Çin’in “Ortak Refah” Politikası

Çin’in Ortak Refah politikası, Ağustos 2021’de Xi Jinping’in öncülüğünde düzenlenen Merkezi Mali ve Ekonomik İşler Komisyonu (CFEAC) 10. toplantısında resmî olarak ilan edilen, servetin toplumun tüm kesimlerine adil dağıtımını hedefleyen kapsamlı bir stratejidir. Bu model, üçlü dağıtım (triple distribution) denilen:

1. Piyasa mekanizmaları (market earnings),

2. Vergi ve sübvansiyonlarla yeniden dağıtım,

3. Hayırseverlik ve sosyal fonlarla destek,

aşamalarıyla gelir eşitsizliklerini düşürmeyi amaçlar. Uygulama sahaları arasında; vergisel reformlar, teknoloji ve eğitim sektöründe sıkı denetimler, emlak borçlanmasının sınırlanması ve Zhejiang pilot bölgesi deneyimi öne çıkar.

Çin’in “ortak refah” (common prosperity) politikası, özellikle 2021 yılından itibaren Xi Jinping’in öncülüğünde gündemin merkezine oturdu ve hem Çin ekonomisinin hem de toplum yapısının birçok yönünü derinden etkiledi.

1. Ortak Refah Nedir?

“Ortak refah”, temel olarak refahın toplumun tüm kesimlerine adil bir şekilde yayılması anlamına gelir. Çin bağlamında bu politika:

• Gelir eşitsizliklerini azaltmayı,

• Aşırı zenginliğe karşı önlemler almayı,

• Orta sınıfı genişletmeyi,

• Sosyal güvenliği artırmayı,

• Kamu hizmetlerini iyileştirmeyi hedefler.

Xi Jinping bu politikayı şöyle özetlemiştir:

“Ortak refah, sadece zenginlerin daha zengin olmasını değil, herkesin refaha ulaşmasını sağlayacak bir modeldir.”

2. Bu Politika Neden Gündeme Geldi?

Çin’de 2000’li yıllarda büyük ekonomik büyüme yaşansa da bu büyüme eşitsiz bir şekilde gerçekleşti:

• Kırsal bölgeler şehirlerin gerisinde kaldı.

• Zengin ile fakir arasındaki fark dramatik boyutlara ulaştı.

• Bazı teknoloji devleri ve milyarderler, devletin kontrolünü aşan ekonomik güce erişti.

Bu durum, sosyoekonomik huzursuzluk riski doğurdu ve Çin Komünist Partisi için ideolojik bir sorun haline geldi.

3. Ortak Refah Politikalarının Uygulama Alanları ve Örnekler

a) Teknoloji Şirketlerine Düzenlemeler

Çin hükümeti, büyük teknoloji şirketlerine yönelik düzenlemeler getirerek, bu şirketlerin piyasa üzerindeki etkisini azaltmayı hedefledi. Ayrıca, finans sektöründe üst düzey yöneticilerin maaşlarında kesintiler yapıldı ve bazı bankalarda maaş tavanları belirlendi.

Alibaba, Tencent, Meituan gibi büyük teknoloji şirketleri hedef alındı. Örneğin:

• Alibaba’ya 2,8 milyar dolar para cezası kesildi (2021), çünkü tekelci uygulamalar yaptığı iddia edildi.

• Tencent’in oyun süreleri sınırlandırıldı; çocuklar için oyun oynama süresi haftada 3 saatle sınırlandırıldı.

• Ödeme sistemleri ve veri güvenliği konusunda devlet kontrolü artırıldı.

Amaç: Bu şirketlerin ekonomik gücünü dengelemek ve toplum yararına yönlendirmek.

b) Eğitim Sektöründe Kâr Yasağı

Özel dershaneler ve eğitim kurumları üzerindeki düzenlemelerle, eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması hedeflendi. Özel eğitim kurumlarının kâr amacı gütmesi yasaklandı ve yabancı yatırımcıların bu sektöre girişi sınırlandırıldı. Bu adımlar, eğitimdeki rekabeti azaltmayı ve aileler üzerindeki ekonomik baskıyı hafifletmeyi amaçladı.

2021’de hükümet, özel dershanelere büyük bir darbe vurdu:

• Özel dershaneler, artık kâr amacı güdemeyecek.

• Dershaneler yabancı yatırım alamayacak.

• Hafta sonu veya tatil günlerinde ders veremeyecekler.

Örnek: 2020’de 120 milyar USD hacmindeki özel eğitim pazarı, 2023’te 35 milyar USD’ye geriledi .

Amaç: Eğitimde fırsat eşitliği sağlamak ve orta sınıf üzerindeki ekonomik baskıyı azaltmak.

c) Emlak Sektöründe Kredi Kısıtlamaları

Çin’in en büyük emlak geliştiricilerinden biri olan Evergrande, ciddi bir borç krizine girdi çünkü:

• Devlet, borçla büyümeyi sınırlandırmak için “üç kırmızı çizgi” adında yeni finansal düzenlemeler getirdi.

2021’de tanıtılan “Üç Kırmızı Çizgi” kriterleri:

1. Net borç/öz sermaye ≤ 100 %

2. Net borç/toplam varlık ≤ 70 %

3. Kısa vadeli borç/nerede ≥ 100 %

Bu kurallara uymayan firmalar kredi alamadı.

Çin’in emlak sektöründe, özellikle büyük borç yükü altındaki şirketlere yönelik düzenlemeler yapıldı. Evergrande gibi şirketlerin borçlanma kapasiteleri sınırlandırıldı ve emlak fiyatlarının kontrol altına alınması hedeflendi. Bu düzenlemeler, emlak sektöründe daha sürdürülebilir bir büyüme modeli oluşturmayı amaçladı.

Amaç: Emlak fiyatlarını dengelemek, konutları ulaşılabilir kılmak.

d) Üst Düzey Zenginlerden “Bağış” Beklentisi

Çin hükümeti, yüksek gelirli bireyleri ve şirketleri topluma daha fazla katkıda bulunmaya teşvik etti. Alibaba ve Tencent gibi şirketler, milyarlarca dolarlık sosyal yardım fonları oluşturdu. Bu katkılar, hükümetin “üçlü dağıtım” modelinin bir parçası olarak, servetin daha adil bir şekilde dağıtılmasını hedefledi.

Zengin girişimcilerden kamuya bağış yapmaları ya da sosyal projelere yatırım yapmaları istendi. Bazıları gönüllü yaptı, bazıları “teşvik edildi”.

Örnekler:

• Alibaba, 15,5 milyar dolarlık ortak refah fonu oluşturdu.

• Tencent, 7,7 milyar dolar ayırdı.

• Ant Group: 2022’de 90 milyar yuan “Wealth for All” sosyal fonu .

• JD.com: Şubat 2022’de 2,2 milyar USD hisse bağışı .

• Huawei: 2021–24 arasında kırsal internet altyapısına 50 milyar yuan .

Amaç: Büyük servetlerin sosyal projelere aktarılması.

e) “Üçlü Dağıtım” Modeli

“Ortak Refah” politikası, servetin daha adil dağıtımını sağlamak için “üçlü dağıtım” modelini benimsemiştir:

1. Birinci Dağıtım: Piyasa mekanizmaları aracılığıyla gelir elde edilmesi.

Örn: 2023’te Çin GSYH’si 130 trilyon yuan oldu .

2. İkinci Dağıtım: Vergilendirme ve sosyal güvenlik sistemleri aracılığıyla gelirlerin yeniden dağıtılması.

Örn: Vergi, sübvansiyon ve sosyal güvenlik transferleri; 2022’de vergi‑GSYH oranı %18,5, sağlık harcamaları %6,8→%8,2, eğitim harcamaları %4,0→%5,3 seviyesine çıktı .

3. Üçüncü Dağıtım: Gönüllü bağışlar ve hayırseverlik faaliyetleriyle servetin topluma geri kazandırılması.

Örn: Alibaba 150 milyar  yuan, Tencent 100 milyar yuan sosyal fon ayırdı .

f) Vergisel Araçlar

• Kişisel Gelir Vergisi (IIT / Individual Income Tax): Dilimler %3–45 arasında, en yüksek oran yıllık 960.000 yuan üzeri gelirler için uygulandı .

• Kurumsal Vergi: Standart %25 tutuldu; dijital hizmetler üzerinden ek vergilendirme taslak aşamasında .

• Lüks Tüketim Vergisi: ÖTV oranları (saat, mücevher vb.) %10’dan %15’e çıkarılması önerildi .

g) Ünlüler ve Influencer’lara Yönelik Kısıtlamalar

“Ortak Refah” politikası, sadece ekonomik değil, aynı zamanda kültürel bir dönüşümü de beraberinde getirmiştir. Hükümet, lüks tüketimi ve aşırı zenginlik gösterilerini sınırlamak amacıyla, sosyal medyada lüks yaşam tarzını teşvik eden içeriklere karşı önlemler aldı. Bu bağlamda, bazı influencer’lar ve ünlüler, kamuoyundan uzaklaşmayı tercih etti veya yaşam tarzlarını yeniden şekillendirdi.

Toplumda lüks yaşam tarzı ve aşırı gösteriş sergileyen ünlü ve influencer’lara da müdahale edildi:

• Vergi kaçıran ünlüler (örneğin Fan Bingbing) cezalandırıldı.

• “Ahlaki örnek olmayan” kişiler medyadan silindi.

• Lüks tüketim özentisi azaltılmaya çalışıldı.

• Devlet Medyası: 120 saat “dayanışma” temalı belgesel yayınlandı.

Amaç: Toplumsal değerleri korumak ve halkta hoşnutsuzluğa neden olan aşırı zenginlik algısını yumuşatmak.

4.Zhejiang Pilot Bölgesi Deneyimi

• Hedefler (2021–2025): Kişi başı gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYH) US$ 15.480→US$ 20.000; net gelir 8.102→11.597 USD .

• Gerçekleşenler (2023):

• Kişi başı net gelir 45.000 yuan→52.000 yuan (%15 artış),

• Kırsal–şehir gelir oranı 1 : 2,5→1 : 2,2,

• Üst orta sınıf payı %25→%32 .

5. Politikanın Felsefi Temeli

Çin Komünist Partisi, bu politikaları “Marksist sosyalizm ilkeleriyle modern kalkınma arasında denge kurmak” olarak tanımlıyor. Xi Jinping’in sözleriyle:

“Ortak refah, sosyalizmin özüdür. Refah sadece birkaç kişiye ait olamaz.”

6. Politikanın Olumlu Sonuçları

• Sosyal adalet vurgusu arttı.

• Aşırı rekabetin olduğu sektörlerde denge sağlandı.

• Kırsal bölgelere daha fazla yatırım yapıldı.

• Gini Katsayısı: 2021–23 arası 0,49→0,47 (hedef ≤ 0,40) .

• Ar‑Ge Harcamaları: GSYH’nin %2,5’ine çıkarak rekor kırdı .

Ortak refah politikası, Çin’in ekonomik modelinde devlet kontrolünü yeniden güçlendirme, servetin daha dengeli dağıtılması ve sosyal huzurun sağlanması amacıyla devreye alınmış çok yönlü bir dönüşüm projesidir.

Kaynakça:

https://www.academia.edu/73535118/Ortak_Refahı_Gerçekleştirmek_İçin_İzleyeceğimiz_Program_XI_JINPING_BRIQ

https://www.gov.cn/xinwen/2021-08/17/content_5631780.htm

http://www.xinhuanet.com/politics/leaders/2021-08/17/c_1127770343.htm

https://politics.people.com.cn/n1/2021/0817/c1024-32197305.html

https://www.caixinglobal.com/2021-10-19/full-text-xi-jinpings-speech-on-boosting-common-prosperity-101788302.html