek

(109db)
çok yüksek

(115db)

85
1,0000 3,9811 19,953 79,43 251,19 1000,0
88 0,5012 1,9953 10,000 39,81 125,89 501,2
91 0,2512 1,0000 5,012 19,95 63,10 251,2
94 0,1259 0,5012 2,512 10,00 31,62 125,9
97 0,0631 0,2512 1,259 5,01 15,85 63,1
100 0,0316 0,1259 0,631 2,51 7,94 31,6
103 0,0158 0,0631 0,316 1,26 3,98 15,8
106 0,0079 0,0316 0,158 0,63 2,00 7,9
109 0,0040 0,0158 0,079 0,32 1,00 4,0
112 0,0020 0,0079 0,040 0,16 0,50 2,0
115 0,0010 0,0040 0,020 0,08 0,25 1,0

Tabloda bulunmayan hassasiyet ve seviyeler için gerekli güç değerleri aşağıdaki formüle göre hesaplanabilir:

Yukarıda verilen ses basınç seviyelerinin elde edilmesinde oda büyüklüğü, kolon adedi, dinleyicinin kolonlara mesafesi gibi faktörlerin de rolü vardır. Bu faktörlerin ne kadar etkili olacağı teorik olarak hesaplanabilse de pratikte koşullara bağlı olarak önemli sapmalar olabilir. Örneğin, bir ses kaynağına olan mesafenin iki katına çıkması durumunda ses basınç seviyesi açık alanda veya yansımasız odada teorik olarak 6 db azalır. Ancak pratikte kolonun sesi dağıtış şekli (polar response), odanın büyüklüğü, şekli ve ses yutucu özellikleri çok farklı sonuçlara yol açabilir.

Özetle, kolonlar için verilen hassasiyet ve güç rakamları değerlendirilirken istenen ses basınç seviyesinin yanı sıra oda boyutu gibi hususlar da dikkate alınmalıdır. Ayrıca, müzikte sinyalin 50ms'den kısa süreler için daha yüksek seviyelere ulaşabildiği, uç frekanslarda ortalama değerlerden sapmaların fazla olduğu, müzik sistemlerinin gücünün sınırına yakın kullanıldığında sesteki bozulmanın arttığı gibi faktörler de gözönüne alınarak yukarıdaki değerlere bir emniyet marjı eklemek uygun gözükmektedir.

Referanslar
Beranek, Leo L.; Acoustics, 2nd Edition

Colloms, Martin; High Performance Loudspeakers, 3rd Edition

Everest, F. Alton; The Master Handbook of Acoustics, 2nd Edition

Hiraga, Jean; Les Haut-parleurs, 3rd Edition

HOPARLÖR SİSTEMLERİNDE DOPPLER DİSTORSİYONU

Doppler Etkisi
“Bir dinleyici sabit bir ses kaynagina dogru hareket etmekteyken duydugu sesin tonu sabit durdugu takdirde duyacagindan incedir (frekansi yüksektir). Dinleyici sabit ses kaynagindan uzaklasmakta iken ise sabit durdugu zamankinden daha kalin bir ses duyar. Dinleyicinin sabit durdugu, ses kaynaginin hareket ettigi durumlarda da ortaya çikan sonuç benzerdir.

… Sabit frekansli bir ses kaynagi bir duvara dogru hareket ettirildiginde dinleyici iki ayri frekansta ses duyar. Bunlardan biri dogrudan ses kaynagindan gelir ve hareketin etkisiyle titresimin orijinal tonundan kalin duyulur, digeri ise duvardan yansir ve orijinal tondan ince duyulur.”1

Doppler Distorsiyonu

Hoparlör konisine 50 ve 1000 Hz gibi iki ayri sinyal gönderildigi kabul edilirse, Doppler Etkisi sonucu Doppler Distorsiyonu meydana gelir. Hoparlör 1000 Hz’i üretirken 50 kez de ileri geri hareket eder. Hoparlör konisi ileri gittigi zaman Doppler etkisinden dolayi 1000 Hz’lik sinyalin frekansinda yükselme olusur. Koni geri gittigi zaman frekansta düsme olur. Frekansin ne kadar ve nasil degisecegi 50 Hz’lik sinyalin genligine ve dalga biçimine baglidir. Örnegin 50 Hz’lik sinyal üçgen bir dalga oldugunda 1000 Hz’lik sinyal yerine saniyede 50 kere daha yüksek ve alçak iki ayri frekansta sinyal sirayla üretilir. Buna karsilik 50 Hz’lik sinyal sinüsoidal oldugunda 1000 Hz’lik sinyal yerine 50 Hz’lik sinyalin genligine bagli olarak degisecek bir alt ve üst limit arasinda sürekli degisen frekansta sinyal üretilir. Yalnizca 50 Hz’lik sinyalin tepe noktalarinda tam 1000 Hz’lik bir sinyal üretilir.

Doppler distorsiyonu bir çesit frekans modülasyonu distorsiyonudur. Ortaya çikan distorsiyonun sesin netligini azalttigi ve harmonik distorsiyona göre daha rahatsiz edici oldugu kabul edilmektedir.

“Hoparlör yüzeyi büyüdükçe ayni ses basinç seviyesini elde etmek için gereken hareket genligi küçülmekte, diyafram hizi düsmekte, dolayisiyla Doppler Distorsiyonu azalmaktadir. Hunili hoparlörlerde hoparlör yüzeyi ses dalgalarinin normal hava basincina maruz kaldigi agiz kismidir (huninin genis kismi).”2

Pratikte hareketli bobinli tipik bir hoparlörün huni agzi kadar büyük yapilmasinin çesitli sakincalari vardir. Bu nedenle hunili hoparlör sistemleri, çok sayida küçük hoparlör kullanimi, elektrostatik veya dinamik büyük alanli diyafram kullanimi gibi yöntemlerle Doppler Distorsiyonu azaltilmaya çalisilmaktadir. Elbette her yöntemin kendine özgü kuvvetli ve zayif yanlari vardir. Kolon imalati agirlik, hacim, maliyet, frekans yanitsamasi, randiman gibi birçok etken arasinda tercihte bulunmayi gerektirir. Ayrica yapim kalitesi de ses kalitesini büyük ölçüde etkilemektedir. Piyasada her tipten çesitli kalitede örnekler mevcuttur. Hoparlör seçiminde kullanim amaci, kullanicinin kisisel tercihleri, dinleme odasinin büyüklügü ve diger cihazlarin özellikleri gibi etkenlere de dikkat etmek gerekir.

HI - FI ile ilgili temel bilgiler (13. sayfa)