Bilim insanları tarihin en büyük kara delik birleşmesini tespit etti

103+137=240, 265-240=25. Bu 25 Güneş'lik kütle nerden geldi ki, 🤔 kazan doğurmuş resmen, aklımda deli sorular.

Söz konusu değerler yaklaşık olarak veriliyor. 5 sinyal modelini Bayesyan analize tabi tutan orijinal çalışmanın çıkarsadığı final değer - olası sapma paylarıyla beraber - 225 Güneş kütlesi. Haberde kaynak olarak gösterilen The Guardian 265 Güneş kütlesi gibi spesifik bir sayıyı nereden vermiş açıkçası anlamadım. Range içerisinde bile gözükmüyor. The Guardian tarafının hatası olabilir.

https://arxiv.org/abs/2507.08219

Çıkarsanan değerlere bakıldığında final kütle bilakis toplam kütleden daha az (225 Güneş kütlesi). Her ne kadar değerler yaklaşık olsa da ve makaleye göre büyük sistematik belirsizlikler bulunsa da, bu durum karadelik birleşmelerinde atom çekirdeği füzyonunda olduğu gibi birleşme yaşayan çekirdek kütlelerinin bir kısmının bağlanma enerjisine dönüştüğüne işaret ediyor olabilir. Böyle bir yaklaşım "kuantum objeler" olarak karadeliklerle atom altı dünyanın nükleer ve diğer kuantum süreçleri arasında analoji kurmamızı sağlayabilir.

Esas mevzu - stellar - karadelik birleşmelerindeki stabil olmayan 60-130 Güneşlik teorik karadelik kütle aralığında kalan ve Bayesyan çıkarıma göre kuvvetli ihtimalle bir tanesi bunu aşan karadeliklerin birleşmesinin söz konusu olması, bunun da yıldızların çökmesi sonucu karadelik oluşum modeliyle açıklanamaması.

Haliyle bu gözlemin verilerinin analizi sırasıyla iki çıkarıma yol açıyor: 1) Öncül birleşmeler 2) haberde bahsi geçmeyen orta kütleli karadelikler (intermediate mass black holes, IMBH's) için delil teşkil ettikleri. Esasında haberin dayandığı oijinal çalışmanın tezleri de zaten bunlar.

Evrende karşımıza çıkan karadelikler 100 Güneş kütlesine varan stellar-yıldızsal karadeliklerle genelde galaksi merkezlerinde bulunan 1 milyon Güneş kütlesinden fazla kütleye sahip süper masif karadelikler.

Dolayısıyla gözlem daha çok uzay araştırmalarında karşımıza pek çıkmayan orta kütleli karadeliklerin - 100 ila 100.000 Güneş kütleli karadeliklerin - ve onları meydana getiren basamaklı, ardı ardına birleşmelerin varlığına delil olarak değerlendirilmekte. Bu ayrıca hiyerarşik olarak süper masif karadeliklerin - en azından bir kısmının - oluşum sürecinin olası bir basamağına da ışık tutmakta.

Ben de onu diyorum işte. Tahmin de olsa bir tutarlılığı olmalı yoksa rastgele sallanan sayılrdan ibaret olur. Tahmin de tutarlı değil veya aradaki farkın sebebi yazılmamış. Fark da öyle yaklaşık değer olmasıyla tahmin oluşuyla açıklanamayacak derecede büyük ve sırıtıyor. Bak adamların verdiği sayısal değerlerinden bile 25 Güneş kütlesinde fark oluşuyor, bu 240 Güneş kğtlesi için bile devasa bir fark 5/48 sadeleştirirsek, büyük bir oran yani üç aşağı beş yukarı oynama olur diyemeyiz. Ve daha da kötüsü bu bir + kütle, yani - de değil. Dersin ki 2 karadelil birleşirken oluşan patlamadan devasa miktarda madde uzaya saçıldı haliyle kütle kaybı oldu ve/veya madde enerjiye dönüştü vs. Eksi kütle yine daha mantıklı da artı oldu mu "nerden geldi" sorusunu sorduruyor. Dediğin gibi Guardian'ın halt yemesi olabilir. Belki yazarken yanlış yazmışlardır.

Anlıyorum ama değerlerde oynaklık ve kesinsizlik ve daha yüksek hata payları astronomi gibi görece düşük kalite verilerle uğraşan devasa ölçekli bilimlerde kaçınılmaz. Haliyle bilimsel olarak geçerli veya kredibil addedilebilecek kesinlik seviyelerine ulaştırmak, hiç olmazsa alt ve üst değer aralıkları vermek için çalışıyorlar. Enerjinin/kütlenin korunumu kısmına takıldığını kesinlikle anladım zaten ve çok yerinde bir concern bu. Fazladan - daha doğrusu yoktan - kütle girişi varsa bu ciddi bir sorun ama orijinal çalışmanın gösterdiği veya ima ettiği şey bu değil. Demek istediğim bu. The Guardian buna açılacak ve senin %100 meşru şekilde takılmana yol açacak bir değer vermiş. Bu da The Guardian'dakilerin profesyonel bilim insanı olmayıp bilimden anlamaması yüzünden olabilir.

Biz de değiliz, haliyle biz de hatalar yapabiliriz. Sorun değil. Sadece bazı mevzuları açıklığa kavuşturmak ve dikkati başka yere çekmek istedim. Yoksa enerji/kütle korunumu ihlali ciddi bir problem, takılmana sonuna kadar katılıyorum. Senin parmak bastığın noktayı ben de fark edince koşa koşa ana kaynağa, makaleye gittim böyle olamaz diye ve hakikaten de durum böyle değildi.

Şimdi baktım da The Guardian haberinin editörü tıbbiyeli, biyomedikal metaryaller üzerine doktorası varmış. Fizikçi veya astrofizikçi olmadığı ve muhtemelen bunlara dair gayri resmi ön okuması ve arkaplanı olmadığı için muhtemelen senin takıldığın konuya takılmamış. Sen ve ben eğilim, ön okuma vb gereği daha amatör fizikçi kafalı olduğumuz için kütle korunumunun ihlal edilmesine takıldık.

Haberi hazırlayan The Guardian editörü:

www.theguardian.com

Ian Sample | The Guardian

https://www.theguardian.com/profile/iansample

Kendisi moleküler biyolog olan bir tanıdığım biraz küçümseyerek bana profesyonel tıpçıların ekseriyetinin gerçekten bilim yapmaktan veya bilimden hakikaten anlamaktan ziyade literatür ezberlediğini ve yalnızca ezberci yaklaşımları yüzünden kafalarının bilime fazla basmadığını söylerdi. Bu tarz özensiz örnekler benim de kendisine hak vermeme yol açıyor. 😄 Fen bilimlerinde doktorası olan herhangi bir kimsenin temel bir fizik anlayışı, temel fiziğe dair belirli bir bilgi birikimi olmalı.

9+ bildirim görünce dedim kesin Nat Alianovna yazmıştır, bütün bildirimler onun tek mesajındaki edit'lere aittir, tahminimde yanılmamışım.  

Ya tabii ki bilim dallarının ortak yönleri olsa da farklı disiplinleri mevcut. Ezberin önemli olduğu bir bilim dalının disiplinine alışmış birinin fizikçi gibi düşünmesi beklenemez. Yani en azından beklemeyiz yine olamaz diye bir şey yok. Ben araştırmadım ama senin yazdığını referans olarak konuşacağım: Madem haberi yapan kişinin uzman olduğu şey astrofizik, astronomi vs değil o zaman neden kendi alanına göre bir haber yapmak yerine alanının dışında bir şeyin haberini yapmış, buna Guardian nasıl müsade etmiş onu da anlamadın. Guardian dediğin gazete de öyle yerel dandik bir gazete değil ki, bir okul gazetesi de değil. Hayır yazan kişi de basit bir matematiksel hesap yaparak absürtlüğü fark edecek yeterlilikte olmalı. Saçmasapan işler. Dün de yine bir haberde Çin'de taşınan 7200 metrik tonluk (7000'li bir şeydi daha az ya da çok olabilir) tarihi sayılabilecek yapılarda kullanılan hidroliklerden bahsedilmişti. 420 veya 460 hidrolik robot kollar kullanıldığı yazılmış. Her bir kol 10 ton taşıyor azami. Haberin videosunu da paylaşmışlar videoda tek bir blok yapı görünüyor taşınan. Haliyle ben o yapıyı 7000 küsür metrik ton olarak ele alıyorum çünkü haberde bunu söylüyorlar. Ama kol sayısı 400 küsür 420 ya da 460 net hatırlamıyorum. Çarp 10'ar tonla. 4200 ya da 4600. Ama taşınan yapının ağırlığı 7200 veya daha fazla. Aradaki 3000 ton ağırlık nereye gitti? Tahmin, aşağı yukarı, ortalama, sapma gibi laflarla açıklanamayacak kadar devasa fark var orada. Ama buna dair bir açıklama yok, kolların sayısı ve kapasitesi belli o zaman kendilerini aşan o ağırlığı nasıl taşıdılar? He haberde binalar 2 blok olarak taşındı, yarısı öyle yarısı böyle taşındı dese eyvallah bu da yok. Videoda da görünmüyor. Ben böyle ayrıntılara takılıyorum çünkü haberin bende kazandırdırığı güveni etkiliyor. Çünkü şunu sevmiyorum, örneğin bir haber paylaşılıyor özellikle astronomi haberlerinde çok oluyor bu, işte şöyle olacak böyle olacak, 1 gün sonra unutuluyor gidiyor mesela, esamesi okunmuyor. Hatalı matalı paylaşılmış, yanlış bilgi mi verilmiş ne olduğunun hiçbir önemi yok. Sallıyorum diyor ki işte kuyruklu yıldız dünyaya yöneldi. Yöneldi eee? Aradan yıllar geçmiş ortada hiçbir şey mesela, nerde lan bu yönelmiş kuyruklu yıldızı? Magazin tadında, ezbere, sırf mevcut alanla hiçbir ilgisi olmayanlar için bile dikkat çekmek için desenformasyon soslu, abartılı, sırf günü kurtarmak için, sırf yazı kalabalığı, sırf iş olsun diye yapılmış haber yazılarından nefret ediyorum. Haber dediğinin ayakları yere basmalı, bugün düzgünce verilen bir haberle yıllar sonra bağlantılı bir şey paylaşıldığında şak 2 yıl önce şu olmuştu şimdi bu oldu buna dönüştü denilecek tarza paylaşım olmalı. Aksi halde bir noktadan sonra insanlarda bu tip gelişmelere karşı umursamama halleri oluşuyor.

Mesela UFO haberleri benim nazarımda uzun zaman önce yalama olmuş haberlerdir, haber bile değiller hatta, dedikocudu ev kadınlarının baktığı faldan hallice benim için. UFO=Uzaylı tadında, algısında haber sunan veya UFO deyip araya sözde meşhur klişeleşmiş temsili uzaylı resmi ve uçan dairesini koyan haberleri okumuyorum şahsen ciddiye de alamıyorum. Yeri gelmişken 2021'de mi 2022'de mi ne monolit haberleri vardı malum ana akım medyada, sahi ne oldu o monolitlere? Şu an umursayan, araştıran, bir şey gören duyan var mı? Günlerce insanların kafasını meşgul ettiler, bir gizem perdesi yarattılar sonuç ne? Sonuçsuz. İşte bunu sevmiyorum.

Neyse toparlarsak aslında bir alan için özelleşmiş haber portalları ve web sitelerinden haber takibi yapmak en iyisi. Oyun haberlerini takip edeceksen oyun medyasını okuyacaksın, izleyeceksin. Gidip de mynet'ten bakmayacaksın. Sinema ve diziler hadi bir nebze ama yine de bunların membağı olan sitelerden bunlar için özelleşmiş yerlerden takip edeceksin. Astronomi ile ilgili haberlerde kesinlikle ana akım medya ve gazete gibi her şeyin sözde haber yapıldığı her tv kanalı ve dergiden uzak duracaksın. Çünkü her şeyin haberinin yapıldığı bir ortamda ilgili alanlarda gerekli altyapısı olan haberciler olmuyor ve üstünkörü hatalı hatasız, genel-geçer yazılarla geçiştiriyorlar haberleri. Astronomi, astrofizik, parçacık fiziği vs vs ana akım medyadan dinlememek gerek. Lanet olası parçacığı, tanrı parçacığı diye yazan mal medyaya lanet olsun.

Fen bilimsel detaylara veya gerçeklere itibar etmek ana akım veya faktüalite anlamında yüksek nitelikli olup olmaması fark etmeksizin medyanın en zayıf karnı (işin uzmanlık, dikkat ve sabır gerektiren teknik doğası gereği). Popüler materyale gelince bilgi seviyem gerçekten dramatik şekilde düştüğü için o monolitler nedir, ne olmuştur, güncelde UFO'lar hakkında neler dönüyor, fazla yorum yapamam, çünkü ilgilenmiyorum. Her mesaj gönderimi, ayrıca edit'i bildirim olarak gitmekte, birisi iki editli öbürü tek editli olmak üzere iki mesaj gönderdim. Bunlar tabii sen de 4-5 farklı bildirim olarak çıkar. +9 edit olması bildirim hatasıdır. Kritik bir sorun değil ama bildirmek gerekebilir.

Aslında bir hata eseriyle o şekilde yazmamışlar.

"GW231123: a Binary Black Hole Merger with Total Mass 190-265" araştırma başlığı bu ve araştırma metninde de şu ifade geçiyor.

Araştırma metninde verilen kütle aralığı, olayın gerçekleşmiş olabileceği en geniş olasılık aralığını temsil ediyor. Yani “en az bu kadar olabilir, en fazla da bu kadar” gibi düşünülebilir. Bu ifadenin de istatistiksel belirsizlik aralığında (%90 credible interval, güven aralığı) olduğunu söylüyorlar.

@Nat Alianovna'nın paylaştığı tablodaki değerler ise, hesaplamalardan elde edilen en olası sonuçları ve ona yakın değerleri gösteriyor. İstatistiki veri yani. Dolayısıyla bilim insanlarının en çok güvendikleri tahminler orada yer alıyor. Tablodaki değerler de medyan değerleri ve yine aynı güven aralığındaki hesaplamalar. Yani aslında 190–265 aralığı, tablodaki tahminlerin daha kapsayıcı, daha olasılık dışı uç değerlerini temsil ediyor.

Ama o zaman haber metni içinde böyle bir açıklama da yapılmalı. Bu olmadan doğrudan birbiriyle tutarsız sayılar verilince olmuyor işte. 2-3 fazladan açıklayıcı cümle haberin değerini arttırır.

Çok ekstrem şeyler olmadığı sürece terimler açıklanmak zorunda değil.Işık yılının ne olduğunu bilmeyen de net kara cahildir kimse kusura bakmasın bilmiyorlarsa da bir zahmet öğrensinler. Google'a şu nedir bu nedir diye saniyesinden araştırma yapılarak öğrenilebilir veya yapay zekaya sorulabilir ama benim burada bahsettiğim şey bu değil.O sayısal verilerin neden o şekilde olduğu ki bu sorusunun cevabı bu kadar basit değil. Araştırma için epey fazla efor gerektirebilir, herkesin bunu yapacak kadar bilgisi, enerjisi zamanı ve motivasyonu olmayabilir. O yüzden böyle şeylerin kısa bir paragrafla açıklanması haberi daha güzel yapar.

Söz meclisten dışarı geçmişte bu sitede ve bu site dışında hiçbir haber değeri olmayan şeylerin sırf haber kotası doldurmak, sırf haber yapılmış olmak için yapıldığı, 1 satırlık haberimsinin 3-4 paragraf laf salatasıyla okuyucuya sunulduğu boş metinler gördük. Böyle haber değeri olmayan boş metinler okumaktansa uzun ama içi dolu dolu olan haberleri şahsen tercih ederim. Dediğim gibi her şey açıklanmak zorunda değil, basit şeyler esgeçilebilir, ulaşılması fazla efor gerektiren, okuyuca çelişki uyandıran bilgiler haber içinde kısa bir özet olarak o soru işaretlerini ortadan kaldıracak şekşlde verilse bu haber metnini zenginleştirir, güzelleştirir.