Bilim insanlarından küresel uyarı: Roket fırlatmaları ozon tabakasını tehdit ediyor

Uzay yarışının yeni bedeli: Atmosferdeki görünmeyen hasarlar

1980’lerde kloroflorokarbon (CFC) kaynaklı ozon delikleri dünya çapında bir çevre krizi yaratmıştı. Bu dönemin sonunda imzalanan 1987 Montreal Protokolü, zararlı kimyasalların üretimini neredeyse tamamen durdurdu ve atmosferde yavaş bir iyileşme süreci başlattı. Ancak ETH Zürih ve Canterbury Üniversitesi’nden yeni araştırmalar, bu iyileşmenin modern uzay çağında yeniden tehlikeye girebileceğini gösteriyor.

ETH Zürih’ten atmosfer bilimci Sandro Vattioni’nin ekibi, mevcut etkinin sınırlı kaldığını ancak ozonun, CFC’ler öncesine kıyasla hâlâ yaklaşık %2 oranında daha ince olduğunu tespit etti. Bu veriler, Montreal Protokolü ile sağlanan ilerlemenin tamamlanmadığını, hatta yeni tehditler altında olduğunu gösteriyor.

Ayrıca Bkz.GPT-5 tehlikeli mi? Yeni yapay zeka güvenlikte sınıfta kaldı

Roket fırlatmaları sırasında ortaya çıkan egzoz gazları, klor, metal partikülleri ve karbon isi, stratosferin üst katmanlarına ulaşıyor. Bu bileşenler yalnızca ısıyı hapsetmekle kalmıyor, aynı zamanda ozon moleküllerini parçalayarak koruyucu tabakanın dengesini bozuyor. Bilim insanları, özellikle katı yakıtlı roket motorlarında bulunan klorun, ozon kaybında belirleyici bir rol oynadığını vurguluyor.

Canterbury Üniversitesi’nden Laura Revell liderliğindeki bir diğer araştırma ekibi, geleceğe yönelik farklı senaryoları modelledi. Orta düzeydeki bir büyüme senaryosunda (yılda yaklaşık 884 fırlatma), 2030’a kadar ozon tabakasında küresel ölçekte %0,17 oranında incelme öngörülüyor. Yüksek büyüme senaryosunda ise (yılda 2.000’den fazla fırlatma) bu kaybın %0,29’a, Antarktika üzerinde ise %4’e ulaşabileceği tahmin ediliyor.

Bilim insanları, sorunun çözümünün keşfi yavaşlatmak değil, daha temiz itici güç teknolojilerine yönelmek olduğunu belirtiyor. Oksijen-hidrojen karışımıyla çalışan kriyojenik motorlar, çevresel etkileri en düşük seçenekler arasında yer alsa da karmaşık yapıları nedeniyle şu anda fırlatmaların yalnızca küçük bir kısmında kullanılıyor.