Tarihteki en büyük deprem: Valdivia Depremi

Şu ana kadar kayıtlara geçmiş en büyük deprem olan Valdivia Depremi nasıl olmuş ve sonrasında neler yaşanmış onlar hakkında bir yazı.

Valdivia, Şili'nin güneyinde ve Pasifik Ateş Çemberi üzerinde yer alan bir şehir. Pasifik Ateş Çemberi'ni özellikle belirtmek gerekiyor. Bu çember 40 bin km uzunluğuyla tüm pasifik kıyılarını içine alan devasa büyüklükte bir bölgedir. Dünyadaki depremlerin yüzde 90'ı ve büyük depremlerin yüzde 80'i bu bölgede meydana gelmektedir. Daha anlaşılır bir ifadeyle her on depremden dokuzu, her beş büyük depremden dördü bu bölgede gerçekleşiyor. Sanırım büyük depremlerden kasıt 7 ve üzeri olan depremler.

- Yıl 1960. 21 Mayıs saat 06:02'de Concepcion depremlerinin ilki meydana geliyor. 35 saniye süren 8.1 büyüklüğündeki deprem Concepcion'un üçte birini yıkıyor. Şili'nin güneyi ile telekominikasyon bağlantısı kopuyor.

- 22 Mayıs saat 06:30'da 7.1 büyüklüğünde ikinci Concepcion depremi oluyor. Bu depremden iki dakika sonra 6.8 büyüklüğünde bir artçısı daha oluyor.

- 22 Mayıs saat 14:56'da ikinci depremden sekiz buçuk saat sonra 7.8 büyüklüğünde üçüncü Concepcion depremi oluyor. Bu üç deprem büyük Valdivia Depremi'nin öncü(!) şokları sayılıyor. (Nasıl bir depremse artık öncü şokları bile dünyadaki birçok depremden daha büyük.)

- 22 Mayıs saat 15:11'de üçüncü depremden 15 dakika sonra tarihte bilinen en büyük deprem olan Valdivia Depremi meydana geliyor. 10 dakika süren 9.5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 400 bin km² (Türkiye'nin yarısı) büyüklüğündeki bir alanda hissedilmiştir. 2.68 trilyon ton (teraton) TNT gücündeydi ve Hiroşima'ya atılan atom bombasından yaklaşık 179 bin kat daha güçlüydü.

- Depremde 1600 kilometre uzunluğundaki fay hattı kırılmış ve Valdivia şehri 2.7 metre aşağıya kaymıştır.

- Yapılan ölçüme göre fayın kırılma hızı saniyede 3.5 kilometreydi. Yani ses hızından on kat daha hızlı bir kırılmaydı.

- Deprem sonrası barajlar ve santraller yıkılmış, şehrin elektrik ve su altyapıları tamamen iflas etmiş ve yıkılan baraj yüzünden şehirde sel felaketi yaşanmıştır. Üstelik 21 Mayıs'tan beri yoğun olan yağmura rağmen şehirde içme suyu sıkıntısı yaşanmıştır.

- 10 dakika süren ve bir türlü durmayan deprem yüzünden insanlar neredeyse akli dengelerini kaybetme noktasına gelmiş.

- Depremin yarattığı ve yüksekliği 25 metreyi bulan dev tsunamiler Şili kıyılarını feci şekilde vurmuş ve yüzlerce kişi bu tsunamiler sonucu hayatını kaybetmiştir.

- Üstelik bu tsunamiler Şili ile sınırlı kalmamıştır. Öyle ki bu tsunamiler 10 bin kilometre uzaklıktaki Hawaii adalarını vurmuş, milyonlarca dolarlık hasara sebep olmuş ve 61 kişiyi öldürmüştür.

- Depremden 22 saat sonra tsunamiler Pasifik Okyanusu'nu baştan sona kat etmiş ve 17 bin kilometre uzaklıktaki Japonya ve Filipinler'i vurmuştur ve bu tsunamiler sonucu 170 kişi daha ölmüştür. Üstelik oradan tekrar Şili sahillerine geri dönmüşler. (Yazdıkça ben de şaşırıyorum. Deprem merkez noktasından 17 bin kilometre uzakta insan öldürüyor.)

- 9 bin kilometre uzaklıktaki Los Angeles'ta açısı sebebiyle dalgaların kuvveti azalsa da sahil ve rıhtımlarda hasara sebep olmuştur. Hatta binaların yüzde 70'ini de tahrip etmiştir.

- Deprem öyle güçlüydü ki magma katmanını harekete geçirmiş ve depremden 38 saat sonra Valdivia yakınlarında bulunan Cordon Caulle yanardağı aktifleşerek infilak etmiştir. Patlama 59 gün sürmüş ve bu süre zarfında 8 km yüksekliğinde kül bulutu oluşmuş, patlamanın şiddetiyle kilometrelerce yüksekliğe ulaşan lavlar 5.5 kilometrelik bir alana saçılmış, 21 volkanik baca oluşmuş ve bu bacalardan yüzeye 250 milyar litre (100 bin olimpik havuzu dolduracak kadar) lav püskürmüştür.

- Depremde bir çan gibi vuran yerin titreşimi, bir hafta ölçülebilir düzeyde sürmüştür ve yeraltı hakkında birçok bilgiye ulaşılmasını da sağlamıştır.

- Bu deprem beraberinde bir dizi depremi daha tetiklemiş ve bölgedeki tektonik hareketlilik aylarca sürmüştür. Bu süreçte yaşanan toprak kaymaları ve depremler yüzünden yüzlerce kişi daha hayatını kaybetmiştir.

Bu depremler sırasıyla;

1. 6 Haziran'da 7.8 büyüklüğünde,
2. 20 Haziran'da 7 büyüklüğünde,
3. 1 Kasım'da 7.4 büyüklüğünde,
4. 2 Aralık'ta 7.3 büyüklüğünde,
5. Peru'da (Şili'nin kuzeyinde) 7.6 büyüklüğünde gerçekleştmiştir.

- 26 Aralık 2004'te on dört ülkede 230 bin kişinin öldüğü 9.1 büyüklüğündeki Hint Okyanusu Depremi dahil 20. yüzyılda meydana gelen depremlerin yüzde 25'i bu depremin tetiklediği depremlerdir.

- Yakın zamanda ülkemizdeki depremlerle de kıyaslmak gerekirse bu deprem;

1. 7.9 büyüklüğündeki Erzincan Depremi'nden 40 kat daha büyük ve 250 kat daha yıkıcı bir güce sahipti.
2. 7.8 byüklüğündeki Kahramanmaraş Depremi'nden 50 kat daha büyük ve 355 kat daha yıkıcı bir güce sahipti.
3. 7.4 büyüklüğündeki Gölcük Depremi'nden 125 kat büyük ve 1413 kat daha yıkıcı bir güce sahipti.
4. 7.2 büyüklüğündeki Düzce Depremi'inden 200 kat daha büyük ve 2818 kat daha yıkıcı bir güce sahipti.

Valdivia depreminde ölen kişi sayısı 1.000 ila 6.000 arası diyor ilginç değil mi ? O dönem Şili nüfusu 7 milyonmus.

Evet haklısınız. Tabi nüfusun az olmasının ve depremin gündüz saatinde yaşanmasının da etkisi var. Zaten ardı ardına gerçekleşen depremler sebebiyle halk büyük ihtimalle günü dışarıda geçiriyordu. 31 saatte ardı ardına beş kez deprem yaşıyorlar. Toplamda bir buçuk gün bile değil.