COĞRAFYANIN KILIÇLARI (KILIÇLARIN EFENDİSİ)

_____________________________

_____________________________

[/center

Zamanla Dımışki kelimesi bu çeliğin üretildiği merkezi ifade etmenin ötesine geçerek, sözkonusu tekniğin ve bu teknikle üretilmiş çeliğin de ismi haline geldi ve bu arada İstanbul’da da bir “dımışkihane” kuruldu. Evliya Çelebi, Seyahatname’sinde Fatih Sultan Mehmet zamanında faaliyete geçen bu dımışkihanenin bugünkü Kabataş ile Tophane arasında, deniz kıyısında yer aldığını anlatır. Başta padişahlar olmak üzere, dönemin ileri gelenlerine çok değerli kılıçlar üreten büyük ustaların çalıştığı bu dımışkihanenin 1640 yılında Gümrük Emiri Ali Ağa tarafından satın alınarak yıktırıldığı düşünülürse, bu tarihten daha önce faaliyetine son verilerek, Sultanahmet’teki kılıçhane binasına taşınılmış olması muhtemeldir.



Çevresini kuşatan efsanelere uygun bir gizemle ortadan kaybolan Dımışki’nin en son örneklerinin 1800’lü yılların başında üretildiği sanılıyor. Günümüzde Batılı bilimadamları konu ile ilgili çalışmalarında bu tekniğin kökenini Hindistan’a dayandırırken, Dımışki çeliğinin aslında Hindistan’da üretilip İran’da dövülerek kılıç yapıldığını, Batılı gezgin ve tüccarların bu kılıçlarla ilk kez devrinin önemli bir ticaret merkezi olan Şam’da karşılaşmış olmalarından dolayı, yanlış bir adlandırmayla Dımışki dediklerini iddia ediyorlar. Buna karşılık, dokuzuncu yüzyılda Bağdat’ta yaşamış olan büyük düşünür ve bilimadamı Yakup İbn İshak El-Kindi, kılıçları konu alan çalışmasında (Ayasofya yazmaları, no. 4832, fol. 170-172) çeliği “işlem görmüş demir” olarak nitelendirirken, bu işlemin onu daha sağlam ve esnek bir hale getirdiğini, bu arada da “firind” adı verilen desenli görüntünün ortaya çıktığını yazıyor. El-Kindi, döneminin yerli kılıç türlerini sayarken Şam’ın başlıca üretim merkezlerinden biri olduğunu, Dımışki olarak adlandırılan Şam yapımı kılıçların çeliklerinin de Şam’da üretildiğini yazıyor.

ŞEMŞİR; İRAN KILICI

Dr. Manouchehr Moshtagh Khorasani

İran’da kılıç için kullanılan genel terim “şemşir”dir. Bu sözcük iki parçadan oluşur; şem kuyruk veya pençe, şir ise aslan demektir. Dolayısıyla bu silahın ismi aslan kuyruğu ya da aslan pençesi anlamına gelir. Ancak yaygın inancın aksine, şemşir sözcüğünün kullanılması namlu eğriliğine atfen değildir. Bu sözcüğün kökleri, İran’ın eğri namlu ile tanışmasından çok öncelere dayanır. Yeni Farsça’nın erken dönemlerinde kılıca sine veya şemşer denirdi. Maniheist Orta Farsça’da ise kılıcın şafşer olarak adlandırıldığı görülür.



Düz Namlulu Şemşir Tüm bu dönemler boyunca İran’da kılıç namluları düz ve iki ağızlıdır. Dolayısıyla, namlusunun düz veya eğri olmasından ve bu eğriliğin derecesinden bağımsız olarak, orta veya uzun namlulu ve bir balçağa sahip tüm kesici silahlar için şemşir sözcüğü kullanılmıştır.

Pota Çeliği İran’da çelik kılıçların yapımına ne zaman başlandığı tam olarak bilinmemektedir. Timurlu, Safevi ve daha sonraki dönemlerden bilindiği üzere, İran’ın kaliteli kılıçları pota çeliğinden yapılırdı. Pota çeliği, kilden yapılma potalarda, dökme demir, demir ve bir takım karbonlu maddelerden oluşan içeriğin karbonlama veya karbon alma yöntemlerinden birine tabi tutulmasıyla elde edilirdi. Her ne kadar İran’da Horasan, Kazvin, Neiriz ve Arsancan gibi bazı bölgelerde pota çeliği üretimi yapılmışsa da, İran’lı kılıç ustaları dillere destan Farsi kılıçlarının yapımında Hint işi çelik kütüklerini tercih etmişlerdir. Bu durum, Hindistan’dan İran’a çelik kütükleri ithalini, buna karşılık olarak da İran’dan Hindistan ve diğer komşu ülkelere kılıç ihracını doğurmuştur.


İran’lı ustalar kılıç yapımında farklı yöntemler de denemişlerdir. Bu yöntemlerden biri de, farklı demir ve çelik çubukların bir arada ısıtılıp dövülerek katmanlar oluşturmasıyla ortaya çıkan yoğruk örüntülü çelik kılıçlardır. Tıpkı pota çeliğinden yapılanlar gibi, yoğruk örüntülü çelikten yapılan namlular da cilalanmalarının ardından bir takım aşındırıcı kimyasallar kullanılarak dağlanır, bu sayede yüzeydeki desenlerin güzelliği iyice ortaya çıkarılırdı.

İşlemeli Metal Bilezik Kılıç kınları sahtiyan veya kumaş ile kaplanmış ahşaptan yapılırdı ve iki ya da üç metal bileziği olurdu. Zeller ve Rohrer’e göre, ahşap Farsi kınları normal olarak üç parça sahtiyan ile kaplanır ve bu parçaların arasına metal bilezikler yerleştirilirdi. Sahtiyan genellikle erkek eşeklerin sağrı derisinden elde edilir ve kabaca bir dokuya sahip olurdu.



Abbasi kaynaklarında eğri namludan ilk sözeden, Horasan’lı süvarilerin eğri kınlarıyla övündüklerinin belirtildiği, el-Cahiz’in “Menakıb el-Türk” isimli eseridir. Mübarekşah Fahr-i Müdebbir, XII. yüzyılda yazdığı “Adabu’l-Harb ve’ş-Şeca’a” isimli kılavuzda kalaçuri ve şemşir arasındaki farkları anlatırken, kalaçurinin özellikle Türkler tarafından tercih edildiğini, şemşirden daha uzun olduğunu ve namlusunun da eğri olduğunu yazar. Gerçekten de, eğri namlulu bir kılıç at üstünde düz bir kılıçtan çok daha etkili olarak kullanılabilir; bu nedenle, zaman içerisinde eğri namlulu ve tek ağızlı kılıçlar birincil süvari silahı olarak düz namlulu ve iki ağızlı kılıçların yerine geçmiştir. Bu değişim, İran’da özellikle XIII. yüzyıldaki Moğol istilasının ardından belirginlik kazanmıştır. Yine de, bugün birçok araştırmacı eğri namlulu kılıçların Orta Asya kökenli olduğunu ve bundan çok daha eski tarihlerden beri Türk süvarileri aracılığıyla İran’da tanındığını düşünmektedir.



Hindistan’ın pota çeliği üretimine İngilizler’ce yasak konması ve ardından İran pazarını istila eden ucuz Avrupa çeliği, şöhretli İran kılıçlarının üretiminde Kaçar dönemi boyunca bir azalmaya neden olmuştur. Kaçar döneminin sonuna gelindiğinde, İran’lı ustalar artık o birbirinden güzel çelikten desenleri yapamaz olmuşlardır. Bu arada, sözkonusu dönemde girişilen İran ordusunu modernize etme çalışmaları da, Fransız, İngiliz ve Alman modellerinde askeri kılıçlar üretilmesiyle sonuçlanmıştır.