"Belki de Sagittarius A*'da gözlemlenmeyi bekleyen bir astrofizik jet vardır, ki bu çok heyecan verici olurdu!"

Gökbilimciler, Samanyolu'nun kalbindeki süper kütleli kara delik Sagittarius A*'nı (Sgr A*, Sagittarius A Star olarak okunur) çevreleyen manyetik alanların ve polarize ışığın ilk görüntüsünü yakaladılar. 

Olay Ufku Teleskobu (EHT) ile yapılan tarihi gözlem, düzgün bir şekilde sıralanmış manyetik alanların, M87 galaksisinin kalbindeki süper kütleli kara deliği (Powehi) çevreleyenlerle benzerlik gösterdiğini ortaya koydu. Sgr A*'nın Güneş'in yaklaşık 4,3 milyon katı kütleye sahip olduğu, ancak M87*'nin yaklaşık 6,5 milyar Güneş'e eşdeğer kütlesiyle çok daha korkunç olduğu göz önüne alındığında bu şaşırtıcıdır.

Bu nedenle Sgr A*'nın yeni EHT gözlemi, güçlü ve iyi organize edilmiş manyetik alanların tüm kara delikler için ortak olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca, M87*'nin manyetik alanları güçlü çıkışları veya "jetleri" yönlendirdiğinden, sonuçlar Sgr A*'nın kendine ait gizli ve soluk bir jete sahip olabileceğine işaret ediyor.

Görsel 1, Sgr A*'nın Polarize Işıkta İlk Görüntüsü:

Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezi (CfA) araştırma eş lideri ve NASA Hubble Fellowship Programı Einstein Araştırmacısı Sara Issaoun yaptığı açıklamada, "Samanyolu'nun merkezindeki kara delik Sgr A*'nın bu yeni görüntüsü bize bu kara deliğin yakınında güçlü, bükülmüş ve düzenli manyetik alanlar olduğunu söylüyor" dedi ve ekledi: "Bir süredir manyetik alanların kara deliklerin güçlü jetler halinde maddeyi nasıl beslediği ve fırlattığı konusunda kilit bir rol oynadığına inanıyorduk. 

"Bu yeni görüntü, çok daha büyük ve güçlü M87* kara deliğinde görülen çarpıcı benzerlikte kutuplaşma yapısıyla birlikte, güçlü ve düzenli manyetik alanların kara deliklerin çevrelerindeki gaz ve maddeyle nasıl etkileşime girdiği konusunda kritik öneme sahip olduğunu gösteriyor."

İki canavar kara deliğin manyetizmasının karşılaştırılması

Olay Ufku Teleskobu, Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (ALMA) de dahil olmak üzere dünyaya yayılmış birçok teleskoptan oluşuyor ve bu teleskoplar bir araya gelerek bilimde tarih yazabilecek Dünya çapında bir teleskop oluşturuyor.

2017 yılında EHT, Dünya'dan yaklaşık 53,5 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan M87*'yi görüntüleyerek bir kara deliğin ve çevresinin ilk görüntüsünü yakaladı. Bu görüntünün 2019'da kamuoyuna açıklanmasından iki yıl sonra, EHT işbirliği bir kez daha bir kara delik olan M87* etrafındaki polarize ışığa ilk bakışı ortaya çıkardı. 

Polarizasyon, ışığın yönelim dalgaları belirli bir açıyla yönlendirildiğinde meydana gelir. Kara deliklerin etrafındaki plazma tarafından üretilen manyetik alanlar ışığı kendilerine 90 derecelik bir açıyla polarize eder. Bu da M87* etrafındaki kutuplaşmayı gözlemlemenin bilim insanlarına ilk kez bir kara deliğin etrafındaki manyetik alanları "görme" imkânı verdiği anlamına geliyor. 

Görsel 2, M87*'nin EHT Tarafından Yakalanıp Yayınlanan İlk Görüntüsü:

Görsel 3, M87*'nin Polarize Işıkta Görüntüsü:

Bunu 2022'de EHT'nin Dünya'ya çok daha yakın, sadece 27.000 ışık yılı uzaklıktaki süper masif bir kara deliği, Samanyolu'nun etrafında şekillendiği kara delik olan Sgr A* görüntüsünün de ortaya çıkması izledi.

Görsel 4, Sgr A*'nın EHT Tarafından Yakalanan Görüntüsü:

Şimdi, EHT nihayet bilim insanlarına polarize ışığın ve dolayısıyla bu süper kütleli kara deliğin etrafındaki manyetik alanların bir görüntüsünü sağladı. 

Issaoun, "Polarize ışık bize manyetik alanlar, gazın özellikleri ve bir kara delik beslenirken meydana gelen mekanizmalar hakkında bilgi veren şeydir" dedi. "Sgr A*'ı görüntülemenin ilave zorlukları göz önüne alındığında, ilk etapta bir polarizasyon görüntüsü elde edebilmemiz gerçekten yeterince şaşırtıcı!" diye de ekledi.

Bu zorluklar Sgr A*'nın Dünya'ya daha yakın olmasına rağmen ortaya çıktı, çünkü Samanyolu'nun süper kütleli kara deliğinin daha küçük olması, etrafında ışık hızına yakın hızlarda dönen malzemenin görüntülenmesinin zor olduğu anlamına geliyor. M87* çok daha büyüktür, yani aşağı yukarı aynı hızda hareket etse de malzemenin bir devreyi tamamlaması çok daha uzun sürer, bu da EHT'nin yakalamasını kolaylaştırır.

Bu zorlukların üstesinden gelmek, süper kütleli kara delik spektrumunun zıt uçlarında yer alan, biri Güneş'in milyarlarca katı kütleye sahip diğeri ise yıldızımızın milyonlarca katı kütleye sahip iki kara delik arasında bir karşılaştırma yapılabileceği anlamına geliyor. İlk sonuç, bu manyetik alanların birbirlerine oldukça benzer olduğudur.

Görsel 5, M87* ve Sgr A* Polarize Işıkta Görüntülerinin Karşılaştırması:

Issaoun, "Bu benzerlik özellikle şaşırtıcıydı çünkü M87* ve Sgr A* çok farklı kara delikler" dedi. "M87* oldukça özel bir kara delik: 6 milyar güneş kütlesinde, dev bir eliptik galakside yaşıyor ve tüm dalga boylarında görülebilen güçlü bir plazma jeti fırlatıyor. "

"Öte yandan Sgr A* son derece yaygın: 4 milyon güneş kütlesinde, sıradan spiral Samanyolu galaksimizde yaşıyor ve hiç jeti yok gibi görünüyor."

Issaoun, sadece ışığın polarize olan kısmına bakarak, ekibin M87* ve Sgr A*'nın manyetik alanlarının farklı özellikleri hakkında bilgi edinmeyi beklediğini açıkladı.

Issaoun, "Belki biri daha düzenli ve güçlü, diğeri ise daha düzensiz ve zayıf olabilirdi" diye ekledi. "Ancak, yine benzer göründükleri için, bu iki farklı kara delik sınıfının çok benzer manyetik alan geometrisine sahip olduğu artık oldukça açık!"

Sonuçlar, Sgr A*'nın daha derinlemesine incelenmesinin şimdiye kadar keşfedilmemiş özellikleri ortaya çıkarabileceğini gösteriyor.

Samanyolu'nun süper kütleli kara deliği gizli bir jet mi fırlatıyor?

Işığın kutuplaşması ve Sgr A*'nın düzgün ve güçlü manyetik alanları ve bunların M87*'ye çok benzemesi, merkezi kara deliğimizin şimdiye kadar bizden bir sır sakladığını gösteriyor olabilir.

Issaoun, "Güçlü ve düzenli manyetik alanların M87* için gözlemlediğimiz gibi jetlerin fırlatılmasıyla doğrudan bağlantılı olmasını bekliyoruz" dedi. "Gözlemlenen bir jeti olmayan Sgr A* da benzer bir geometriye sahip gibi göründüğünden, belki de Sgr A*'da gözlemlenmeyi bekleyen bir jet vardır ve bu çok heyecan verici olurdu!"

Gökbilimciler Sgr A*'dan bir jet gözlemlenmemesine çok da şaşırmamışlardı. Çünkü M87* o kadar çok gaz ve tozla çevrili ki, her yıl iki ya da üç güneşe eşdeğer miktarda gaz tüketiyor. Bu da manyetik alanlarının kutuplarına kanalize edebileceği ve jetler halinde dışarı fırlatabileceği bol miktarda malzeme anlamına gelmektedir. 

Öte yandan Sgr A* o kadar az madde tüketiyor ki, bir insanın her milyon yılda bir pirinç tanesi yemesine eşdeğer. Bu gözlemler, diyet yapan süper kütleli kara deliğimizin hala bir jeti olabileceğini düşündürmektedir; sadece görülmesi zordur.

Issaoun, "Geçmişte bu kara delikten olası çıkışlar ve hatta jetler olduğuna dair pek çok kanıt var, ancak galaktik merkezin zorlu ortamı nedeniyle Sgr A*'da bir jet hiç görüntülenmedi" dedi. "Bir jet bulmak kara deliğimiz hakkında büyük bir keşif ve Samanyolu'ndaki geçmişiyle bir bağlantı olacaktır."

Issaoun, bu jetleri başlatan sürecin tüm evrendeki en enerjik mekanizma olduğunu, örneğin yıldızların doğması için gereken gaz ve tozu temizleyerek ve galaksilerin nasıl büyüyüp geliştiğini etkileyerek galaksilerin kalbini önemli ölçüde etkilediğini de sözlerine ekledi. Bu da Sgr A*'dan çıkan bir jetin keşfedilmesinin, Samanyolu'nun bugün gökbilimcilerin gözlemlediği şekli alacak şekilde nasıl evrimleştiğine dair anlayışımızı etkileyeceği anlamına geliyor. 

Issaoun sözlerini şöyle sürdürdü: "Bir galaksideki bu kadar küçük bir çekirdeğin böylesine büyük ölçekli bir hasara neden olması çok çarpıcı ve her şey bu manyetik alanların hüküm sürdüğü merkezi kara deliğin kenarında başlıyor."

Görsel 6, M87*'nin Polarize Işıkta Fırlattığı Astrofizik Jet, Bu Görüntü Jet Boyunca Manyetik Alanın Yapısını Ortaya Koymaktadır:

Issaoun, çok farklı kara deliklerin bu iki polarize görüntüsüyle, bilim insanlarının artık güçlü manyetik alanların bu kozmik devler için her yerde bulunduğuna dair çok ikna edici kanıtlara sahip olduklarını söyledi. 

"Bir sonraki adım, bu geometrinin bu sistemlerin nasıl hareket ettiğine, geliştiğine ve parladığına nasıl bağlandığını bulmaktır" dedi.

EHT, 2024 gözlem seferine Nisan ayı başında başlatacak ve işbirliği, M87* ve Sgr A* gibi tanıdık kara delikleri farklı ışık frekanslarında gözlemleyerek çok renkli görüntüler elde etmeyi umuyor.

Issaoun, "Önümüzdeki on yıl içinde, yeni nesil EHT çabası, Dünya boyutundaki sanal aynamızı doldurmak ve çok daha sık gözlem yapmak için daha fazla teleskop eklemeyi hedefliyor" diye ekledi. "EHT'nin bu genişlemeleriyle, kara deliklerin polarize filmlerini çekebileceğiz ve M87* kara deliği ile jeti arasındaki dinamikleri doğrudan gözlemleyeceğiz."

CfA araştırmacısı ayrıca, EHT'nin eninde sonunda kara delikleri ve dinamiklerini gözlemlemek için uzay tabanlı bir yardım alabileceğini söyledi. Bu konuda yardımcı olabilecek önerilen bir görev, Dünya merkezli EHT dizisine tek bir uzay teleskobu ekleyen Kara Delik Kaşifi (BHEX) görev konseptidir.

Issaoun, "Kara deliklerin ne kadar döndüğünün, dönüşlerinin, kara deliğin yakınındaki manyetik alanların neden göründükleri gibi göründükleri ve jetleri nasıl fırlatabildikleri ile doğrudan bağlantılı olduğuna inanılıyor" dedi. "BHEX ile kara deliklerin keskin foton halkası imzasını görüntüleyebiliriz. Bu foton halkası, kara deliğin dönüşü de dahil olmak üzere kara deliğin etrafındaki uzay zamanın özelliklerini kodlar!"

EHT ekibinin araştırması 27 Mart Çarşamba günü Astrophysical Journal Letters'da yayımlandı.

AI desteğiyle çevirdiğim haberin / röportajın orijinal linki:

New view of the supermassive black hole at the heart of the Milky Way hints at an exciting hidden feature (photo) | Space

Olay Ufku Teleskobu (EHT) ekibinin ilgili araştırma sonuçlarını yayınladıkları makalenin linki:

First Sagittarius A* Event Horizon Telescope Results. VII. Polarization of the Ring - IOPscience

Bir süper akışkan içindeki girdapların birleşimi, dikkat çekici bir şekilde bir kara delik gibi davranıyor.

Kara delikler fiziksel teorilerimizin sınırında yer alan nesnelerdir, dolayısıyla onları ne kadar iyi anlarsak evren hakkındaki bilgilerimizi de o kadar iyi test edebiliriz. Astrofiziksel kara delikler pek çok şekilde incelenirken, bir tanesini laboratuvarda analiz etmek çok daha kolay olacaktır. Ne yazık ki, bir tanesinin laboratuvarda olması söz konusu laboratuvarın ve muhtemelen tüm gezegenin yıkımına yol açacaktır, bu nedenle bilim insanları bir sonraki en iyi şeyi buldular: kuantum kasırgası kullanarak bir simülasyon yarattılar.

Helyum mutlak sıfırın sadece birkaç derece üstüne kadar soğutulduğunda süper akışkan hale gelir. Bu durumda, tüm sıvı kuantum mekaniksel hale gelir. Sürtünmesiz akar - yani hareket ederken kinetik enerji kaybetmez - ve karıştırıldığında, süper akışkan sonsuza kadar dönmeye devam eden girdaplar oluşturabilir.

Nottingham Üniversitesi Matematik Bilimleri Fakültesi'nden makalenin baş yazarı Dr. Patrik Svancara "Süper akışkan helyum, kuantum girdapları adı verilen ve birbirlerinden ayrılma eğiliminde olan küçük nesneler içerir. Bizim düzeneğimizde, bu kuantumların on binlercesini küçük bir kasırgayı andıran kompakt bir nesne içinde hapsetmeyi başardık ve kuantum akışkanları alanında rekor kıran güçte bir girdap akışı elde ettik," diyor.

Kara delikler laboratuvarda su ve ses dalgalarıyla simüle edilmiştir, ancak süper akışkan helyum kullanımı gerçeğe daha yakın olmalarını sağlıyor - ve bu süper akışkan helyumun sürtünmesiz olmasından kaynaklanıyor. Dolayısıyla bu uzay zamanı ve kara delikleri simüle etmenin daha gerçekçi bir yoludur.

Dr. Svancara ilaveten "Süper akışkan helyum kullanmak, küçük yüzey dalgalarını suda yaptığımız önceki deneylere kıyasla daha ayrıntılı ve doğru bir şekilde incelememizi sağladı. Süper akışkan helyumun viskozitesi son derece küçük olduğundan, süper akışkan kasırga ile etkileşimlerini titizlikle araştırabildik ve bulguları kendi teorik tahminlerimizle karşılaştırabildik" diyor.

Çalışma uzun yıllardır devam ediyor. Elde edilen son sonuçlar, araştırmacıların kara deliklerin etrafında var olması beklenen etkileşimlere benzer etkileşimleri nasıl görebildiklerini gösteriyor. Ve bu yaklaşımın kuantum alanlarının dönen ve kavisli uzay zamanda nasıl davrandığını incelemeye yardımcı olabileceğine inanıyorlar.

Bu deneyin geliştirildiği Kara Delik Laboratuvarı'ndaki çalışmalara liderlik eden sorumlu yazar Profesör Silke Weinfurtner "2017'de ilk analog deneyimizde kara delik fiziğinin açık imzalarını ilk kez gözlemlediğimizde, başka türlü incelenmesi imkansız olmasa da genellikle zor olan bazı tuhaf fenomenleri anlamak için çığır açan bir andı" dedi.

"Şimdi, daha sofistike deneyimizle, bu araştırmayı bir sonraki seviyeye taşıdık, bu da sonunda kuantum alanlarının astrofiziksel kara deliklerin etrafındaki kavisli uzaylarda nasıl davrandığını tahmin etmemizi sağlayabilir."

Çalışma Nature dergisinde yayımlandı.

AI destekli bir programdan faydalanarak hızlıca Türkçeye çevirttiğim haberin ana kaynağı:

First Ever "Quantum Tornado" Lets Scientists Simulate Black Holes In The Lab | IFLScience

Daha ileri okuma için ilgili deneyin Nature dergisinde yayınlanan makalesi:

Rotating curved spacetime signatures from a giant quantum vortex | Nature

Bir grup astrofizikçi evrenin geniş ölçekli yapısal araştırmalarında kullanılmak üzere Gaia Uzay Teleskobu verilerine de başvurarak şimdiye kadarki en büyük hacimli kuasar haritasını (Quaia) bir araya getirdi. Bu harita hazırlayıcılarından birisi olan uzman araştırma görevlisi astrofizikçi David Hogg tarafından şimdiye kadar hazırlanmış kataloglar içerisinde aslında evrenin en geniş toplam hacimde haritalamasını yapan üç boyutlu harita olarak tanımlanıyor:

Araştırma grubu haritayı oluşturabilmek için 6.6 milyon kuasar adayı barındıran Gaia veri setiyle NASA'nın geniş kapsamlı kızılötesi ve Sloan veri setlerine başvurdular. Araştırma grubu ilgili veri setlerini karşılaştırarak Gaia'nın orijinal veri setindeki kuasar olmayan astrofizik unsurları ayıkladılar ve kuasarlara olan mesafeyi daha isabetli biçimde vurguladılar. Ayrıca kuasarların önündeki görüşü kapatan engelleri gösteren yardımcı bir harita da meydana getirdiler:

Araştırma grubu bu çabalarının sonucunda kainatın derinliklerine ve erken dönemlerine kadar uzay ve zamana dağılmış 1.3 milyon kuasar barındıran 3D bir harita meydana getirip yayınladılar:

Şimdi konuya biraz yabancı ama meraklı olanları aydınlatacak soruya ve cevabına gelelim. Başlığı da şimdiye kadar yaptığımız kuasar muhabbetine bağlayalım. Kuasar nedir? En kısa ve öz tanımıyla aşırı parlak aktif galaktik çekirdeklerdir. Kuasarlar galaksilerin merkezlerinde yer alan süper masif karadeliklerin tükettikleri ve ısıttıkları yığılımlarıyla (akresyon diskiyle) kainatta vuku bulan en parlak objelerdir.

Normalde büyük miktarlardaki kütlenin gravitasyonal çökmesinin ürünü olan karadelikler popüler kültürdeki imgelerinin etkisiyle ilk bakışta farz edilebileceğinin aksine her şeyi anında yut(a)mazlar. Karadeliğin aşırı güçlü çekim etkisiyle beraber gaz ve toz bulutları halindeki madde çok yüksek hızlarda süratlenerek karadeliğin çevresinde eğilim ve girdap hatlarında (tendex and vortex lines) yığılma yapmaya ve sürtünmeyle parıldamaya başlar.

Bu o denli enerjetik sürtüşmedir ki, büyük bir parlaklığa yol açan çok güçlü ve geniş spektrumda bir ışın kaynağı ortaya çıkar. Bu yığılım ve ışıması karadeliklerin çekim alanına karşı işleyen devasa bir elektromanyetik kuvvet uygulayıp Eddington Limiti (LEdd) çerçevesinde karadeliğin yutma ve kütle kazanma hızına da bir sınır koyar; böylece inanılmaz bir güçle parıldayan bir akresyon diskinin katılan ve ısınan yeni materyalle beraber uzun süreli varlığını garantiler. Birçok örnekte akresyonlu karadeliklerin dönme eksenine dik fırlatılan astrofizik madde jetleri de bu söz konusu beslenen, parçacık hızlandırıcı ve çarpıştırıcı bir girdap gibi davranan karadelik tablosuna şahane bir görsel manzara vererek dahil olur. Bir kuasar işte böylesi karadelik sistemlerinin galaksi merkezlerinde yer alan süper masif kütleli karadelikler tarafından desteklenen aşırı büyük ve parlak versiyonlarıdır. Süper kütleli karadeliklerin masifliği yıldızsal karadeliklere nazarla çok daha büyük bir akresyon diski meydana getirip taşımalarına ve onlarca galaksiden - yani trilyonlarca yıldızdan - daha parlak olmalarına izin verir. Süper masif karadelikler bilhassa mevzubahis kuasarlar formunda yarattıkları çeşitli - geri beslemeli olabilen - etkilerle galaksilerin ve evrenin gelişim ve evrimine ışık tutarlar. Büyük kozmolojik resme bilhassa kendi adlarıyla anılan Kuasar Devri (Quasar Epoch) ile dahil olurlar.

Şimdiye kadarki en kapsamlı kuasar haritasına sahip olmak fiziksel kainat puzzle'nın çözülmesinde kritik bir parçaya sahip olmak, evrenin yapısal bilmecelerinin çözülmesinde önemli bir adım atılmış olduğu anlamına geliyor.

Kaynaklar:

Quaia, the Gaia-unWISE Quasar Catalog: An All-sky Spectroscopic Quasar Sample (iop.org)

Quaia, the Gaia-unWISE Quasar Catalog: An All-sky Spectroscopic Quasar Sample - IOPscience

Quaia: The Gaia-unWISE Quasar Catalog (zenodo.org)

www.cosmos.esa.int

Gaia Data Release 3 contents summary - Gaia - Cosmos

https://www.cosmos.esa.int/web/gaia/dr3

phys.org

Largest-ever map of universe's active supermassive black holes released

https://phys.org/news/2024-03-largest-universe-supermassive-black-holes.html

livescience.com

Scientists reveal largest map of the universe's active supermassive black holes ever created

https://www.livescience.com/space/black-holes/scientists-reveal-largest-map-of-the-universes-active-supermassive-black-holes-ever-created

Bonus:

https://universemagazine.com/en/quasars-can-hide-in-the-dust/

Evrim Ağacı Topluluğu'nu tebrik ederim, Brian Cox'u ağırlayıp röportaj yapmak büyük bir onur. Baştan sona izledim. Çok güzeldi.

Evrim Ağacıyoutube

19 Nisan 2024'daki HORIZONS gösterisi biletleri: https://tuzbiberstandup.com/etkinlik/brian-cox-horizons Evrim Ağacı olarak @tuzbiberstandup ekibinin de yardımıyla sınırlarımızı aşarak, günümüzün en büyük bilim iletişimcilerinden olan ve David Attenborough gibi bir devin bile "Meşaleyi kendisine devretmek istiyorum." dediği Brian Cox ile, 19 Nisan 2024 Cuma günü saat 20:30'da İstanbul TİM Show Center'da düzenlenecek olan Horizons gösterisi vesilesiyle bir röportaj yapacağız. Hem röportaj olarak hem de gösteri olarak bir ilk olacak olan bu yayını kaçırmamanızı tavsiye ederiz! Üstelik İngilizce bilmiyorsanız endişe etmeyin, bant yayını olduğu için Türkçe altyazıyla izleyebileceksiniz. #BrianCox #EvrimAğacı #Canlı

https://www.youtube.com/live/7ZYkvF1CPgI?si=No_KDTcaDu37DCsQ

Karahan'ın geleneksel ekonomi kurallarına bağlı olduğu aktarılıyordu. Bir iddiaya göre Karahan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek'in aslında TCMB Başkanı olarak görmek istediği ilk kişiymiş. Ama Erdoğan adaylar içerisinde Gaye Erkan'da ısrar etmiş. Erkan halkası Erkan'ın rızasıyla kırılınca Şimşek'in istediği gerçekleşmiş. Şimdi ise Karahan Şimşek'le beraber ters enflasyon faiz kurgulu Erdoğanomics'i kademeli biçimde terk eden klasik para politikası programlarına devam edecekler. Türkiye için hayırlı olmasını diliyorum:

Kaynak:

Enflasyon tahmini belli oldu! Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan'dan mevduat ve kredi faizleriyle ilgili açıklama (msn.com)

Veritasiumyoutube

Tiny particles from distant galaxies have caused plane accidents, election interference and game glitches. This video is sponsored by Brilliant. The first 200 people to sign up via https://brilliant.org/veritasium get 20% off a yearly subscription. This video was inspired by the RadioLab Podcast "Bit Flip" https://ve42.co/BF -- they're brilliant science storytellers. A Huge thanks to Dr Leif Scheick, Calla Cofield and the JPL Media Relations Team. Thanks to Col Chris Hadfield. Check out his book: https://chrishadfield.ca/books/ ▀▀▀ References: J. F. Ziegler, "Terrestrial cosmic rays," in IBM Journal of Research and Development, vol. 40, no. 1, pp. 19-39, Jan. 1996, doi: 10.1147/rd.401.0019. -- https://ve42.co/Ziegler1996 D. Binder, E. C. Smith and A. B. Holman, "Satellite Anomalies from Galactic Cosmic Rays," in IEEE Transactions on Nuclear Science, vol. 22, no. 6, pp. 2675-2680, Dec. 1975, doi: 10.1109/TNS.1975.4328188 https://ve42.co/Binder1975 Ziegler, J. F., & Lanford, W. A. (1979). Effect of cosmic rays on computer memories. Science, 206(4420), 776-788 https://ve42.co/Ziegler1979 Drury, L. O. C. (2012). Origin of cosmic rays. Astroparticle Physics, 39, 52-60. https://ve42.co/Drury2012 Hess, V. (2018). On the observations of the penetrating radiation during seven balloon flights. arXiv preprint arXiv:1808.02927. --https://ve42.co/Hess2018 Carlson, P., & De Angelis, A. (2011). Nationalism and internationalism in science: the case of the discovery of cosmic rays. The European Physical Journal H, 35(4), 309-329. -- https://ve42.co/Carlson2011 Höeffgen, S. K., Metzger, S., & Steffens, M. (2020). Investigating the effects of cosmic rays on space electronics. Frontiers in Physics, 8, 318. -- https://ve42.co/Hoeffgen2020 Edmonds, L. D., Barnes, C. E., & Scheick, L. Z. (2000). An introduction to space radiation effects on microelectronics. Jet Propulsion Laboratory, National Aeronautics and Space Administration. -- https://ve42.co/Edmonds2000 NASA Mars 2020 website covering the specifications of the Perseverance Rover https://ve42.co/RoverBrains Australian Government Australian Transport Safety Bureau report on QF72 -- https://ve42.co/ASTBQantas Australian Government Australian Transport Safety Bureau summary on QF72 --https://ve42.co/ASTBQantas2 Great Blog post about QF72 -- https://ve42.co/DempseyQantas Michael Barr's report on the Toyota acceleration issue --https://ve42.co/Barr2015 NASA's Report on Toyota -- https://ve42.co/NASAToyota T. C. May and M. H. Woods, "A New Physical Mechanism for Soft Errors in Dynamic Memories," 16th International Reliability Physics Symposium, 1978, pp. 33-40, doi: 10.1109/IRPS.1978.362815. --https://ve42.co/May1978 P. M. O'Neill and G. D. Badhwar, "Single event upsets for Space Shuttle flights of new general purpose computer memory devices," in IEEE Transactions on Nuclear Science, vol. 41, no. 5, pp. 1755-1764, Oct. 1994, doi: 10.1109/23.317386. -- https://ve42.co/ONeill1994 Wikipedia about radiation hardening -- https://ve42.co/RadHardening Toward Monitoring Fault-Tolerant Embedded Systems (Extended Abstract) -- https://ve42.co/Goodloe2009 Article about speed run -- https://ve42.co/BurttSpeedrun Article about speed run -- https://ve42.co/BountySpeedrun Article about redundant systems in spaceflight -- https://ve42.co/NASAComputers Article about the PowerPC750 -- https://ve42.co/Wener-FlignerNASA Fuglesang C, Narici L, Picozza P, Sannita WG. Phosphenes in low earth orbit: survey responses from 59 astronauts. Aviat Space Environ Med. 2006 Apr;77(4):449-52. PMID: 16676658. -- https://ve42.co/Fuglesang2006 Good article about Cosmic Rays causing flashes -- https://ve42.co/AtkinsonEye Good article about radiation resistance -- https://ve42.co/RoverResistance Special thanks to Patreon supporters: Paul Peijzel, Juan Benet, Ruslan Khroma, Richard Sundvall, Lee Redden, Sam Lutfi, MJP, Gnare, Nick DiCandilo, Dave Kircher, Edward Larsen, Burt Humburg, Blake Byers, Dumky, Mike Tung, Evgeny Skvortsov, Meekay, Ismail Öncü Usta, Paul Peijzel, Crated Comments, Anna, Mac Malkawi, Michael Schneider, Oleksii Leonov, Jim Osmun, Tyson McDowell, Ludovic Robillard, Jim buckmaster, fanime96, Juan Benet, Ruslan Khroma, Robert Blum, Richard Sundvall, Lee Redden, Vincent, Marinus Kuivenhoven, Alfred Wallace, Arjun Chakroborty, Joar Wandborg, Clayton Greenwell, Pindex, Michael Krugman, Cy 'kkm' K'Nelson, Sam Lutfi, Ron Neal Written by Derek Muller and Petr Lebedev Animation by Ivy Tello, Mike Radjabov, Fabio Albertelli, Jakub Misiek and Charlie Davies SFX by Shaun Clifford Filmed by Derek Muller, Raquel Nuno, and Emily Zhang Edited by Derek Muller and Petr Lebedev SFX by Shaun Clifford Additional video supplied by Getty Images Rover Footage From NASA/JPL-Caltech QF72 footage from the Smithsonian channel https://youtu.be/H3q5S9PCoJA SM64 footage from https://ve42.co/pannenkoek2012 Music from Epidemic Sound Produced by Derek Muller, Petr Lebedev and Emily Zhang

https://www.youtube.com/watch?si=XoaQ3CBicxNvGbiG&v=AaZ_RSt0KP8&feature=youtu.be

Bilgisayarım şimdiye kadar uzun aralıklarla da olsa birkaç kez mavi ekran hatası verdi. Demek en azından bazısında bayağı bayağı kozmik ışınların atmosfere çarpmasından kaynaklanan Feynman diyagram yağmurları altında bilgisayarımla kalmış olma ihtimalim var. :d

Gerçekten nedensellik üzerine gördüğüm en iyi değerlendirmelerden birisi. Ara ara açar, tekrar izlerim. Feynman'ın kıvrak zekasına hayran olmamak elde değil.

Metehan Doyranyoutube

Richard Feynman'ın bu anlamlı konuşmasını Türkçe altyazı ile sizlere sunmak istedim.

https://www.youtube.com/watch?si=6rD9zJeBwtDpiv1S&v=erEXERGN80o&feature=youtu.be

Burada açılmış bir haberine hiç denk gelmediğim için bu konuyu açayım dedim. Türk-Yunan ilişkilerine ciddi biçimde format atıldı. Ama tabii iyi ilişkiler ne kadar sürer ve tarihsel ihtilaf ne kadar onarılır bilemem, günün birinde iki partinin de birbirini bildirgeyi ihlal etmekle suçlaması olası. Tarih tekerrür edecek diye bir zaruriyet yok elbette ama bunun gibi geçmiş sözlerden ve antlaşma maddelerinden sık sık dönülmüş olduğu gerçeği bu bildirgenin kalıcı olacağına dair beklentiye gölge düşürüyor ama umarım yanılırım.

Yunanistan ve Türkiye arasında 15 farklı anlaşma imzalandı - Yetkin Report

x (formerly twitter)

T.C. İletişim Başkanlığı (@iletisim) on X

https://twitter.com/iletisim/status/1732742504703819886?s=20

İngilizcesi:

Full Text of the Friendship Declaration Between Greece, Turkey – Athens-News.GR

Bu konudaki başka bir yorumum:

https://forum.donanimhaber.com/mesaj/yonlen/157518078

Bu yorumum da ama kısmen yanıldığımı veya Türkiye ile ilgili bazı noktaları atladığımı düşünüyorum. Bence Türkiye'nin ABD'den F-16 alabilmesi için Ankara Yunanistan ile arayı düzeltti. Zira Yunan lobisi Yahudi lobisi kadar olmasa da Kongre'de güçlü ve savaş uçaklarının satılmasında esas engel Yunan lobisiyle ilişik senatörlerden ve Kongre odaklarından çıkıyordu. Yunan diaspora vetosu kalkınca şimdi uçakların gelme olasılığı artmıştır. Bir de Türkiye ve Yunanistan Doğu Akdeniz'i zaten resmi müttefikler olarak beraber paylaşabilecekken kaynaklarını birbirlerine karşı sürtüşme yaratacak tavır ve girişimlerde ziyan etmeleri mantıklı değildi. Yunanistan daha büyük cüsseli Türkiye'yi daha büyük kazanımlar için kendisine kaldıraç yapabilir, Türkiye de dost Yunanistan'ı kolluyorum diyerek Yunan desteğiyle Doğu Akdeniz'deki Mısır, Rusya, Suriye gibi daha büyük devletlerle aşık atmaya odaklanabilir. Bu karşılıklı fayda dinamiği - ticaret, turizm, yatırım vb diğer alt ve yan başlıklarıyla beraber iyi yürürse işbirliği ve bildirgenin ruhu sürer. Öbür türlü eğer tekrardan ayrılıkların gelişimine mahal verilirse tarihte Atatürk döneminden sonraki çöküşünde yaşandığı gibi çöker. Nedense yeterince vurgulanmaz ama Atatürk dönemi Türk-Yunan ilişkilerinde bir altın çağdı. Atatürk eski düşmanını önce yendi, sonra da en iyi dostu yaptı. Pakt oluşturdu. Venizelos sonunda Atatürk'ü çabalarından dolayı Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterdi. Yani Yunanistan'la epeyce olumlu bir dönemimiz oldu ama bu Kıbrıs gibi krizlerin gelişimiyle sonrasında sürdürülemedi.

Ekonomist yazar Mahfi Eğilmez'in ülkede öteden beridir tüketime dayalı enflasyonist bir anlayışın hakim olduğu teşhisi ve artık çıkmaza girmiş bu kısa vadeci modelin yerine uzun vadeli yapısal dönüşüm önerisi çok yerinde. Bu konuda Eğilmez'in iki tane kısa ve öz yazısını paylaşıyorum. Gerçekten enflasyon olgusunu ve Türkiye'deki enflasyon üreten anlayış ve modeli çok güzel özetlemiş. Bu yaklaşımın kısa vadede oy kapmaya dayandığını vurgulayıp uzun vadeli ülke çıkarlarına aykırılığına işaret etmiş. Okumanızı tavsiye ederim:

www.mahfiegilmez.com

Ertelenmiş Enflasyon

https://www.mahfiegilmez.com/2023/06/ertelenmis-enflasyon.html?m=1

www.mahfiegilmez.com

Hiperenflasyon

https://www.mahfiegilmez.com/2023/11/hiperenflasyon.html?m=1

Bir süredir JWST'nin yeni galaksi verileri gündemden düşmüyor ve erken evrenin yapısını anlatan hakim kozmolojik evrim modelini yadsıyorlar. Yeni değerlendirmeye göre büyük cüsseleri ve parlaklıklarıyla standart model çerçevesindeki erken evren tasvirlerine meydan okuyan yeni keşfedilmiş genç galaksiler aslında göründükleri kadar masif ve istikrarlı olmayabilirler. Buna göre bu galaksiler - JWST'nin mevcut çözünürlüğüyle birlikte - yıldız formasyon hızı ve seriliğinden dolayı olduklarında daha parlak ve büyük görünmekteler. Buna rağmen süpernovalar ve karadeliklerin farz edilen materyal dağıtıcı ve seyrekleştirici negatif geri beslemeli etkilerinin erken evrende bu kadar hızlı ve seri yıldız oluşumuna izin vermeyeceği varsayıldığı için büyük ve istikrarlı galaksilerin erken evrende teşekkül olamayacağı varsayımı kurtarılsa dahi erken evrendeki yıldız formasyon seriliğine dair standart modelin temel açıklaması yadsınmaktadır. Anlamı ise erken evrendeki yıldız oluşumuna, yıldız oluşumunda rol oynayabilecek karadelik ve süpernova değişkinlerine dair temel varsayımların her halükarda gözden geçirilmesi gerektiğidir. Bu veriler ve yorumlar misal erken evrende sanılandan daha az süpernova ve karadelik olduğuna ya da daha zayıf veya ufak olduklarına işaret eder. Küçük erken galaksilerin de doğal yıldız fabrikaları Nebulalar misali yıldız imalatı bazında fazlasıyla canlı ve parlak olduklarına, bu galaksilerde istikrarlı ve yavaş bir yıldız formasyonundan ziyade ani nüfus patlamaları şeklinde yıldız popülasyonlarının meydana geldiğine işaret eder. Daha isabetli modellemeler için varsayımlarımızın güncellenmesi kaçınılmaz görünüyor. Bilimin teknolojinin de gelişimiyle belki binlerce yıldır yaptığı ve anlayışımızı ileri taşıyan yegane şey budur.

NASASpaceNewsyoutube

In this episode, we explore the amazing discovery of JWST, the most powerful space telescope ever built, that some of the earliest galaxies in the universe were very bright and massive, much more than expected by the standard model of cosmology. We also learn how a new study used computer simulations to explain how these galaxies became so luminous and heavy in such a short time, and how this finding challenges our current theories and opens up new possibilities for future research. Join us as we witness the dawn of cosmic light! Chapters: 00:00 Introduction 00:50 Finding and Measuring the Early Galaxies 03:10 Modeling and Explaining the Early Galaxies 05:12 Comparing and Contrasting the Early Galaxies 07:57 Outro 08:42 Enjoy Best Telescopes for beginners: Celestron 70mm Travel Scope https://amzn.to/3jBi3yY Celestron 114LCM Computerized Newtonian Telescope https://amzn.to/3VzNUgU Celestron – StarSense Explorer LT 80AZ https://amzn.to/3jBRmds Visit our website for up-to-the-minute updates: www.nasaspacenews.com Follow us Facebook: https://www.facebook.com/nasaspacenews Twitter: https://twitter.com/SpacenewsNasa Join this channel to get access to these perks: https://www.youtube.com/channel/UCEuhsgmcQRbtfiz8KMfYwIQ/join #NSN #JWST #cosmicdawn #earlygalaxies #brightandmassivegalaxies #galaxyformation #galaxyevolution #standardmodelofcosmology #computersimulations #bluetides #starformation #ultravioletradiation #infraredlight #redshift #nircam #miri #nirspec #astrophysics #cosmology #spaceexploration #spaceobservatory #spacetelescope #nasawebb #jameswebbtelescope #jergs #cosmicdawnfireworks #cosmiclight #spacevideo #spacefacts #spaceeducation #spaceentertainment #NASA #Astronomy

https://www.youtube.com/watch?si=9xvw_ElXs7IJX3md&v=0I1G2hG_jMo&feature=youtu.be

Daha teknik kısımlara dalmak isteyenler için ilgili makaleyi de bırakıyorum:

arxiv.org

Bursty Star Formation Naturally Explains the Abundance of Bright Galaxies at Cosmic Dawn

https://arxiv.org/abs/2307.15305

https://browse.arxiv.org/pdf/2307.15305.pdf