Çin’den kritik atak: Nadir element tedariği kısıtlanıyor mu?

Bugün Çinli şirketlere karşı ABD politikalarından kaynaklanan şiddetli bir engelleme politikası uygulanıyor. Bununla birlikte engelleme yapılan ürün gruplarının hemen hepsinde yoğun bir şekilde Çin’e bağlıyız.

Nadir element nedir?

Elektronik cihaz olarak bugün kullanımda olan hemen her bileşende hammadde olarak nadir elementler kullanılıyor. Periyodik tabloda bulunan 17 element bu kapsamda değerlendiriliyor ve elektronik eşya üretimi için büyük hassasiyet arz ediyor.

Nadir bulunan elementlerden örneğin Disprosyum en güçlü mıknatıs ve yüksek ısılarda bile dengeli bir durum izliyor. Neodim hibrit araçlarda, terbium yüzde 40 enerji tasarruflu ampüllerde kullanılıyor. Samaryum ise Aegis Spy-1 radarında ve M1A2 Abrams tanklarında kullanılıyor. Bu ağır metallerin yanında Europyum, İtterbium gibi ağır metaller de oldukça önemli.

Ancak nadir bulunan elementlerin çıkarılması işinin Çin'in tekelinde olduğunu belirtmekte fayda var. 80'li yılların sonunda doğru ABD'nin hakimiyetinde olan element çıkarma işlemi, zamanında yatırım yapılamaması sebebiyle 90'lı yıllardan itibaren yüzde 97 oranında Çin'in hakimiyeti altına girdi.

Çin genel itibariyle ülkenin üst bölgeleri ve Moğolistan'da nadir bulunan elementleri çıkarıyor. İşin ilginç tarafı bu miktar dünya nadir bulunan element rezervinin yüzde 35'ini temsil ediyor ve tahminlere göre yüzde 65'lik kısım halen keşfedilmeyi bekliyor. Aslında bu elementler tanımlarının tersine yeryüzünde çok bol olarak bulunuyor. Ancak madenlere karışmış radyoaktif toryum elementi ve karmaşık yapı nedeniyle çıkarılması büyük emek ve yatırım istiyor.

Nadir bulunan element rezervini elinde tutanın elektronik eşya sektöründe fiyat tekelini elinde tuttuğu bir gerçek. 2009 yılında element ihracatını kısan Çin, fiyatların yükselmesine ve global olarak bir kriz yaşanmasına neden olmuştu.

ABD, AB, Dünya Ticaret Örgütü tabiri yerindeyse ayağa kalkmış ve kotanın artırılması konusunda Çin'e baskı yapmıştı. Çin'in isteği ise ülkelerin üretim tesislerini Çin'de konumlandırmaları olmuştu. Böylece ihracat kısıtlı kalmış ancak üretici firmalar ihtiyaçları olan nadir bulunan elementlere Çin içerisinde kalarak erişebilmişti. Ancak Çin'in elinde tuttuğu potansiyel tehlikenin de farkına varılmıştı.

 

Çin'in kota kararından en çok etkilenen ülkelerden birisi ABD olmuştu ve o dönem bu sessiz kriz olarak nitelendirilmişti. Hükümet krizi aşmanın yolunu arasa da yeni bir tedarik zinciri oluşturmanın 10 yıl alacağı hesaplanmış ve Çin'e olan bağımlılığın istemeden de olsa devam ettirilmesi kararlaştırılmıştı.

O tarihten bu yana nadir bulunan elementler için araştırmalar yapılıyor ancak elde edilen metaller de Çin'in elindeki gibi ağır metaller değil, hafif metaller. Bu nedenle kullanım alanı da kısıtlı oluyor.

ABD-Çin ticaret savaşında pek çok uzman Çin’in kritik bir hamle yapabileceğini konuşuyor. Devlet başkanı Xi Jinping’in nadir element işleyen tesislerden birisini ziyaret etmesi ve yapılan açıklamalar ABD’yi rahatsız edebilir.

Kaynaklar Çinli yetkililerin nadir element tedariğini ölçülü bir şekilde diğer ülkelerin talebine kaydıracaklarını zira bazı ülkelerin bu denli önemli bir iş birliği varken Çinli şirketlere baskı yapmasını doğru bulmadıklarını açıkladığını ifade ediyor.

Yetkililer ülke ismi vermekten kaçınıyor ancak bunun ABD olduğu aşikâr. Yapılacak bir tedarik ayarlaması aynı 2009 yılında olduğu gibi büyük bir üretim krizine yol açabilir. Bu durum Google, Qualcomm, Apple, Intel gibi pek çok firmanın doğrudan etkilenmesine ve bu firmalardan tedarik yapan Samsung, LG gibi firmaların da dolaylı olarak etkilenmesine sebep olacaktır. Hali hazırda global ekonomik durgunluğun yaşandığı bir dönemde böyle bir kriz yeni krizler demek. Bakalım Çin en büyük silahı olan nadir element tedariğini koz olarak kullanacak mı?