Çocuklarda Yürüteç Kullanmanın Faydaları ve Zararları (4. sayfa)

Prof. Dr. Yakup YILDIRIMyoutube

Bebeklerin yürüme sürecinde en sık tartışılan konulardan biri de yürüteç kullanımıdır. Aileler özellikle 4-7. aylar arasında, biraz da çevrenin baskısıyla çocuklarına yürüteç alırlar ve kullandırırlar. Yürüteç bebeğin doğal yürüme dönemleri sırasında (refleksler dönemi, tam basamadığı çökme dönemi, tekrar ayakları üzerine bastığı istemli ayağa kalkma dönemi ve sıralama - yürüme dönemleri) duraklamaya ve kesintiye neden olur.

https://www.youtube.com/watch?si=ltO57RRDQ7HE3OZy&v=vgLnIK1sS1Y&feature=youtu.be

Yürüteç ile bebek çok hızlı hareket ettiğinden ev içi kazalara, kafa travmasına ve hatta ölüme bile sebep olabiliyor.

Yürüteç kullanarak yürümeye çalışan bebekler yürümeye başladıklarında eklem koordinasyonunda güçlük çekebilirler. Gelişim sürecinde motor gelişimini geciktiriyor ve aynı zamanda parmak ucunda yürümek gibi bozukluklara neden olabiliyor. Yürümeyi kolaylaştırmak yerine tam tersine zorlaştırıyor ve geciktirebiliyor.

Güvenli olduğu düşünülen yürütecin bebeğin hızlı yürümesini sağlayacağına inanılır. Ayrıca üzerindeki çeşitli oyuncaklar ile bebeklerin ilgisini çeker. Yürüteç, bebeklerin hareket imkanını artırarak ilgisini farklı alanlara çeker ve huzursuzlanmasını engeller. Anne babalar ise yürüteci çoğunlukla bebekleri kucaklarında taşımak yerine oyalandıkları gerekçesiyle tercih eder. Bu gibi nedenlerle yürüteç kullanımı eskisi kadar yaygındır. Peki yürüteç ne kadar sağlıklı?

Yürütecin uzun zamandan beri kullanılması zararsız olduğu anlamına gelmez. Yürütece koyulan bebeğin/çocuğun tehlikeli nesnelere ulaşıp kendine zarar vermesi ve merdivenlerden düşmesi en büyük risklerdir. Yapılan bilimsel çalışmalar, yürüteci ilk iki yaşta görülen en sık yaralanma nedenleri arasında gösteriyor. Bu yaralanmalar nadir de olsa beyin kanaması ve ölümle sonuçlanabiliyor.

Bebeklerin kas iskelet sisteminin gelişimi belirli bir sıraya göre ilerler. Bu sıra şöyledir: Bebekler önce başlarını dik tutar, daha sonra destekli oturur, desteksiz oturur, emekler, tay tay durur ve yürür.

Desteksiz oturamayan bir bebekten yürümesi beklenemez. Gelişimin bir parçası olarak 4 ve 5’inci aylarda bebekler oturmak yerine ayakta durmak ister. Bu, ebeveynler tarafından yürümenin bir başlangıcı olarak kabul edilir ve yürüteç alınır. Ancak bu aylarda yürütecin kullanılmaya başlanması bebeğin omurga gelişimine zarar verebilir. Henüz bu aylarda bebeklerin sırt ve karın kasları gelişmemiş olduğu için omurga, yer çekimine karşı duramaz ve yanlara eğilir. Bu da zamanla bebeklerde omurga sorunları yaşanmasına neden olur. Bu nedenle bebeklerin sürünme, yuvarlanma, emekleme ve ayağa kalkma ile kaslarını geliştirip ondan sonra yürümesi beklenmelidir. Amerikan Pediatri Akademisi, yürüteçlerin daha çabuk yürümesini sağlamadığını, aksine bebeklerin motor ve mental gelişimini geciktirdiğini belirtmiştir. Bu nedenlerle yürüteç kullanılması eski inanışın tersine sağlık açısından uygun değildir.

Yürüteç Kullanmanın Sakıncaları

1. Bebekler çevrelerini etkileşerek tanırlar. Çevresini görür, eller, hisseder, yuvarlanır, taklit eder. Yürüteç kullanan bebekler ise genellikle vücutlarının alt kısmını göremedikleri için nasıl kullanacaklarını da öğrenemezler. Yürüteç tekerlekleri nedeniyle bebeklerin en ufak ayak hareketlerini abartılı bir şekle dönüştürür. Bu da bebeğin yürümekten çok yürüteçte sallanma hareketi yapmasına neden olur.
2. Yürüteç kullanarak yürüyen bebekler gerçek yürüme sırasında kullanılan kalça ve eklem koordinasyonunu geliştiremezler. Yürüteç kullanımı bebeklerde normal gelişim süreci içinde yapması gereken motor gelişimi geciktirdiği gibi omurga, kalça ve parmak ucu yürümesi gibi bozukluklara neden olur. Yürümeyi kolaylaştırmak yerine güçleştirir ve hatta geciktirebilir.
3. Yürüteçler tekerleklidir ve çok hızlı hareket eder. Bebeğinizin hareketinden daha hızlı hareket ettiği için bebeğiniz denge kurmakta ve geliştirmekte zorlanır.
4. Bebeğin çevreye erişimini sağladığı için yürüteç kullanan bebeklerin pek çoğu ev kazalarına maruz kalır. Hatta bu kazaların bazıları ölümcül bile olabilir. Ağır eşyaları çekerek başına düşürebilir, sıcak yiyecek, içeceklere ve zehirli maddelere ulaşabilir. Düşme ve boğulmalara neden olabilir. Ayrıca evinizde merdiven varsa düşme riski de vardır.
5. Yürüteç kazalarında kafa travması oldukça fazladır. Beyin gelişimini tamamlamayan bebeklerde kafa kemikleri yumuşak olması nedeniyle yürüteç ile gerçekleşen kazalarda bebeklerin %82’sinde kafa travması oluştuğu görülmüştür.

Bebek Yürüteç Kullanımı Zararlı Mıdır?

Avrupa'da birçok ülkede kullanımı sınırlandırılan yürüteçlerin bebekler için zararları olduğu birçok araştırmayla ortaya konmuştur. Bebek yürütecinin zararlarını şöyle sıralayabiliriz:

•  Yürümede gecikmeye neden olabilir: Birçok ebeveyn tarafından yürümeye yardımcı olarak görülse de aslında bebek yürüteçleri yürümenin önündeki engellerden biridir. Yürüteç kullanımı esnasında normal yürüme eyleminde kullanılan kaslar çalıştırılmadığından bebeğin kas ve iskelet sisteminin gelişiminin etkilenmesine ve buna paralel olarak yürüme yeteneklerinde gecikmelere neden olabilir.
•  Ev kazalarına ve ciddi yaralanmalara yol açabilir: Bebek yürüteçleri bebeğin gelişim seyrine uygun olmayan bir hareket özgürlüğü sunduğu için kazalara neden olabilir. Çarpma, devrilme, düşme, nesneleri üzerine düşürme gibi birçok riskli durumu doğurabilir. Avrupa’da ve Türkiye’de yapılan araştırmalar yürütecin, puset, mama sandalyesi ve ana kucağı gibi diğer ekipmanlara kıyasla çok daha fazla kazaya neden olduğunu göstermektedir.
•  Mental ve motor gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir: Bebeklerin gelişimi fiziksel ve mental olarak eş zamanlı ve dengeli bir şekilde ilerler. Birbiriyle bağlantılı olarak ilerleyen bu süreçte dışarıdan gelen etkiler bu dengenin bozulmasına neden olacaktır. Bunun yanında bebekler sürekli yürüteç içinde sınırlı bir alanda vakit geçirirse keşif ve merak duygusu örseleneceğinden zihinsel gelişimi olumsuz yönde etkilenebilir.
•  Kas-iskelet yapısının gelişimine olumsuz etki edebilir: Emekleme çağında olan bebeklerin henüz kas ve iskelet sistemi gelişimini tamamlamamıştır. Bu dönemde yürüteç kullanımı kas ve iskelet sisteminde sorunlara neden olur. Uzun vadede omurga eğrilikleri ve kalça problemleri gibi gelişim bozuklukları ortaya çıkabilir.
•  Yürüme alışkanlığını olumsuz yönde etkileyebilir: Yürüteç kullanımı esnasında bebek ayak tabanına tam basamaz ve parmak ucunda yürür. Bu da zamanla alışkanlığa dönüşüp desteksiz yürüme döneminde hatalı yürüme tarzının oturmasına neden olabilir. Aynı zamanda parmak ucunda yürüme alışkanlığı ayak sağlığı için de sorunlar yaratabilir.

Yürüteç Yerine Hangi Yardımcı Ürünler Kullanılabilir?

Amerikan Pediatri Derneği tarafından kullanımı kesinlikle önerilmeyen bebek yürüteci birçok uzman tarafından da güvensiz ve sağlıksız bir araç olarak kabul edilir. Bebeğinin gelişimine destek olmak isteyen anne babaların tercih edebileceği çok daha güvenli seçenekler bulunur. Bebeklerin yürümesini destekleyen bu esnada eğlenmesini de sağlayan yürüme arkadaşı ya da yürüme arabası ürünleri tercih edilebilir. Bu ürünler yürüteçlerin yol açtığı olumsuzluklara neden olmazken kas gelişimini destekler, bebeklerin yürümesine yardımcı olur. Eğlenceli ve eğitsel özellikleri ile onların keyifle vakit geçirmelerini sağlar. Bunun yanı sıra bebeğin özgürce yuvarlanabileceği, etrafını rahatlıkla görüp keşfedebileceği bir oyun alanı da yaratılabilir. Yere serilecek bir oyun halısı ya da kalın bir battaniye ile böyle bir alan yaratılabilir. Etrafına keşfedebileceği ilgi çekici oyuncaklar koymak onu hareket etmeye teşvik ederek motor gelişimine de katkıda bulunur. Zamanla bu alanı sabit bir aktivite merkezine dönüştürmek onun büyüme evresi ile uyumlu bir gelişme göstermesine olanak sağlar. Tutunabileceği kenarlıklar ekleyerek zamanı geldiğinde ayağa kalkması için uygun koşullar sağlanabilir. Tüm bunların yanında anne babalar her zaman bebeklerini cesaretlendirmeli ve başarı anlarında bebeklerini takdir etmelidir.

Bebeklerin Yürütece İhtiyacı Var mıdır?

Yürüteçler çeşitli sebeplerle tercih edilen yardımcı ürünlerdir. Peki, bebeklerin gerçekten bir yürütece ihtiyacı var mıdır? Aslında gelişimin doğal seyrinde bebek yürüteç kullanımı, bir gereklilik değildir. Her bebek için emekleme ve yürüme zamanları farklıdır. Herhangi bir sağlık sorunu bulunmuyorsa bu süreç doğal seyrinde gerçekleşir ve bebeğiniz kas gelişimi, denge ve öz güven bakımından hazır olduğunda yürümeye başlar. Bu süreçte size düşen görev bebeğinizin kaslarını geliştirebilmesi için ona fırsatlar sunmak ve bebeğinizi cesaretlendirmektir.

Bebekler önce gelişen baş ve boyun kasları sayesinde sağa, sola ve karın üstüne doğru dönmeyi gerçekleştirirler. Bu aşamadan sonra da zamanla gelişen kol ve bacak kasları sayesinde önce sürünüp daha sonra emeklemeye başlarlar. Bazı bebekler ise emeklemeden direkt yürümeye geçiş yaparlar. Emeklemeden sonra kas ve iskelet sistemi ile motor gelişiminin tamamlanması ile yürüme gerçekleşir. Bütün bunlar bebeğin kendi hızında, doğal akışında ve kendiliğinden gerçekleşmesi gereken aşamalardır. Bu aşamaların her biri bebeğin yürümek için gerekli olan kas ve iskelet gelişimine ulaşabilmesi için gereklidir. Bebeğin tüm aşamaları kendi hızında, özgürce yaşamasına müsaade edilmesi önemlidir. Anne baba tarafından yapılacak uygun olmayan müdahaleler bebeğin doğal gelişimine zarar verebilir. Bu bakımdan yürüteçlerin bir gereklilik olmadığı söylenebilir. Bebeklerin ihtiyaçları olan tek şey üzerinde özgürce yuvarlanabilecekleri steril ve güvenilir bir ortamdır. Bunun yanında tabii ki anne baba sevgisi, ilgi ve desteği bebeğin bu gelişim evresinde en büyük motivasyon kaynağı olacaktır.

Yürüteç neden önerilmez?

Yürüteç bebeğin doğal yürüme dönemleri sırasında (refleksler dönemi, tam basamadığı çökme dönemi, tekrar ayakları üzerine bastığı istemli ayağa kalkma dönemi ve sıralama - yürüme dönemleri) duraklamaya ve kesintiye neden olur.

Kanada hükumeti kendi içerisinde yaptığı araştırmalar sonucunda yürütecin bebeklerin fiziksel ve zihinsel gelişimi üzerinde olumsuz etkileri olduğunu kanıtlamış, bunun neticesinde ise ülkede yürüteç yasak durumda.

Bebeklerde Yürüteç Kullanılmalı mı?

Gelişim süreçleri farklılık göstermekle birlikte bebekler ortalama 6 aylıkken emeklemeye, 1 yaşından sonra ise yürümeye başlayabilirler. Ancak bebeklerin ilk adımlarını atabilmeleri için karın üstü zaman geçirme, dönmeyi öğrenme, kendini yukarıya çekme gibi bazı kabiliyetleri edinmeleri gerekir. 

Bu becerileri edindikten sonra ise emekleyebilir, otururken kendilerini ileri doğru itebilir ya da çevrelerindeki eşyalara tutunarak yürümeye başlayabilirler. Yürüme gelişiminin doğal seyri olan bu dönemlerde bebekleri yürütece koymak ise onların gelişimini yavaşlatabilir.